Ճանաչե՛ք, Արտակ Այվազյան.

«Իմ հոր ընտանիքը 20-րդ. դարի 30-ական թվականներին հայտնվեց Թբիլիսիում: Իմ պապը, ինչպես նաև իմ ազգի շատ այլ անդամներ 20-րդ. դարի 30-ականներին դարձավ ճնշման զոհ` աքսորվեց Սիբիր: Իսկ իմ հորը` որպես տղամարդու գենի կրտսեր ներկայացուցչի, ուղարկեցին Թբիլիսի, որպեսզի նա կարողանար խուսափել այդ աքսորից: Իմ հայրը մեծացել է այստեղ: Իմ մայրը բնիկ Թիֆլիսեցի է: Ես նույնպես ծնվել եմ Թբիլիսիում, բացի այդ ես մեծացել եմ բացարձակ ռուսախոս միջավայրում: Մենք ապրել ենք զինվորական «գորոդոկ»-ում: Երբ մանկության տարիներին տանը չէին կարողանում ինձ ստիպել, որ հայերեն խոսեմ, ծնողներս որոշեցին ինձ հայկական դպրոց ուղարկել: Ժամանակի ընթացքում իմ ստացած հայկական կրթությունն ազդեց նրա վրա, ինչ ես դարձա:

Չնայած նրան, որ ես մեծացել եմ Խորհրդային ժամանակաշրջանում, իմ ծնողները, շատ սահմանափակ, բայց տալիս էին ինձ տեղեկություն մեր ծագման և պատկանելության մասին, այդ իսկ պատճառով էլ այդ ազգայինի զգացմունքն իմ մեջ արմատներ գցեց և որոշակի պտուղներ տվեց: Իմ նախնիների ողբերգական ճակատագիրը, այն, որ նրանց բոլորին դատում էին և աքսորում Սիբիր, հատկապես իրենց ազգային գործունեության պատճառով, շատ մեծ դեր խաղաց իմ` հայ դառնալու մեջ: Ես սկսեցի հասկանալ ազգայինի կարևորությունը դեռ մանկուց: Դա սկսեց ինձ հետաքրքրել: Ոչ քիչ դեր խաղաց մեր տան գրադարանը, որն ինձ տալիս էր օգտակար և անհրաժեշտ տեղեկություններ:

Ես գտնում եմ, որ նրա համար, որպեսզի մարդն ինչ-որ գործունեությամբ զբաղվի, առավել ևս ազգային, նա պետք է հասունանա մինչ այդ: Պետք է աշխարհընկալում մշակել` հիմնված ինչ-որ բանի վրա:

Իմ աշխարհընկալումն առաջին հերթին հիմնված է իմ դաստիարակության, ծնողներիս կողմից իմ մեջ հայկական ինքնագիտակցության սերմանման վրա: Իմ ամբողջ կյանքն անընդհատ ինձ վերադարձնում էր իմ հայկական արմատներին: Ազգային, ներազգային  կյանքի կարևորության հասկացողությունը շատ կարևոր է: Այն ամենը, ինչ ձևավորվեց իմ կյանքում, դա իմ կողմից հիմնած այն բանի արդյունքն է, թե ի՞նչ է ներկայացնում իրենից ազգային ինքնագիտակցությունը, աշխարհընկալումը: Ես կարծում եմ, որ ազգային ինքնագիտակցումը հիմնված է երեք սյան վրա`լեզու, հայրենիք հասկացության գիտակցում և հոգևոր մշակույթ: Ես ինքս մեծացել եմ ոչ Հայաստանում և ինձ մոտ, բնականաբար, մինչ որոշակի ժամանակ բացակայում էր հայրենիք հասկացությունը: Բայց կարծում եմ` դա այնպիսի հասկացություն է, որը գալիս է տարիքի հետ, բայց, երբ մարդու մոտ բացակայում են երկու սյուները` լեզուն և մշակութային դաստիարակությունը, ապա ցանկացած մարդու ինքնագիտակցումը դրվում է լուրջ սպառնալիքի տակ:

Արդյո՞ք դա նրա համար սպառնալիք է, ինչպես անհատի համար, վիճելի հարց է, բայց այնպես, ինչպես ես եմ կարծում մարդու էթնիկ կազմը շատ կարևոր դեր ունի իր բարոյականության, ազնվության, իր կյանքի ճիշտ դիրքորոշման մեջ, այնպես էլ, իհարկե, հասկացության, այս կամ այն քաղաքակրթության ազգի պատկանելության բացակայությունը վնասակար է ցանկացած մարդու համար… Հիշենք Ժիլբերտ Չեստերտոնի ( 19-րդ. դարի վերջի և 20-րդ դարի անգլիացի մտավորական, գրող) աֆորիզմը. «Բոլոր լավ մարդիկ ինտերնացիոնալներ են, իսկ բոլոր սրիկաները` կոսմոպոլիտներ:» Այդ պատճառով էլ մտածում եմ, որ յուրաքանչյուր մարդ պետք է լինի ազգայնական…

Ես գաղտնիք չեմ բացի, ասելով, որ ազգային հասկացության այդպիսի կարևորությունը ժամանակակից թբիլիսահայերի համար կյանքի նորմա չէ: Բայց չի կարելի մեղադրել նրանց: Պետք է նաև օբյեկտիվ պատճառները հասկանալ: Այստեղ մենք հանդիպում ենք Խորհրդային ժամանակաշրջանի ժառանգության հետ, երբ ազգայինի հետ կապված ամեն ինչ համարվում էր կիսաօրինական, եթե չասենք` անօրինական դրություն: Սովետական տարիները մեզ հանգեցրել էին այնպիսի ստերիոտիպի, թե իբր ռուսական կրթությունն առավելություն ունի, քան հայկական, վրացական և այլ կրթությունները: Այն տարիներին վրացական կրթությունը չէր մրցակցում հայկականի հետ: Ծնողներն ընտրության դեմ չէին կանգնում` երեխաներին տալ հայկական դպրոց, թե վրացական: Մրցակիցը Ռուսական կրթությունն էր: Ինչո՞ւ էր այն համարվում ավելի հեղինակավոր, ավելի օբյեկտիվ, որը բացարձակ չի համապատասխանում մեր ազգային իրականությանը:

Ես սովորել եմ հայկական դպրոցում, որտեղ միաժամանակ գործում էր ռուսական բաժին: Երկու բաժիններում էլ (հայկական և ռուսական) աշակերտների մեծամասնությունը հայեր էին: Չնայած այն բանին, որ հայկական բաժինը միշտ թերի էր համարվում, և պատճառներ էին փնտրվում նրա փակման համար` մեր բաժնի աշակերտները միշտ մասնակցում էին վրացերենի օլիմպիադաներին, իսկ ռուսական բաժինն «արտադրում էր» աշակերտներ, որոնք, բառիս բուն իմաստով, չէին կարողանում շփվել ո՛չ հայերեն, ո՛չ վրացերեն: Ավելին: Քանի որ ռուսական բաժնի աշակերտների ընտանիքների մեծամասնությունը, շարունակում էին մնալ հայալեզու, նույնիսկ ռուսական կրթությունը դառնում էր ոչ լիարժեք: Հայությունը դարձավ այդ միտումի` տենդենցի զոհը:

Մեր Համայնքի այսօրվա անբարենպաստ դրության բացատրությունը հիմնվում է օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ պատճառների վրա: Մարդիկ, որոնք անցյալ դարի վերջում պետք է զբաղվեին հայկականության ինքնության պահպանման հետ կապված խնդիրների որոշմամբ, չկարողացան անել դա: Չկարողացան տարածել այդ գաղափարը: Իսկ նրանք փորձեցի՞ն արդյոք դա անել, շատ դժվար հարց է: Ավելի շուտ մարդիկ, որոնք ստեղծում էին հայկական կազմակերպություններ, չունեին իրենց առջև դրված այդպիսի նպատակ: Կարծում եմ` շատերը այդ կազմակերպություններից ի սկզբանե հայկականության վերաբերյալ չէին:

Ես մասնակցել եմ Հայկական Բարեգործական Ընկերակցության անդրանիկ ժողովին: Այնտեղ ինձ տարավ իմ ուսուցիչ Գրիշա Յայլոյանը, բայց հենց առաջին ժողովից հետո նա մոտեցավ մեզ և ուղղակի ասաց. «Երեխանե՛ր, մի՛ եկեք: Սա դեռևս ձեզ համար չէ:» Դեռևս այն ժամանակ սկսվում էին շատ վեճեր, մի քանի հոգու կողմից ամեն ինչ իրենց ձեռքը վերցնելու փորձեր էին արվում, և կարծում եմ` մեր ուսուցիչը, արգելելով մեզ մասնակցել, ուզում էր պաշտպանել մեզ հիասթափությունից: Մենք այն ժամանակ երիտասարդ էինք, և այդ իրավիճակը կարող էր սխալ ազդել մեզ վրա: Հնարավոր է, մենք անառողջ ընդունեինք այդ ամենը:

Կազմավորվա՞ծ է արդյոք հիմա Հայկական Համայնքը… Երևի մասամբ կազմավորված է: Ինչո՞ւ չկա այդ ձողը, որովհետև մեր բոլոր խնդիրների արմատն ամենից առաջ ազգային կրթության բացակայությունն է: Թբիլիսիի հայությունը զիջել է այդ գիտակցությունը հայկական կրթության անհրաժեշտությանը: Բոլոր խոսակցություններն այն մասին, թե հայկական կրթությունն այնքան էլ պետք չէ, հեռանկարային չէ, արմատապես ճիշտ չեն և հանգեցնում են ցավալի հետևանքների:

Շատ դժվար է դաստիարակել հային` չտալով նրան հայկական կրթություն: Այո,՛ դա անհնար չէ, և դրա օրինակները շատ են… բայց դա շատ դժվար է: Եվ երբ ընտանիքում անընդհատ չի «պտտվում» հայկականության թեման, ծնողները ոչ մի կերպ չեն ուղղորդում իրենց երեխաներին, հասարակությունը չի օգնում ծնողներին, ապա նման իրավիճակում դաստիարակել հայի անհնար է:

Հայ լինելը շատ դժվար է, և դրա մասին դեռևս Բայրոնն էր ասում: Բայց մյուս կողմից… Հայ լինելն ավելի դժվար չէ, քան ռուս լինելը, վրացի կամ մեկ այլը: Դա նորմալ է: Երբ մենք խոսում ենք իրավունքների պաշտպանության մասին, հարց է ծնվում: Իսկ ճի՞շտ ենք արդյոք մենք դնում այն առաջնայնությունները, որոնք դնում ենք: Ինձ համար ծայրահեղ կարևոր է, որպեսզի առաջնայնությունը լինի հատկապես ինքությունը:  Տվյալ պահին՝ Հայաստանի անկախության հռչակման ձևավորումից հետո պակաս կարևոր չէ, որպեսզի ամբողջ աշխարհի հայերը կարողանային լիարժեքորեն մասնակցել կյանքին, այդ թվում` Հայոց պետականության քաղաքական կյանքին: Տվյալ կոնտեքստում շատ կարևոր է երկքաղաքացիության շնորհման հարցը: Երբ այսօր հայկական հասարակական կազմակերպություններն առաջ են բերում պահանջները Վրաստանին, այդ պահանջների մեջ չկա կետ, ըստ որի հայերն իրավունք ունեն օրինականորեն ստանալու Հայաստանի երկքաղաքացիություն: Ես կարծում եմ, որ դա ծայրահեղ կարևոր է: Որովհետև դա առաջին հերթին Հայաստանին` որպես պետության, վիրահայության խնդիրների մեջ հետաքրքրելու ևս մեկ միջոց է, դա նաև թույլ կտա Թբիլիսիի հայությանը կապել մնացած հայկական աշխարհի հետ: Այն դեպքում, եթե Վրաստանը զգուշությամբ ընդունի մեր այդ ցանկությունը, ապա կարելի է նրան շատ հեշտությամբ բացատրել նրան, որ նույնիսկ ԱՄՆ-ն, որը ծայրահեղ բացասականորեն է վերաբերվում իր քաղաքացիների` այլ երկրի քաղաքացիություն ստանալուն, Հայաստանի պարագայում բացառություն է անում:

Ինչ վերաբերում է մեր խնդիրների որոշմանը Հայաստանի մասնակցության արդյունավետությանը, այսօր տեսնում ենք, որ այն արդյունքները, որ պետք է ունենայինք, չկան: Արդյոք սա վրացական նախկին իշխանությունների կատեգորիկ հակագործունեության արդյունքն է, ես չգիտեմ:

Ես չեմ կարծում, որ նախկին կամ ներկայիս վրացական իշխանությունները արգելում են որևէ հայի գնալ հայկական եկեղեցի, ընդունել երեխաներին հայկական դպրոց... երբ մենք պահանջներ ենք ներկայացնում, ավելի լավ է սկսենք ինքներս մեզնից: Վերջին տարիներին շատ տարբեր կրոնական հաստատություններ սկսեցին աշխատանք տանել հավատացյալներին ետ կանգնեցնելու ուղղությամբ: Եհովայի վկաները, վրացական եկեղեցին... բոլորը: Եվ այստեղ հարց է ծագում. իսկ բավարար չափով ենք մենք հակազդում դրան: Ի՞նչ ենք անում նրա համար, որ հայերը չհեռանան եկեղեցուց: Ինչպիսի աշխատանք ենք տանում: Կարծում եմ, եթե այդպիսի հարցեր ենք մենք ունենում, ուրեմն մենք թույլ ենք:

Այժմ երբ բոլոր հայկական դպրոցները փակ են, մենք պայքարում ենք, որ դրանք բացեն... արդյոք մենք, ուսուցիչները, ծնողները պետք եղած կերպով պայքարեցինք, որպեսզի դպրոցները չփակվեին: Կարծում եմ, եթե աշխատանք տարվեր, ոչ ոք չէր փակի 300 աշակերտ ունեցող դպրոցները: Փաստորեն անարդար վերաբերմունքի առիթ ենք տվել մենք ինքներս:»

Արտակ Այվազյանը «Թբիլիսահայերի վեհաժողով» կազմակերպության անդամ է և, իհարկե, մեր զրույցի ընթացքում մենք չէինք կարող չանդրադառնալ այդ կազմակերպության գործունեությանը:

«Թբիլիսահայերի վեհաժողովը, ինչպես նաև շատ այլ կազմակերպություններ, ունի բարձրագոչ անվանում, հորինված ոչ այն մարդկանց կողմից, որոնք այսօր այդ կազմակերպության անդամներ են: Նպատակներն ու խնդիրները ևս փոխվել են: Այսօր մեր խնդիրն է հայկական ինքնության պահպանումը: Հայրենադարձության գաղափարների պրոպագանդա:

Հայրենադարձությունն իմ կարծիքով անհրաժեշտություն է: Չգիտես ինչո՞ւ Հայկական պետականության վերականգնումից հետո հայերն ավելի քիչ սկսեցին խոսել հայրենադարձության մասին: Չգիտես ինչո՞ւ շատերին դա ծիծաղելի է թվում: Թե ինչո՞ւ, ես չգիտեմ, չեմ կարող հասկանալ:

Իհարկե, ես հասկանում եմ ուժեղ սփյուռքի առկայության կարևորությունը, բայց այդ ամենով հանդերձ ես հասկանում եմ, որ ապրելով ցանկացած երկրում, բացի Հայաստանից, հայերը կանգնած են ազգության ինքնության կորստի սպառնալիքի առջև: Կլինեն դրանք օբյեկտիվ  պատճառներ կամ կոնկրետ պետության բացասական գործողություններ, ինքնության կորստի վտանգ միշտ էլ կա: Այդ պատճառով էլ կարծում եմ, որ ինքդ քեզ հայ պահելու ամենահեշտ միջոցը հայրենադարձությունն է:

Այն գործունեությունը, որը մենք վարում ենք Վրաստանի Եվրոասիական ինտեգրացիայի հարցում, դա դեռևս մեր դիրքորոշման մեկ քայլն է և մեր քաղաքացիական ակտիվության ցուցաբերումը: Դա Վրաստանում գործող ինչ-որ ուժի հակադրում չէ: Մենք կարող ենք հրահրել մեր դիրքորոշումը… Վրաստանի 20 ամյա քայլքը դեպի արևմուտք երկրիը գցել է ոչ թե Եվրոպայի կամ Ամերիկայի «գիրկը», այլ` Թուրքիայի: Ես, ինչպես Վրաստանի քաղաքացի, ինձ հարց եմ տալիս, արդյոք հիմա շատ բան է մնացել անկախ Վրաստանից: Այո՛, այստեղ արվել են որոշակի ներդրումներ, բայց միաժամանակ երկիրը կապված է հսկայական քանակության միջազգային պայմանագրերով, որոնք փաստորեն զրկում են նրան անկախությունից: Կարծում եմ, որ հարաբերությունների կարգավորման դեպքում այն հարևանների հետ, որոնց հետ Վրաստանը ըստ հանգամանքների տրամաբանության, պետք է ընկերանա, ինչպես քրիստոնեական հարևանների, շատ խնդիրներ կլուծվեն: Երկիրը  կլինի իրական անվտանգության մեջ: Ես այդպես եմ կարծում:

Ինչ վերաբերում է երկրում մեր իրավունքների հետևողականության դիրքորոշման հարցերին, երկրի Եվրոասիական կամ եվրոպական ուղղվածության ընտրանքի կոնտեքստում, գտնում եմ, որ մեր իրավունքներին հետևելը կախված է ոչ այնքան երկրի արտաքին ընտրությունից, ինչքան Վրաստանի` որպես պետության հասունության հարցից: Վրացական հասարակության հասունությունից: Պետք է լինի այն բանի գիտակցումը, որ երկրի բազմազգությունն առաջին հերթին հարստություն է և ոչ թե ամբողջականության կամ անվտանգության ինչ-որ սպառնալիք… Այդպիսի գիտակցում, ցավոք, վրացական հասարակությունը դեռևս չունի»:

ttp://armenian-community.ge/News/284?lang=arm