6ՀԱՅՐԵՆԱԿԱՆ ՏԱՐԱԾՔՆԵՐԻ ՀԱՆՁՆՄԱՆ ՆՊԱՏԱԿ  ՈՒՆԵՑՈՂ “ՓՈԽԶԻՋՈՒՄՆԵՐ” ԿՈՉՎՈՂ “ԴԻՄԱԿԱՀԱՆԴԵՍԻ” ՄԵՋ ԸՆԴՄԻՋՈՒՄ Է ՀԱՅՏԱՐԱՐՎԵԼ…

 

Սասնա Ծռերի ապստամբական գործողությունը “ներկայացման բեմադրիչներին” ստիպեց տարածքների  հանձնման  գործընթացը ժամանակավորապես դանդաղեցնել, սակայն նրանք՝ այդ ընդմիջումը բացի փոխպայմանավորված պատերազմի դրվագներով համեմելուց, չեն խորշում նաև այդ ընթացքում ձեռնարկելու  հոգեբանական սարսափազդու գրոհներ և ահաբեկումներ, որոնք կարելի է միավորել “դանակս բերեմ, ծառդ կտրեմ“ միասնական մարտավարության տակ:  

 

Պուտինից  սկսած, որի վերջերս  հնչեցրած Ադրբեջանի ոսկու և վալյուտային անհամար գանձերի հրճվալից թվարկումը ակնարկում  էր դրանով գնվելիք զենքի կիրառման շատ հստակ թիրախ, վերջացրած ռուսական  փորձագետների ՝ հայության ռազմա-քաղաքական պարտությունը ճպճպացնելով նկարագրող  անհաշիվ հոդվածները բոլորն էլ մի նպատակ են հետապնդում՝ բարոյա-հոգեբանորեն զինաթափել  հայությանը և ընդունելի դարձնել նրա համար “առաջին  ձագը գցելը” կամ որ նույնն է համոզել մեզ, որ Ադրբեջանի հետ գալիք  պատերազմում Հայաստանի կրելիք կանխորոշված պարտությանը ունի մեկ այլընտրանք, դա ազատագրված տարածքների հանձնումն է  …  

 

Սասնա Ծռերի հայտնությունը այս իմաստով ոչ միայն ժամանակավորապես կասեցրեց տարածքների հանձնման արագացումը, այլև նոր ռազմա-քաղաքական հորիզոն բացեց, ճիշտ ինչպես Խորհրդային միության վերջին տարիներին առաջացած նմանատիպ քաղաքական փակուղում ճանապարհը ցույց տվեցին հենց զենք վերցրած հայ կամավորական ֆիդայիները, որոնք այն ժամանակ նույնպես համարվում էին ապօրինի “բոեվիկ”-զինյալներ… 

Վերհիշենք, որ  Արցախյան շարժման առաջին օրերից  աշխարհի այն ժամանակվա գերտերություն համարվող   պաշտոնական Մոսկվան և իր պնակալեզները անընդհատ սարսափեցնում էին Ադրբեջանի մարդկային և նյութական բազմապատիկ առավելությունների մասին հեքիաթով, իսկ Արցախի, Բաքվի, Կիրովաբադի և Ադրբեջանի կես միլիոնից ավել հաշվող հայությունը  ներկայացվում էր պատանդի կարգավիճակով: Եվ վերջապես հիշենք, որ  հոգեբանական ահաբեկման գագաթնակետը այն կրկներգն էր, որ եթե Հայաստանը  համառի, և ի վերջո, որպես ելք , մոսկովյան մետրոպոլիայի դեմ իր հակամարտության մեջ որոշի փորձել անկախանալ, ապա նույն օրն իսկ  Թուրքիան մեզ կուլ կտա …  

 

Սակայն արդյունքում ոչ միայն Թուրքիան մեզ կուլ չտվեց և մենք դարձանք միջազգային իրավունքի սուբյեկտ, այլև Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզը իր շրջակա տարածքներով ազատագրվեց և ստեղծվեց ազգային բանակ: Ապագաղութացման այս փուլից Հայաստանը դուրս եկավ ռազմա-քաղաքական առումով ուժեղացած: 

Սակայն հիմնական ձեռքբերումները սրանով, ցավոք, ավարտվեցին…Կնքված զինադադարի պայմանգիրը հնարավորություն չտվեց դիվանագիտական առումով ամրագրել ռազմական հաղթանակի ձեռքբերումները և Հայաստանը հայտնվեց  տնտեսական շրջափակման մեջ, իսկ Ադրբեջանը հնարավորություն ստացավ շունչ քաշել և օգտվելով հումքային իր հնարավորություններից տնտեսապես և ռազմականորեն հզորանալ:  

Չավարտվեցին նաև ապախորհրդայնացման ներքին քաղաքական գործընթացները  և այդ առումով նույնպես ապագաղութացումը կիսատ մնաց, որը հիմք դարձավ նորգաղութային քրեա-օլիգարխիկ ոստիկանապետական վարչակարգի և որպես դրա հետևանք Հայաստանը դանդաղ քայքայող արտագաղթի առաջացման համար… 

Սակայն որքան էլ պարադոքսալ հնչի, ներկայիս թե ներքին և թե արտաքին ճգնաժամային իրավիճակը  ստեղծել են Հայաստանի ապագաղութացման և ազգային-ազատագրական երկրորդ փուլի համար օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ այն գործոնների համախումբը, որոնք հիմք կարող են հանդիսանալ  այս ճգնաժամից  Հայաստանի ուժեղացած դուրս գալու համար:  

 

Փորձենք այստեղ դիտարկել այդ արտաքին քաղաքական  գործոնները ի մոտո… 

 

1. Տարածաշրջանի հիմնական հակառակորդ երկիրը հանդիսացող Ադրբեջանը աշխարհում ներկայումս ձևավորվող տնտեսական համայնապատկերում՝ իր նավթի և գազի վրա հիմնված տնտեսությամբ մտել է տնտեսա-քաղաքական անկայունացման շրջան, որի մասին են վկայում անցած տարվա ընթացքում նավթի գների շեշտակի անկումը և բարգավաճ տարիների ընթացքում կուտակված վալյուտային ռեսուրսների պաշարի կիսով չափ  փոշիացումը: Որպես հետևանք մենք ականատեսը դարձանք մանաթի թավալգլոր անկմանը և դրա հետ կապված տնտեսական ցնցումներին: Գումարեք դրան երկրի իսլամական տարասեռ բնակչության մեջ դավանաբանական հակոտնյա զարգացումների բուռն ներկան և էլ ավելի բարդ ապագան, ծայրահեղ իսլամականության, էթնիկ  և սոցիալական լարվածության օջախները, Ալիեվի ընտանիքի պանամական դոսյեն, և իհարկե Իրանում ադրբեջանական սեպարատիզմի վտանգի հետ կապված լրջագույն արտաքին քաղաքական հակասությունները…    

Ադրբեջանի ներքին և արտաքին անկայունության այս ահռելի պայթունավտանգ ներուժը բավարար է այն սառը դատողությունը անելու համար, որ եթե Ադրբեջանին չհաջողվեց ծնկի բերել Հայաստանը իր տնտեսական վերելքի պայմաններում, ապա ներկայիս՝ առավել քան անբարենպաստ սոցիալ-տնտեսական և ներքին քաղաքական, ինչպես նաև հակոտնյա  Իրանի տնտեսա-քաղաքական վերելքի պայմաններում հայկական կողմի նկատմամբ ռազմական արկածախնդրությունը հղի է այնպիսի ավարտով, երբ հայկական ուժերը իրենք ծնկի կբերեն ադրբեջանական կողմը՝ այս անգամ դուրս գալով Քուռ գետի ափ և զրկելով նրան Մետաքսի ճանապարհին ընկած տրանսպորտային և էներգետիկ աշխարհաքաղաքական հանգույց  դառնալու նորահայտ երազանքից, չխոսելով արդեն Նախիջևանի երկաթգծի ապաշրջափակման մասին, որը կբացեր և կնորացներ Սև ծովից Պարսից ծոց տանող հին Մետաքսի ճանապարհը…   

 

2. Տարածաշրջանային մյուս երկիրը, որի հետ Հայաստանը ունի շահերի բախումներ՝ Թուրքիան, այս փուլում, ի տարբերություն 1988-1994թթ., հանդես է գալիս որպես ներքին և արտաքին ռազմա-քաղաքական լրջագույն  ճնշումների  տակ հայտնված պետություն (ներթրքական առճակատում, քրդական հարց, սիրիական թնջուկ, Արևմուտքի հետ շահերի բախումներ և այլն):    

 

3. Իսկ մեր հետ տնտեսա-քաղաքական արմատական շահեր կիսող Իրանը, այդ տարիներին միջազգային շրջափակման մեջ գտնվող, իսկ ներկայումս աշխարհին բացվող և դեպի վեր  ընթացող տարածաշրջանային գերտերություն է և կարիք ունի դեպի Սև ծով տարանցիկ միջանցքի բացման: Եթե նկատի ունենանք նաև սփյուռքի ցանցային և տեխնոլոգիական  ներուժը,  ապա Հայաստանը կարող է հեշտությամբ վերագտնել հին ու Նոր Ջուղաներին հատուկ Մետաքսի ճանապարհի շղթայի կարևոր օղակի՝ նորօրյա “մերձավորարեվելյան Հոնկոնգի” դերը կատարող բարեկամական երկրի պատմական առաքելությունը...   

 

4. Սովետական Միությունը կամ ավելի ճիշտ այն ժամանակվա Ռուսաստանը Արցախյան շարժման սկզբնավորման տարիներին ռազմա-քաղաքական գերտերություն էր, որը իր ողջ ծանրությամբ դեմ կանգնեց  մեր այն տարիների համազգային ազատագրական պայքարին. և որքան էլ պայքարի սկզբում անհավանական էր թվում, ի վերջո նահանջեց ոչ միայն Արցախի հարցում այլ նաև Հայաստանի և մնացած հանրապետությունների քաղաքական անկախության հարցում:    

Նրա վերջին տարիների ՝ նավթային-հումքային  բարձր գների վրա խարսխված տնտեսությունը հիմք տվեց պուտինյան վարչակազմին գերագնահատելու սեփական ուժերը և Եվրասիական միության անվան տակ սկսելու ռուսական երբեմնի կայսրությունը վերականգնելու արկածախնդրական քաղաքականությունը : Սա հանգեցրեց ռուսներին առավել մոտ կանգնած և 40 միլիոն սլավոնական բնակչություն հաշվող Ուկրաինայի հետ հարբերությունների գերլարմանը, Ղրիմի անեքսիային, պատերազմական գործողություններին և ապա և երկարատև թշնամությանը:  Վերջիններս իրենց հերթին հանգեցրեցին Արևմուտքի հետ հարաբերությունների կտրուկ սառեցմանը և լարմանը:    

 

Հակադրվելով Արևմուտքին և փորձ անելով թեքվել դեպի Չինաստան, Ռուսաստանը իր համար պարզեց սեփական տնտեսական և քաղաքական գաճաճությունը և որպեսզի չընկնի չինական ծուղակի մեջ, ներկայումս փորձում է ստեղծել լիովին կեղծ և ապագա չունեցող անհասկանալի եվրասիական ինքնություն՝ իր քաղաքակրթական  ծանրության կենտրոնը տեղափոխելով դեպի թուրանականություն: Ընդ որում ամենազավեշտալին  այս գործընթացին Իրանը ներգրավելու էլ ավելի անհեթեթ փորձն է՝ մոռանալով վերջինիս Թուրանի հետ ունեցած հազարամյա քաղաքակրթական հակասությունները:   

 

Ծայր  առած նորկայսերական քաղաքականությունը բախվում է նաև  աշխարհում սկսված չորրորդ արդյունաբերական հեղափոխությամբ պայմանավորված Ռուսաստանի տեխնոլոգիական հետամնացությանը՝ հատկապես հումքային շուկաների գնային անկման երկարատև երևույթին:    

 

Այսպիսով, Ռուսաստանը նոր քաղաքակրթական դարաշրջանում սեփական ինքնության որոնումների տարուբերումներում ցուցադրում է ակնհայտ թուրանական միտումներ, լրջորեն շեղվելով իր նախկին հնդեվրոպական քաղաքակրթական ուղուց , արժեքներից և ժողովրդագրությունից՝ հայտնվելով  թե տնտեսա-տեխնոլոգիական և թե ռազմա-քաղաքական անլուծելի խնդիրների առջև…   

 

Այն զոհաբերությունը, որը մեզնից պահանջում են ներկայիս Ռուսաստանի և Թուրքիայի վարչակարգերը վասն  ռուս-թուրքական նոր, սակայն մեռելածին միության կազմավորման, ընդունելի չէ հայ ժողովրդի որևէ գիտակից հատվածի համար՝ լինի այն ազատական, պահպանողական, սոցիալ-դեմոկրատական թե ազգայնական հայացքների տեր...  

Ուկրաինայի տարածքային ամբողջության թղթային երաշխիքների հօդս ցնդելուց հետո “գիշատիչ գայլերի” կողմից տրվող  երաշխիքներին կարող է հավատալ միայն տարրական պատմություն չիմացող և նախաճաշի կեր լինելու պատրաստվող ակնհայտ “ոչխարը” , ինչպես նաև հինգերորդ շարասյան դերը ստանձնած, լիովին ծախված գաղութային վարչախումբը  և իր արբանյակ կուսակցական վերնախավերը …

 

Այդ զոհաբերությունը հայ ժողովուրդը չի ընդունելու, ոչ միայն այն պատճառով , որ դա դոմինոյի սկզբունքով հանգեցնելու է հայ ժողովրդի իր պատմական հայրենիքում գոյատևելու անհնարինությանը, այլ նաև այն պատճառով, որ “նեոբոլշեվիկյան” ներկայիս դավադրությունը այս անգամ չունի որևէ թվացյալ գաղափարախոսական շղարշ, ինչպես ասենք հարյուր տարի առաջ կոմունիզմն էր, որով հնարավոր եղավ  ժամանակին խաբել հայ ժողովրդի մի զգալի հատվածին  և ընդունելի դարձնել հայրենիքի մասնատումը թուրք-բոլշեվիկյան տանդեմի միջև… 

 

Նման զոհաբերման ներկայումս կարող է գնալ միայն ակնհայտ դավաճանը, որին ոչ բարով կարգել են ‘նախագահ” իր մանկլավիկների փոքրաթիվ խմբով հանդերձ: Թե ապրիլյան պատերազմը և թե Սասնա Ծռերի շարժման վերջին դեպքերը, ակնբախ ցույց տվեցին, որ գաղութային ոստիկանական զորքերի բուռն աճը, ի հակադրություն ազգային բանակի ողբալի վիճակի,  պայմանավորված է ոչ միայն սեփական կլանի իշխանության հավերժացման մտահոգությամբ , այլ նաև  ազատագրված հողերը հանձնելիս ազգային դիմադրությունը ճնշելու պատրաստ պատժիչ բանակ ստեղծելու դավադիր մտադրությամբ: 

 

Հատկապես Սարի թաղի իրադարձությունները դելիգիտիմացրեցին այդ ոստիկանական զորքը որպես հակաազգային և անմարդկային այնպիսի պատժիչ ուժ, որը պատրաստ է անգամ մայրաքաղաքի թաղամասը վերածելու պատերազմական թատերաբեմի… Այս դեպքերը եկան  նախացգուշացնելու այդ ուժերում ծառայող բոլոր հայորդիներին , որ իրենք գտնվում են հակազգային առաքելություն իրականացնող ճամբարում և դրա համար կրում են անձնական պատասխանատվություն: 

 

Հայությունը իր անցած հազարամյա պատմական ճանապարհի վրա տարբեր, շատ հզոր քաղաքակրթությունների ու կայսրությունների անկում  է տեսել ու վերապրել, և եթե հերթական կայսրությունը որոշել է անփառունակ ավարտ ունենալ, ապա մենք իրեն չենք կարող օգնել գոյատևել…  

 

Հիմա նորից մենք կանգնած  ենք ճամփաբաժանում և ազգովի պետք է մեր ընտրությունը վերահաստատենք՝ կամ մեր ազգային գոյության հետ անհամատեղելի ճորտատիրական թուրանականությանը ծառայող ոստիկանապետություն կամ Սասնա Ծռերի ազատասիրություն և հայրենասիրություն, և ուրեմն դրա նորագույն արտահայտությունը՝ Սասնա Ծռերի ժողովրդական շարժում  և դրա վրա կառուցվելիք  ժողովրդավարական Չորրորդ հանրապետություն … 

Երրորդը տրված չէ…  

 

Գարեգին Չուգասզյան

 

 

 

Նոյյան տապան  -   Վերլուծություն