Ազգային վիճակագրական ծառայության հրապարակած տնտեսական ակտիվության վերջին տեղեկանքի համաձայն՝ այս տարվա հուլիսին անցած տարվա նույն ամսվա համեմատ տնտեսական ակտիվության ցուցանիշը (ՏԱՑ) նվազել է 4.3 տոկոսով: Տնտեսագիտության դոկտոր Թաթուլ Մանասերյանն «Առավոտի» հետ զրույցում անդրադառնալով այս փաստին եւ արձագանքելով դիտարկմանը` նման անկումն անակնկալ էր նաեւ գյուղատնտեսական ակտիվ սեզոնի համար, ասաց, որ 4.3 տոկոսի անկումը պայմանական է, քանի որ նախորդ ամսվա` հունիսի նկատմամբ աճ, այնուհանդերձ, գրանցվել է` 2.5 տոկոսանոց:

 

Անցյալ տարվա նույն ցուցանիշի համեմատ անկումը տնտեսագետը բացատրում է նրանով, որ անցյալ տարին բավական անբարենպաստ էր ոչ միայն տնտեսական հակասական միտումների առումով. առկա էին նաեւ դրական միտումներ, մինչդեռ միջազգային կառույցների բացասական կանխատեսումները որոշակիորեն խոչընդոտ հանդիսացան ներդրումների եւ գործարար աշխուժության համար: Պատասխանելով դիտարկումներին, որ այս անկումն առավել ցցուն է դառնում նախագահի` մայիսին արած հարկերի հավաքագրման աննախադեպ աճի եւ վարչապետի` կոռուպցիայի դեմ սկսած պայքարի ֆոնին, մեր զրուցակիցը նկատում է. «Թե հարկերի հավաքագրման, թե կոռուպցիայի դեմ պայքարի առումով ավելի համակարգային մոտեցումներ է պետք ցուցաբերել: Վարչական մեթոդներով փորձել հարկային մուտքերի առավելագույն ապահովում, իհարկե՝ շատ կարեւոր է բյուջեի եկամտային մասի ապահովման համար: Բայց որպեսզի հարկերի հավաքագրումը շարունակական գործընթաց լինի, եւ ունենանք հարկման այն բազան, որը գործարարների համար բեռ չի, արդեն մտածելու տեղիք է տալիս»: Կոռուպցիայի դեմ պայքարի մասով էլ մեր զրուցակիցը նկատում է, որ բավական իրարամերժ միտումներ եղան. «Կարծում եմ՝ մեզ համար շատ կարեւոր է պատասխանատվության մեխանիզմի կիրառումը կառավարության բոլոր օղակներում՝ հատկապես միջին եւ ցածր, որոնք առավել վարժված են կառավարման համակարգի արդյունավետությանը խոչընդոտող գործելաոճին: Միայն ավտոպարկի կրճատմամբ եւ ավիատոմսերի խնայողությունների հաշվին պայքարելը, կարծում եմ, բավարար չէ: Կարելի է գնալ ավելի խիստ կրճատումների` աշխատանքը արդյունավետ կազմակերպելու միտումով, ոչ թե հնարավորինս շատ տնտեսելու: Օրինակ՝ կարող է խնայողության ռեժիմին հակասել, բայց պետք է շատ ավելին տալ կառավարման ոլորտի այն աշխատողներին, որոնք շատ ավելի բարձր արդյունավետություն եւ առաջընթաց են ապահովում»: Խոսքը պորտաբույծների բանակի կրճատման մասին է: Հայտնի է, որ 10-20 հոգանոց կոլեկտիվում առաջընթացն ապահովվում է 1-2 աշխատողի հաշվին: Ինչո՞ւ իշխանությունն, ի վերջո, չի գնում կտրուկ քայլերի: Մեր զրուցակիցն ասում է` կան «մանրուքներ», որոնք շատ ավելի մեծ դեր են խաղում: «Օրինակ՝ կառավարության ղեկավարը կարող է վճռական լինել եւ ցանկանա խնդիրներ լուծել, ինչում ես չեմ կասկածում, բայց միջին եւ ստորին օղակներում դրանք կարող են վարպետորեն շրջանցվել: Խնդիրն այն է, որ արդեն տասնամյակներ է, որ պետական կառավարման համակարգում ամբողջ աշխատանքը անհատներն են կատարում: Մնացածը կարող են համակարգչային խաղերով զբաղվել, օրերով, անգամ շաբաթներով աշխատավայրում չլինել, բայց նրանց բացակայությունը չի էլ զգացվի»:

 

Առավոտի զրուցակցի կարծիքով՝ պետական կառավարումից զատ, մեծ ուշադրություն է պետք դարձնել հանրային կառավարման վրա` ապահովելով քաղաքացիների, հասարակական կազմակերպությունների, անգամ ոչ ֆորմալ միությունների մասնակցությունը որոշումների կայացման, իրականացման փուլերում: Այսպիսով, ըստ նրա, ոչ միայն իրավունքը, այլ նաեւ պատասխանատվությունն է կիսվում, ինչը ենթադրում է մասնագիտական մոտեցում միջին եւ ցածր օղակներում, քանի որ փորձը ցույց է տալիս, որ վերին օղակներում միայն քաղաքական կամքը բավարար չէ:

 

Թաթուլ Մանասերյանը կարծում է, որ նախագահի եւ վարչապետի` փոփոխությունների կամքը ներքին օղակներում ընկալվելու եւ համապատասխան, համարժեք գործիքներով ապահովելու խնդիր կա: Իր համոզմամբ՝ դրանք չեն իրականացվում նաեւ այն պատճառով, որ տնտեսագիտական միտքը Հայաստանում պահանջարկված չէ: Կան առանձին անհատներ ու խմբեր, որոնց օգնությամբ կարելի է լրջագույն խնդիրներ հանգուցալուծել: Բայց դրա կարիքը կարծես չի զգացվում` հարվածելով նաեւ տնտեսագիտական մտքին: «Հայկական տնտեսագիտական դպրոց որեւէ մակարդակով մենք այսօր, ցավոք, չունենք»,- ասում է մեր զրուցակիցը: Տնտեսագետը համոզված է` հայաստանյան տնտեսությունն ունակ է շատ ավելի մեծ ծավալների ներդրումներ «մարսել», քան արվում են: Խոսքը օտարերկրյա ներդրումների մասին չէ: Դա իր կողմից մերժելի եւ անընդունելի է այն պարագայում, երբ ներքին ներդրումներ չեն ապահովվում. «Մենք մեր տնտեսությանը չենք հավատում, ներդրումներ չենք անում, սպասում ենք, որ այլոք անեն:  Ժամանակն է, որ հանրապետության ղեկավարները սրան ուշադրություն դարձնեն»: ՏԱՑ-ի անկման բացատրություններից մեկն էլ Թաթուլ Մանասերյանը համարում է սպառման նվազումը` ոչ միայն արտագաղթի հաշվին, այլ նաեւ որակական առումով. «Ժողովրդի կենսամակարդակի անկմամբ պայմանավորված՝ բնակչության 1/3-ը աղքատության շեմին է կամ դրանից ցածր, ինչը թույլ չի տալիս օգտվել այն ապրանքներից, որոնք կարող էին բերել տնտեսության զարգացում, նաեւ ներդրումներ խթանել»: Մյուս կարեւոր հանգամանքը տրանսվերների թվի փոփոխությունն է. «Իրականում մենք պետք է տրանսվերները արհամարհող երկիր դառնանք, ոչ թե այսքան կախվածություն ունենանք դրանցից: Տրանսվերներն, ի վերջո, անաշխատ եկամուտներ են: Ռիթմիկ գործողությամբ աչքի ընկնող տնտեսությանը պետք է իր աշխատատեղերի ստեղծած եկամտի հաշվին ապահովի ապրանքների եւ ծառայությունների սպառումը, ոչ թե դրսից ներարկվող գումարների: Սա եւս անկում է ապրել»:

 

Այս բոլոր փաստարկները անկախության 25 տարիների ընթացքում բերվել են, բայց դա չի խանգարել, որ ԱՎԾ-ն աճեր արձանագրի: Այս դեպքում Առավոտի զրուցակիցը չի կարծում, որ ԱՎԾ-ն այլ մեթոդների է անցել կամ ստիպված էր իրականությունը ներկայացնել. «Չեմ էլ ասում, որ բուն իրականությունն է ներկայացրել:  

 

Հիշեցում. ամենախիստ քննադատողներից եմ եղել եւ ասել եմ, որ վիճակագրական գեղանկարչություն է արվում: Բայց սա այդքան կարեւոր չէ, որքան միտումները, որ տեսնում ենք: Կոմպակտ տնտեսություն ունեցող երկրում ամեն ինչ աչքի է ընկնում, եւ մենք ինքներս կարող ենք արձանագրել` կա՞ն տնտեսական ակտիվության միտումներ, թե՞ ոչ, որքան էլ ԱՎԾ-ն փորձի դրանք գունազարդված ներկայացնել»: Խնդիրը, ըստ մեր զրուցակցի, դարձյալ հանգում է տարիներ շարունակ կառավարման համակարգի անարդյունավետ գործունեությանը. «Կան նախարարներ, որոնք անկախ իրենց տարիքից՝ ենթագիտակցորեն դեռ ԽՍՀՄ-ի աշխատաոճով են աշխատում. փորձում են հանրապետության ղեկավարներին ներկայացնել իրենց ոլորտում եղած ինչ-ինչ կամ մտացածին ձեռքբերումներ` նրանց աչքում լավ համբավ ձեռք բերելու համար: Շատ քիչ մարդկանց եմ ճանաչում, ովքեր մտահոգված են երկրի ողջ տնտեսության ճակատագրով եւ փորձում են իրենց ոլորտից դուրս նույնպես ընդհանուր ծրագրերն առաջ տանել` հորիզոնական համագործակցությամբ»: Թաթուլ Մանասերյանը հիշեցնում է, որ երկու տարի առաջ ընդունվեց մինչեւ 2025 թվականի հեռանկարային զարգացման ռազմավարությունը, եւ հարցնում է` դրանից ի՞նչ կետեր են իրագործվում, եւ որո՞նք են, որ պետական բյուջեում տեղ են գտել. «Ոչ մեկ: Նույն ԱԳՆ-ն կամ Սփյուռքի նախարարությունը պետք է լինեն Հայաստանի տնտեսության արտակարգ եւ լիազոր դեսպանները դրսում: Ասել, որ նրանք շատ ժամանակ են վատնում քաղաքականության համար եւ տնտեսությանը ժամանակ չի մնում` սխալ կլինի, բայց առեւտրային կցորդները մեր դեսպանատների կազմում բացառություններ են կազմում: Կան բացառություն եւ լավ աշխատող դեսպաններ, որոնք աջակցության կարիք ունեն: Մինչդեռ այս նախարարություններն իրարից մեկուսի են գործում՝ կամ Ցեղասպանության, կամ մշակութային ինչ-ինչ հարցերում շատ հազվադեպ փորձում են համատեղ հանդես գալ: Նրանք պտք է լիազորված լինեն ներկայացնել Հայաստանի առաջնահերթությունները դրսում եւ կարողանան համապատասխան աջակցություն ստանալ Հայաստանից»: Հետագայում անկումներից խուսափելու համար տնտեսագետն առաջարկում է ի վերջո շեշտադրումներ անել վերամշակող արդյունաբերության վրա եւ օգտագործել ցանկացած միջոց` Հայաստանը տնտեսապես անկախ, նաեւ արդյունաբերական առումով, դարձնելու համար: Այս իմաստով նա օրինակ է բերում, որ ոսկերչության ոլորտում արձանագրված վերջին երեք տարիների անկումը զգալի է, քանի որ մեկ ընկերությանը տրված մենաշնորհը մեծ վնաս է հասցրել մեկ տասնյակից ավելի տնտեսվարողներին` պարտադրելով մտնել այդ, իբր, ազատ գոտի, կամ հարկային խտրական վերաբերմունքի են արժանացել: Իսկ նման ոլորտներ մեր տնտեսությունում շատ են: «Միայն գյուղատնտեսության հաշվին փրկել իրավիճակը, եթե մեզ այսօր հաջողվում է կամ որոշակի ամիսների հնարավոր է, բայց անգամ գյուղատնտեսության երկնիշ աճը թույլ չի տա իրավիճակը փրկել, եթե մյուս ճյուղերը չակտիվացնենք: Արդյունաբերությունն անկում է ապրել, շինարարությունը դոփում է տեղում եւ այլն»,- եզրափակեց մեր զրուցակիցը` շեշտադրում անելով թիմային աշխատանքի կարեւորության վրա. «Քաղաքական կամքից, կոչերից, ուղերձներից բացի՝ պետք է աշխատանքից հեռացվեն եւ պատասխանատվության կանչվեն այն մարդիկ, ովքեր չեն ցանկանում կրել իրենց պատասխանատվության բաժինը կամ արդեն ձախողել են իրենց վստահված ոլորտները: Այլապես երկրի ղեկավարների վճռական խոսքը չեմ կարծում, որ արժանի շարունակություն կունենա»: