Այն սխալ տպաւորութիւնը տարածուած է, թէ Հայաստան արտահանող երկիր մը չէ։ Հայաստան շատ յարգի, բայց միաժամանակ երկրի տնտեսութեան եւ ապագային համար շատ վնասաբեր տարր մը կ՚արտահանէ, այն ալ առանց որեւէ վերահսկողութեան՝ իր մարդուժը, երկրի մը գլխաւոր դրամագլուխը, իր ժողովուրդը։ 

Այս երեւոյթին հիմնական պատճառները ուսումնասիրելու համար ստեղծուած է DEPOP հիմնարկը, որ տարի մը հետազօտութիւններ կատարելէ ետք՝ 2013 Հոկտեմբերին հրատարակած է այդ աշխատանքներուն արդիւնքները եւ Երեւանի մէջ ներկայացուցած՝ հանրութեան։ Սոյն հիմնարկին հիմնադիրն է՝ Գանատայէն Վահան Գոլոլեան։ Անցեալ Սեպտեմբերէն ի վեր, հիմնարկը դարձած է երկգլուխ՝ Ֆրանսայէն Ռոպէր Այտապիրեան միացած է այդ հիմնարկին ու նշանակուած համանախագահ, Վահան Գոլոլեանի կողքին։

 

 

***

«ՆՅ» - Ինչ բանն է որ ձեզի մղեց DEPOP-ը ստեղծելու։

Վահան Գոլոլեան - Գիտէք, վերջին տարիներուն յաճախ կը լսենք Հայաստանէն արտագաղթի վնասներուն մասին, բայց յստակ քայլեր չեն առնուիր այդ ուղղութեամբ։ Այդ հարցը կը չարչրկէր միտքս եւ որոշեցի ժողովուրդի եւ մանաւա՛նդ երիտասարդութեան կարծիքը իմանալ թէ՝ որո՞նք են բնակչութեան գաղթի բուն պատճառները…։ Առ այդ հիմնեցինք DEPOP հիմնարկը եւ «Սլավոնիք» ու «Երեւան» երկու համալսարաններու երիտասարդները քով-քովի բերելով խորհրդակցական ժողովներ գումարեցինք եւ իւրաքանչիւրին կարծիքը նկատի առինք։ Այս հետազօտութիւնը գրեթէ տարի մը տեւեց, որուն արդիւնքները ամփոփեցինք թղթածրարի մը մէջ եւ ստեղծեցինք DEPOP կայքէջը։ Անշուշտ այս աշխատանքներու կազմակերպութեան մէջ կարեւոր դերակատարութիւն ունեցաւ ՀԲԸՄ-ը, ինչպէս նաեւ իմ կողմէ կեանքի կոչուած «Գոլոլեան» հիմնադրամը։ 

 

«ՆՅ» - Պետութիւնը տեղեա՞կ էր արտագաղթի վերաբերեալ ձեր կողմէ կատարուող ուսումնասիրութիւններէն։

Վ.Գ. - Անշուշտ որ տեղեակ էր նկատի ունենալով որ միշտ ալ կառավարութեան անդամները հրաւիրած ենք մեր ժողովներուն, որոնց ընթացքին բացէ ի բաց քննադատած ենք տիրող անարդարութիւնները, կաշառակերութիւնը, ժողովուրդի յուսախաբութիւնն ու ապագայի նկատմամբ յուսալքութիւնը։ Գիտէք, ես եւ դուք տեղեակ ենք այս հարցերէն բայց կ՚ուզէինք անպայման երիտասարդներուն տեսակէտները շօշափել։

Այնուհետեւ 2014-ին երիտասարդներէ կազմուած խումբով շրջագայեցանք Պէյրութ, Փարիզ, Թորոնթօ, Նիւ Եորք, Լոս Անճըլըս եւ հաւաքներու ընթացքին ներկայացուցինք մեր ուսումնասիրութեան արդիւնքները։

Ժամանակ մը անց, քով-քովի բերելով ՀԲԸՄ-ը, ՀՕՄ-ը, IDeA (Հայաստանի զարգացման նախաձեռնութիւններ) եւ «Գոլոլեան» հիմնադրամները որոշեցինք կեդրոնանալ Գիւմրիի վրայ, որ զարգանալու պարագային կարողականութիւնը ունի կրկին մշակութային, ճարտարապետական եւ արուեստի քաղաքի վերածուելու։

 

«ՆՅ» - Բայց ինչո՞ւ յատկապէս Գիւմրին։

Վ.Գ. - Մեր հետազօտութիւններու ընթացքին անդրադարձանք, որ Գիւմրիի հայաթափումը եւ արտագաղթը կը գերազանցէ Հանրապետութեան միւս քաղաքները եւ ճիշդ այս պատճառով է, որ որոշեցինք իրագործել մշակուած ծրագրեր, որոնցմէ ամենէն կարեւորը Գիւմրիի եւ Շիրակի շրջանի վերաշինութիւնն է։ Առ այդ կեանքի կոչեցինք «Գիւմրիի յոյսի ծրագիր»-ը (Gyumri Project Hope [GPH]), հետեւեալ հեռանկարով.-

- Տնտեսական կայունութիւն,

- Տեղական շահագրգիռ կողմերու մասնակցութիւն,

- Առկայ ջանքերու բազմապատկում,

- Բազմապատկուող արդիւնքներ։

Կը յուսանք, որ այս բոլորը կը յանգին ընկերային-տնտեսական կեանքի զարգացման եւ խթան կը հանդիսանան Գիւմրիի եւ շրջանի համար լաւ ապագայ մը կերտելու գործընթացին։

 

«ՆՅ» - Այս աշխատանքները իրականացնելու համար ո՞րքան դրամագլուխ ներդրած էք։

Վ.Գ. - Ցարդ 150-էն 200 հազար ամերիկեան տոլար յատկացուցած ենք այս նպատակին։ Սակայն բուն մեծ դրամագլուխը համաշխարհային հաստատութիւններէն պիտի հայթայթենք, ինչպէս՝ Միջազգային դրամատունը (ՄԴ)։ Ըսեմ, թէ մեր ծրագրերը այդ հաստատութիւններուն պահանջքներուն համեմատ կը մշակուին եւ այդ ուղղութեամբ լուրջ պրպտումներ ըրած ենք, թէ ինչո՞ւ օրինակ ՄԴ-ը Ամերիկայի Ճորճիա նահանգին մէջ 40 միլիոն տոլարի յատկացում կատարած է…։ Կը ծրագրենք Գիւմրիի ճամբաները, փողոցները եւ պուրակները գեղեցկացնել եւ հանրութեան մատչելի դարձնել, կամ Կումայրիի ճարտարապետական արժէք ունեցող լքուած տուները վերանորոգել, փլած եկեղեցիները վերականգնել։ Կարեւոր հանգամանք մըն է, որ Գիւմրիի քաղաքապետ Պրն. Բալասանեան մեզի հետ կը համագործակցի եւ պէտք է ըսել, որ ենթական խոհեմ եւ գիտակից անձնաւորութիւն մըն է։

 

«ՆՅ» - Քիչ առաջ խօսեցաք քաղաքը գեղեցկացնելու մասին, ինչ որ վստահաբար դուռ կը բանայ զբօսաշրջութեան զարգացման առջեւ։ Բայց միւս կողմէ, ի՞նչ յստակ քայլեր պէտք է առնուին որպէսզի կասեցուի բնակչութեան արտագաղթը։

Վ.Գ. - Գիտէք, տարիներէ ի վեր մարդիկ երբ Հայաստան կ՚երթան՝ անոնցմէ շատեր Գիւմրիի մօտէն կ՚անցնին բայց քաղաքը չեն այցելեր։ Մենք պէտք է քաջալերենք որպէսզի ժողովուրդը հետաքրքրուի Գիւմրիով։ Ուրեմն նախ պէտք է հրապուրիչ դարձնել քաղաքը, որովհետեւ ի մէջ այլոց խմբային շրջապտոյտները նաեւ զարկ կու տան տնտեսութեան։ Տեղեկացնեմ, որ մեր գերագոյն նպատակն է Գիւմրին ճարտարապետական գրաւչութիւն ունեցող կեդրոնի վերածել։

 

«ՆՅ» - Արդեօք մտածա՞ծ էք օդակայանն ալ արդիական միջոցներով ապահովելու մասին։

Վ.Գ. - Անշուշտ, որ օդակայանի վերանորոգումը կարեւոր է, բայց դժբախտաբար սա պահուս ատիկա մեր մասնագիտութենէն դուրս հարց մըն է։ Միաժամանակ այդ գործով զբաղող մարդոց հետ կը յարաբերինք եւ թերեւս եթէ բախտը ունենանք՝ այդ ծրագիրն ալ կ՚իրագործուի։

Միւս կողմէ, Գիւմրիի պանդոկներն ալ պէտք է վերանորոգել եւ անոնց թիւը բազմացնել, որովհետեւ անկէ ալ կախում ունի զբօսաշրջութեան զարգացումը։

 

«ՆՅ» - Դուք խօսեցաք նաեւ ձեր գրեթէ տարի մը տեւած հետազօտութիւններուն մասին։ Կ՚ուզէինք երկու խօսք ըսէիք այդ աշխատանքէն բխած եզրակացութեանց վերաբերեալ։

Վ.Գ. - Ամենէն կարեւոր երեւոյթը այն է, որ երկրին մէջ կառավարելու հարց կայ, թափանցիկութեան պակասը կայ, ընտրական «խաղեր» կան, կազմակերպուած ընդդիմութիւն չկայ եւ այս բոլորը ժողովրդավարութեան հակադիր ազդակներ են…։ Այս պատճառով ալ DEPOP-ը վերածեցինք կառավարման հիմնարկի (DEPOP institute for governance), որու համանախագահներն ենք ես եւ Ռոպէր Այտապիրեանը։ Կ՚ուզենք մինչեւ յառաջիկայ Ապրիլի խորհրդարանական ընտրութիւնները աշխատանք տանիլ որպէսզի եռանդ ստեղծուի ժողովուրդին մէջ եւ այս բոլորը՝ մամուլի, լրատու միջոցներու, հանրային հաւաքներու կամ վիճարկումներու ճամբով։ Պէտք է ժողովուրդը ոգեւորել եւ ըսել, թէ ո՛րքան կարեւոր է իւրաքանչիւրի քուէն՝ իր ճակատագիրը եւ կեանքը տնօրինելու առումով։ Վերջին հաշուով ժողովրդավարութիւնը այդ կը պահանջէ…։

 

«ՆՅ» - Ճիշդ այս նիւթով - ինչպէս տեղեակ էք - մտաւորականներու եւ արուեստագէտներու (Թանգեան, Խանճեան…) շարժում մը ստեղծուած է, որոնք կ՚ուզեն Սփիւռքէն իրենց մասնակցութեամբ հսկել քուէարկութիւններուն։ Ասիկա թերեւս քայլ մըն է խարդախութեանց առաջքը առնելու համար։ Ի՞նչ տեսակէտ ունիք այս առընչութեամբ։

Վ.Գ. - Ընդհանուր առմամբ խօսելով կարելի է ըսել, որ սա պահուս ժողովուրդը այնքան ալ հետաքրքրուած չէ ընտրութիւններու հարցով, բայց ձեր նշած արուեստագէտներու եւ մտաւորականութեան հսկողութիւնը անշուշտ որ կարեւոր դերակատարութիւն կրնայ ունենալ։ Գիտէք, մենք երբեմն արտասահմանէն առանց անդրադառնալու գէշ դեր կը խաղանք, այսինքն Հայաստան դրամ կը ղրկենք առանց հսկելու կամ պահանջելու արդարութիւն, ժողովրդավարութիւն, թափանցիկութիւն։ Միւս կողմէ, կարելի չէ մեղադրել հայրենի ժողովուրդը, որ նախ իր անմիջական առօրեան հոգալու մտահոգութիւնը ունի եւ ժամանակ ալ չունի այդ հարցերով զբաղելու։ Ուրեմն պէտք է զանազան միջոցներով բացատրել, տեղեկացնել թէ ինչ կ՚անցնի կը դառնայ, որովհետեւ երկրին հսկայական հարստութիւնը մնացած է 5 կամ 10 տոկոս օլիկարխներու ձեռքը, որոնք մեծ գումարներ ունին բայց տուրք չեն վճարեր, հետեւաբար պաշտօն-

եաներն ալ լաւ չեն վարձատրուիր եւ ստիպուած կաշառակերութեամբ կ՚ամբողջացնեն իրենց ամսավճարը։ Այլ խօսքով այս բոլորը շղթայի նման իրարու կապուած են։

 

(Հոս մեր զրոյցին կը միանայ Ռոպէր Այտապիրեան)։

 

«ՆՅ» - Ուրեմն յստակօրէն ի՞նչ քայլեր պիտի առնէք որպէսզի ընտրութիւնները թափանցիկ ըլլան։

Ռոպէր Այտապիրեան.- Նախ ըսեմ, թէ մենք զօրավիգ կը կանգնինք Սփիւռքէն իբրեւ դէտ մասնակցող անձերուն, որոնց միջոցաւ սկսած շարժումը կրնայ շատ կարեւոր դեր ունենալ այն առումով, որ շատ ու շատ Սփիւռքահայեր մօտէն պիտի հետեւին Հայաստանի քաղաքական կեանքին։ Ինչ կը վերաբերի DEPOP-ին, - ինչպէս ակնարկեց Վահան Գոլոլեան - հիմնարկը պիտի համագործակցի մամուլին հետ եւ իր տեղեկութիւններն ու պատգամը այդ ճամբով պիտի փոխանցէ ժողովուրդին։ Անոնցմէ է՝ «168 Ժամ» թերթը, որու կազմակերպած շաբաթական մամլոյ ակումբէն խօսք առնելով պիտի անդրադառնանք զանազան թեմաներու։ Ըսեմ, թէ ընտրութիւններուն նախորդող երկու ամիսներու ընթացքին ամէն շաբաթ ելոյթ պիտի ունենանք (ընդամէնը 8 անգամ)։ Պիտի համագործակցինք նաեւ հանրային ձայնասփիւռին հետ, որ պիտի սփռէ մեր կողմէ պատրաստուած լրագրութիւնները (reportage), հարցազրոյցները կամ վկայութիւնները։ Հարկ է նշել, թէ ձայնասփիւռ կ՚ունկնդրէ առաւելաբար գիւղական շրջաններու պարզ ժողովուրդը, իսկ մեզի համար կարեւոր է, որ այդ լուռ մեծամասնութիւնը ներգրաւուի երկրի քաղաքական կեանքին մէջ։ Այսինքն առիթը պիտի ունենանք մեր պատգամը ուղղելու թէ՛ քաղաքականացած եւ մտաւորական անձերու եւ թէ՛ գիւղական շրջանակներուն։

 

«ՆՅ» - Ձեր կարծիքով սփիւռքահայ դէտերու թիւը որքա՞ն պիտի ըլլայ, նկատի ունենալով որ կը խօսուի չորս հազարի մասին։

Վ.Գ. - Նախ պէտք է յստակացնել, որ մեր հիմնարկը չի զբաղիր այդ հարցով։ Ատով կը զբաղին յատուկ կազմակերպութիւններ, որոնք առցանց միջոցներով ընտրութիւններու մասին տեղեկութիւններ կը հաղորդեն եւ միտք կը պատրաստեն։ Ըսել կ՚ուզեմ, որ այդ առումով արդէն շարժում մը սկսած է, ինչ որ դրական քայլ մըն է…։

 

«ՆՅ» - Ընտրութիւններու ժամանակ քուէաթերթիկը քուէատուփ նետելու ատեն է, որ ընդհանրապէս խարդախութիւններ կ՚ըլլան եւ այդ պահը շատ կարեւոր է մանաւա՛նդ գիւղերու մէջ, ուր գիւղապետը իշխանութեան մօտ անձ մը ըլլալով կրնայ իր բոլոր լծակներով ուղղակի կամ անուղղակի ճնշում բանեցնել գիւղացիներուն վրայ։ Այդ պարագային ի՞նչ պէտք է ընել։

Վ.Գ. - Մենք (ես եւ Այտապիրեանը) ընդհանրապէս լաւատես ենք, բայց միաժամանակ գիտակից ենք, որ յառաջիկայ երկու-երեք ամսուան ընթացքին բոլոր հարցերուն կարելի չէ լուծում բերել եւ Ապրիլին արդար ու թափանցիկ ընտրութիւններ ունենալ։ Բայց կը յուսանք, որ այս աշխատանքները որոշ չափով արդիւնաբեր պիտի ըլլան։

 

«ՆՅ» - Սեպենք թէ ընտրութիւնները 70 տոկոսով յաջող անցան եւ իշխանափոխութեան առիթ ստեղծուեցաւ։ Այդ պարագային ըստ ձեզի երկիրը կառավարող կարող անձնաւորութիւններ կա՞ն, թէ՝ ոչ, նկատի ունենալով՝ որ այսօրուան ընդդիմութիւնը ուժ չունի երկիր կառավարելու։

Ռ.Ա. - Կրընոպլցի հայ բարեկամ մը կ՚ըսէր՝ «utopie d’aujourd’hui c’est la réalité de demain», այսինքն այսօրուան «ցնորամտութիւնը վաղուան իրականութիւնն է»։ Մարդիկ պէտք է հետաքրքրուին երկրին ապագայով եւ մանաւա՛նդ պէտք է մասնակցին քաղաքական կեանքին, որպէսզի հաստատուի ժողովրդավարութիւնը։ Ճիշդ է, որ գոյութիւն ունին զանազան ընդդիմադիր շարժումներ, բայց անոնք տակաւին չեն կազմաւորուած։

 

Վ.Գ. - Ըստ իս՝ Հայաստանի մէջ շատ կարող անձեր կան, բայց կազմակերպութիւն չկայ եւ դժբախտաբար կուսակցութիւնները բաժան-բաժան ըլլալով ի վիճակի չեն միասին աշխատելու եւ ասիկա մեր ամենէն մեծ ցաւն է…։

 

«ՆՅ» - Ճիշդ է որ բոլոր այն երկիրներուն մէջ, ուր ժողովրդավարութիւնը ձախողած է, ընդդիմութիւնը անկարող է իր կամքը պարտադրելու, քանի որ իշխանութիւնը զօրաւոր ըլլալով կը ճզմէ ընդդիմադիր բոլոր ձայները։ Ուրեմն եթէ Հայաստանի իշխանութեան հաշուոյն չգայ իշխանափոխութիւնը, այդ պարագային ի՞նչ կը պատահի։ Նման կացութիւն մը ի՞նչ հետեւանքներ կ՚ունենայ։

Վ.Գ. - Ես յանգած եմ այն եզրակացութեան, որ իրական ժողովրդավարութիւնը մէկ օրէն միւսը չի հաստատուիր։ Եթէ Հայաստանի ընդդիմադիր կուսակցութիւնները արմատ չնետեն եւ իրենց շրջանակը չընդլայնեն՝ ժամանակ մը անց կ՚անհետանան։ Մինչեւ այն ատեն, որ կառավարութիւնը չէ անդրադարձած թէ կարեւոր է զօրաւոր ընդդիմութեան գոյութիւնը՝ կարելի չէ խօսիլ ժողովրդավարական կարգերու հաստատման մասին։

«ՆՅ» - Կ՚ընդունիմ, որ ներկայի ընդդիմութիւնը տարտղնուած ըլլալով՝ որեւէ ուժ չի ներկայացներ։ Այդ պարագային այսօրուան կառավարութիւնը ո՞րքանով ինքզինք վերանորոգելու հնարաւորութիւնները ունի։

Ռ.Ա. - Ըստ իս՝ այսօր այնպիսի իրավիճակի մը մէջ կը գտնուինք, որ վերանորոգուելէ բացի այլ ելք չունինք, եթէ ոչ յաջորդ հանգրուանը անդունդը պիտի ըլլայ։ Իսկ եթէ ասիկա չեն տեսներ իշխանաւորները, ուրեմն իրապէս կոյր են։ Ես կ՚ուզեմ հաւատալ, որ անոնք գիտակից են այս կացութեան։

 

Վ.Գ. - Ես կը կարծեմ, թէ ընդդիմադիր ուժը պիտի ծնի ժողովուրդէն՝ Հայաստանէն եւ Սփիւռքէն, իսկ պետութիւնն ալ կ՚ենթադրեմ՝ անդրադարձած է որ ներսէն ու դուրսէն դիտողներ կան եւ այլեւս կարելի չէ փակ դռներու ետին որոշումներ կայացնել։ Այլ խօսքով՝ յոյսի նշոյլ մը կայ, սակայն կը կրկնեմ, որ առանց ընդդիմութեան միասնական ջանքերուն՝ կարելի չէ ժողովրդավարութիւն հաստատել։

 

Ռ.Ա. - Նոր վարչապետ Կարէն Կարապետեան այդ ուղղութեամբ տեսիլք մը ունի, սակայն իր առաջնահերթ խնդիրը երկրի տնտեսական վիճակի բարելաւումն է՝ քաղաքական հարցերու լուծումը ձգելով միւսներուն։ Սակայն քաղաքականութիւնը եւ տնտեսութիւնը զիրար կ՚ամբողջացնեն եւ մէկը առանց միւսին կարելի չէ։

 

«ՆՅ» - Չէ՞ք կարծեր, որ Սփիւռքի մէջ ալ կազմակերպական եւ մանաւա՛նդ մտայնութեան փոփոխութիւնը հրամայական է որպէսզի ան կարողանայ ճիշդ ճանապարհով իր մասնակցութիւնը բերել հայրենի քաղաքական կամ տնտեսական կեանքին։

Վ.Գ. - Ամբողջովին համաձայն եմ ձեզի հետ, սակայն մինչ այդ Սփիւռքը պէտք չէ պարզապէս միայն նիւթական ապահովող տարրի վերածուի, այլ՝ ան պարտի հաշիւ պահանջել, որովհետեւ հակառակ պարագային՝ կը քաջալերէ կաշառակերութիւնը, որու հետեւանքները յայտնի են բոլորիս։

 

«ՆՅ» - Խօսինք նաեւ երիտասարդութեան դերին մասին, որ վերանորոգութեան եւ փոփոխութեան ամենէն կարեւոր ազդակն է։ Ընդգծենք նաեւ այն երեւոյթը որուն ականատեսը եղանք «Սասնայ ծռեր»-ու գործողութեան ատեն. հոն ուժային կառոյցները՝ ոստիկանութիւնը, բանակի զինուորները համեստ դասակարգի պատկանող երիտասարդներ էին։ Միւս կողմէ, ունինք նաեւ ուսեալ, մտաւորական երիտասարդներ, որոնք բախումի մէջ «կը դրուին» առաջիններուն հետ։ Իսկ փոփոխութիւնը եւ ժողովրդավարական քայլերը անկասկած ծայր պիտի առնէ քաղաքականացած երիտասարդներէն։ Ի՞նչ պէտք է ընել, որ երիտասարդները միասնաբար եւ ձեռք-ձեռքի աշխատին՝ յանուն Հայրենիքի բարօրութեան։

Ռ.Ա. - Կ՚ենթադրեմ, թէ «փողոցի» պայքարէն առաջ մենք այսօր գաղափարական պայքարի հանգրուանին կը գտնուինք։ Թէ՛ Հայաստանի եւ թէ Սփիւռքի զանազան կազմակերպութիւններու մէջ ներգրաւուած երիտասարդ մտաւորական դասն է, որ պէտք է հրահրէ Հայրենիքի համար կենսական նշանակութիւն ունեցող փոփոխութիւնը։ Առ այդ, կոչ կ՚ընենք եւ կը քաջալերենք հանրութիւնը, որպէսզի հետաքրքրուողները իրենց գաղափարներով, տեսակէտներով եւ առաջարկներով մեր կայքէջի միջոցաւ միանան մեզի։

 

Հարցազրոյցը վարեց՝

ԺԻՐԱՅՐ ՉՈԼԱՔԵԱՆ 

ՆՅ

 

 

Նոյյան տապան  -   Հարցազրույցներ