«Գարդասիլ» վտանգավոր պատվաստանյութով մեր 13-ամյա աղջնակներին մարդու պապիլոմավիրուսի (ՄՊՎ) դեմ պատվաստելու առնչությամբ ՀՀ առողջապահության նախարարությունը ս. թ. նոյեմբերի 22-ին պաշտոնապես իբրև «Հանրային քննարկում» հրավիրելով, խայտառակ շոու էր կազմակերպել:

Նախարարությունը, տվյալ միջոցառման ավարտից հետո հասկանալով, որ այն չի կարող սղացնել իբրև հանրային քննարկում, իր կայքում ներկայացրեց իբրև աշխատանքային քննարկում: Սակայն այդ, կրկնում ենք, խայտառակ շոուն նույնիսկ աշխատանքային քննարկում չի եղել, քանի որ հրավիրված չեն եղել ու չեն մասնակցել ՄՊՎ-ի դեմ «Գարդասիլ»-ով պատվաստումների վտանգավորության ու դրա խիստ կասկածելի արդյունավետության մասին ահազանգող, համապատասխան փաստեր ունեցող մասնագետներ:

Հիշյալ շոուի առնչությամբ նախարարության կայքում հրապարակված պաշտոնական տեղեկատվության մեջ նշված է.

«Անդրադառնալով հանդիպմանը ներկաների կողմից վկայակոչված ԱՄՆ պրոֆեսոր Դ. Հարփերի հնչեցրած կարծիքների առթիվ մտահոգությանը», նախարարությունն իր հրապարակած տեղեկատվության մեջ նշել է, որ «այդ տեսակետը պրոֆեսորի անձնական կարծիքն է», և որ «Նախարարությունը չի կարող առաջնորդվել անհատի կարծիքով։ Ընդհանուր ռազմավարությունն ընդունվում է Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության երաշխավորությունների հիման վրա»։

Միանգամից աչքի է զարնում նախարարության միտումը մի քանի առումներով: Նախ անտեսելը, որ դոկտոր Դիանա Հարփերը (ԱՄՆ) սոսկ պրոֆեսոր չէ, այլ հենց այն մարդը, ով օգնել է ստեղծել «Գարդասիլ» պատվաստանյութը: Բացի այդ, նա գինեկոլոգիական քաղցկեղի կանխարգելման հետազոտական խմբի տնօրենն է, «Gardasil» և «Cervarix» պատվաստանյութերի առաջատար հետազոտող: Հասարակական և ընտանեկան բժշկության, կենսաբժշկական և առողջապահական ինֆորմատիկայի, մանկաբարձության և գինեկոլոգիայի պրոֆեսոր Դիանա Հարփերն այն մարդն է, ով մասնակցել է պատվաստումների թեմայով չորրորդ ամենամյա բաց կոնֆերանսին: Այսպիսով, ՀՀ առողջապահության նախարարությունը նշել է միայն տիկին Հարփերի պրոֆեսոր լինելու հանգամանքը և անտեսել հիշյալ պատվաստանյութերի վերաբերյալ նրա խիստ տեղեկացվածությունը, գիտական հեղինակությունը, բժշկության կամ առողջապահության միանգամից մի քանի ճյուղերի պրոֆեսոր լինելը, ինչպես նաև պաշտոնը` գինեկոլոգիական քաղցկեղի կանխարգելման հետազոտական խմբի տնօրեն լինելը: Նախարարությունը վերոնշյալ հանգամանքներն անտեսել է, որպեսզի դոկտոր Հարփերի տեսակետը ներկայացնի իբրև պրոֆեսորի անձնական կարծիք:

Ավելին. դոկտոր Հարփերն իրականում ոչ թե անձնական տեսակետ, այլ որոշակի փաստեր է հրապարակել ու դրանց հիման վրա հանրությանը զգուշացրել այն մասին, որ «Գարդասիլ» պատվաստանյութի անվտանգությունը երաշխավորված չէ: Սակայն, դա նույնպես անտեսելով և իրականությունն աղավաղելով, ՀՀ առողջապահության նախարարությունը հանրությանն ապակողմնորոշել է` գինեկոլոգիական քաղցկեղի կանխարգելման հետազոտական խմբի տնօրենի հրապարակած փաստերն ու զգուշացումը ներկայացնելով իբրև պրոֆեսորի անձնական կարծիք: Իսկ ի՞նչ է ասել դոկտոր Դիանա Հարփերը…

Նա ասել է. ««Գարդասիլը» զգալի չափով անօգուտ է և երբեք լիովին չի փորձարկվել մինչև 15 տարեկան աղջիկների վրա»: Նա ասել է նաև, որ չարժե անել այդ պատվաստումը, և որ այն չի տեստավորվել (այսինքն՝  համապատասխան փորձարկումներ չի անցել.- Ա. Հ.), և սանիտարական վերահսկողության վարչությունը շրջանցելու շնորհիվ է կիրառվում: Դրանում միլիարդավոր դոլարներ են խառնված»:

Կարծում ենք, հենց թեկուզ միայն վերը նշվածը լիովին բավարար է, որպեսզի տվյալ պատվաստմանը դեմ բոլոր ծնողները, եթե իրենց երեխաներին, առանց ծնողի կամքը հարցնելու, փորձեն պատվաստել «Գարդասիլ»-ով, այդպիսի փորձ կատարողներին իրենց տեղը ցույց տան, առնվազն նրանց խորհուրդ տան` «Գարդասիլը» նետել աղբանոց, իհարկե, եթե այն վտանգավոր չէ նույնիսկ աղբանոցի համար:

ՀՀ առողջապահության նախարարությունը, սակայն, միայն Դիանա Հարփերի ով լինելն ու ասածը չի անտեսել: Նա անտեսել և անտեսում է նաև այն իրողությունը, որ միայն դոկտոր Հարփերը չէ, որ ահազանգել ու փաստեր է հրապարակել ՄՊՎ-ի դեմ պատվաստումների խիստ կասկածելի արդյունավետության, պատվաստանյութի տեստավորված չլինելու, մինչև 15 տարեկան աղջիկների վրա լիովին փորձարկված չլինելու, չերաշխավորված անվտանգության մասին: Այլ մասնագետներ, գիտնականներ, հեղինակավոր պաշտոններ զբաղեցնող անձինք ՄՊՎ-ի դեմ պատվաստումների և պատվաստանյութի առնչությամբ ավելի խիստ են արտահայտվել: Ստացվում է, որ եթե դոկտոր Դիանա Հարփերի խոսքը գիտնականի և համապատասխան պաշտոնյայի նույնիսկ անձնական կարծիքն է, ապա այն ընդամենը մեկ գիտնականի անձնական կարծիք չէ, այլ բազմաթիվներից ընդամենը մեկը: Եվ այս դեպքում ՀՀ առողջապահության նախարարությունն արդեն չի կարող բացատրել, որ եթե ՄՊՎ-ի դեմ պատվաստանյութն ու պատվաստումներն իսկապես անվտանգ են, ապա ինչո՞ւ բազմաթիվ, նրանց թվում նաև հեղինակավոր մասնագետներ, գիտնականներ, համապատասխան պաշտոնյաներ, նույնիսկ գիտական, բժշկական, առողջապահական լուրջ ու հեղինակավոր հաստատություններ, առողջապահական, մասնագիտական, գիտական ամսագրեր ու կայքեր (օրինակ` «Pharmaceutical Regulatory Affairs: Open Access» ամսագիր, Մանկաբույժների ամերիկայն քոլեջի կայք, Բժշկական հետազոտությունների ամերիկյան ֆեդերացիայի «Հետազոտական բժշկության ազդեցիկ դեպքերի զեկույցներ» ամսագիր) հանդես են գալիս ՄՊՎ-ի դեմ պատվաստանյութի ու պատվաստումների վտանգավորության, համենայն դեպս, դրանց չերաշխավորված ու խիստ կասկածելի անվտանգության և արդյունավետության, որոշներն էլ նույնիսկ` անարդյունավետության վերաբերյալ հրապարակումներով, ելույթներով:

Ինչ է ասել Լոնդոնի համալսարանի պրոֆեսոր Էլիսոն Փոլոքը. «Խնդիրն այն է, որ մենք չգիտենք` արդյոք պապիլոմայի վիրուսի դեմ պատվաստանյութն աշխատո՞ւմ է, թե ոչ: Եվ մենք դա չենք իմանա դեռ 30 տարի»:

Գալինա Չերվոնսկայա (Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի բիոէթիկայի կոմիտեի անդամ, վիրուսաբան, կենսաբանական գիտությունների թեկնածու). «Եթե պատվաստված աղջիկները չկարողանան ծննդաբերել… Այդ առիթով ի՞նչ է գրում արտադրող ընկերությունը. «Կանանց վերարտադրողական ֆունկցիայի և հղի կանանց մոտ պտղի վրա պատվաստանյութի պոտենցիալ ազդեցության վերաբերյալ հետազոտությունները բացակայում են»: Փաստորեն ամենակարևորը հետազոտված չէ: Ահա մարդու պապիլոմայի վիրուսի դեմ ևս մեկ պատվաստանյութ են մեզ մոտ մտցրել` «Ցերվարիկս»: Եվ այս ամենը փորձարկում են մեր երեխաների վրա»:

Իր հերթին, Մանկաբույժների ամերիկայն քոլեջը հիշյալ պատվաստումների հետևանքով վաղաժամ ամենորեայի և վաղաժամ դաշտանադադարի կապակցությամբ բարձրաձայնել է իր մտահոգությունների մասին սեփական կայքում անգլերենով հրապարակված «Նոր անհանգստություններ՝ կապված մարդու պապիլոմայի դեմ պատվաստանյութի հետ» (Ամերիկյան մանկաբույժների քոլեջ- 2016 թվականի հունվար) հոդվածում :

Որոշակի հետազոտության արդյունք հանդիսացող վերոնշյալ հոդվածի համաձայն՝ 

«1) ձվարանի գործառույթի երկարաժամկետ գնահատում չի արվել ոչ առնետներին ներարկված պատվաստանյութի անվտանգության օրիգինալ ուսումնասիրություններում, ոչ էլ մարդկանց վրա պատվաստանյութի փորձարկումներում,

2) առաջնային բուժօգնության բժիշկների մեծ մասը հավանաբար տեղյակ չէ ՄՊՎ4-ի («Գարդասիլ».- Ա. Հ.) և ձվարանի գործառույթի վաղաժամ ձախողման (Premature Ovarian Failure - POF) կամ երկարատև ամենորեայի (դաշտանի բացակայության) հնարավոր առնչությանը, և նրանք չեն զեկուցում այդ դեպքերի մասին «Պատվաստումների բացասական հետևանքների զեկուցման համակարգին» (VAERS),

3) ազդեցության հնարավոր մեխանիզմները բացատրվել են հիմնականում ալյումինի հավելանյութի (aluminum adjuvant) աուտոիմուն ռեակցիայով և պատվաստանյութերի մեկ այլ բաղադրիչի՝ պոլիսորբատ 80-ի (polysorbate 80)՝ առնետների ձվարանների վրա գրանցված տոքսիկ (թունավոր.- Ա. Հ.) ազդեցությամբ»:

ԱՄՆ-ի կառավարության VAERS (Vaccine Adverse Event Reporting System- Պատվաստումների բացասական հետևանքների զեկուցման համակարգ) տվյալների շտեմարանի համաձայն, որպես մարդու պապիլոմայի վիրուսի (HPV) դեմ պատվաստանյութի կողմնակի ազդեցություններ, գրանցվել են նաև  անպտղության, վերարտադրողական գործառույթի խանգարումների, վիժումների, մկանային ցնցումների, նյարդային համակարգի խանգարումների, արյան ճնշման փոփոխությունների, հոդացավերի և մարդու առողջության կրած վնասի բազմաթիվ այլ դեպքեր: 2006 թվականից VAERS-ում գրանցված ձվարանների գործառույթի ձախողման, վաղաժամ դաշտանադադարի՝ նվազագույնը 4 ամիս տևողությամբ, և (կամ) ամենորեայի վերաբերյալ զեկույցների գերակշիռ մեծամասնությունը (76%) կապված են միմիայն «Gardasil®»-ի հետ: Գրանցված 89 դեպքերից 86-ը կապված են «Gardasil®»- ի, իսկ 3-ը՝ դարձյալ ՄՊՎ-ի դեմ նախատեսված «CervarixTM» պատվաստանյութի հետ: 

Ճիշտ է, ՀՀ առողջապահության նախարարությունն արդեն ասում է, որ VAERS-ը ԱՄՆ-ում ՄՊՎ-ի դեմ պատվաստումից հետո պատվաստվածների մոտ ի հայտ եկած առողջական տարբեր խնդիրների վերաբերյալ տարբեր անձանց բողոքների կամ հաղորդումների գրանցման համակարգ է, և որ տվյալ համակարգում հաղորդումը գրանցվում է առանց պարզելու, թե արդյոք պատճառահետևանքային ուղիղ կապ կա՞ պատվաստման և առաջացած առողջական խնդրի միջև, սակայն պետք է նկատի ունենալ, որ VAERS տվյալների շտեմարանից բացի, կա նա VigiBase-ի տվյալների շտեմարան, որին կանդրադառնանք մեր առաջիկա հրապարակմամբ:

Ավելին. թեև VAERS-ում տեղեկություններն արձանագրվում են քաղաքացիների, տարբեր անձանց (հիմնականում ոչ մասնագետների) հաղորդումների հիման վրա, սակայն մասնագետները, գիտնականներն իրենք գնալով հիշյալ տվյալների շտեմարանում գրանցված տեղեկությունների մի մասի հետքերով, կատարում են իրենց ուսումնասիրությունները և հանգում որոշակի եզրակացությունների:

Այդ ուսումնասիրություններից մեկի համաձայն, ինչպես արդեն տեղեկացրել ենք, երկու աղջիկ մահացել են մարդու պապիլոմավիրուսի դեմ «Գարդասիլ»-ով պատվաստումից հետո: 19-ամյա աղջիկը մահացել է կես տարի անց՝ 3-րդ պատվաստումից հետո, իսկ 14-ամյա աղջիկը՝ 2-րդ ներարկումից երկու շաբաթ: Դիահերձումը ոչ մի խախտում ցույց չի տվել: Սակայն, ուղեղի հյուսվածքներից վերցված նմուշներում երկուսի մոտ էլ հայտնաբերվել է աուտոիմունային վասկուլիտ, որն առաջացել է պապիլոմայի վիրուսի դեմ պատվաստանյութում առկա հակամարմիններից: Դրանք մեծ խտությամբ հայտնաբերվել են ուղեղի արյունատար անոթներում, ինչը և հանգեցրել է մահվան:

Ուղեղային վասկուլիտին բնորոշ ախտանշանները ներառում են ուժեղ գլխացավեր, օրթոստատիկ (orthostatic) գլխապտույտ, ուշագնացություն, ջղաձգումներ, ցնցումներ և ծակծկոցներ, թուլություն, հակամարմիններ և T բջիջներ, որոնք արտադրվում են պատվաստանյութի հակագենը ոչնչացնելու համար և միաժամանակ գրոհում են տարբեր հյուսվածքներում (օրինակ, արյունատար անոթների պատերում) գտնվող կառուցվածքային առումով նմանատիպ սեփական հակագեներին։ Երկու աղջիկների մոտ էլ նման ախտանիշներ արտահայտվել են: Տվյալ ուսումնասիրության հեղինակները վերոնշյալ դեպքերի մանրակրկիտ ուսումնասիրությունից հետո հետազոտել են VAERS-ի շտեմարանը` համանման ախտանշանների առկայությամբ այլ դեպքեր հայտնաբերելու նպատակով։ Այս ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ ՄՊՎ-16 L1 հակամարմիններ պարունակող (Հայաստան բերվողը կամ արդեն բերվածը պարունակում է նաև հենց այդ հակամարմինները) «Գարդասիլ» պատվաստանյութը կարող է պոտենցիալ մահացու աուտոիմունային վասկուլոպատիաներ դրդել, առկա է տվյալ ռիսկը:

Ուղեղային (ցերեբրալ) վասկուլիտը (Cerebral vasculitis) ծանր հիվանդություն է, որը սովորաբար հանգեցնում է մահվան, եթե ժամանակին չի ախտորոշվում և չի բուժվում։ ՄՊՎ-ի դեմ պատվաստումից հետո Պատվաստանյութերի անվտանգության հսկողության տվյալների շտեմարանին (Vaccine safety surveillance database) զեկուցված շատ ախտանշաններից պարզվում է, որ որոշ դեպքերում ՄՊՎ-ի դեմ պատվաստանյութը («Գարդասիլ») կարող է հանդիսանալ մահացու աուտոիմունային վասկուլոպատիաներ դրդող գործոն։ Բժիշկները պետք է տեղյակ լինեն այս առնչության մասին: «Pharmaceutical Regulatory Affairs: Open Access»  ամսագիրը մի ամբողջ հոդված է նվիրել ՄՊՎ-ի դեմ քառավալենտ պատվաստանյութով պատվաստումից հետո մարդկանց մահվան դեպքերին: Ընդգծենք, որ Հայաստան ներկրված «Գարդասիլ» պատվաստանյութը հենց քառավալենտ է, նախատեսված է ՄՊՎ-ի միաժամանակ 4 շճատիպերի դեմ: Հիշյալ հետազոտության արդյունքում գրվել է վերոնշյալ տեղեկությունները ներկայացնող հոդվածը ու տպագրվել «Pharmaceutical Regulatory Affairs: Open Access» ամսագրում :

Նշենք նաև, որ պատվաստանյութերի անվտանգության հսկողության տվյալների շտեմարանին (Vaccine safety surveillance database) զեկուցված շատ ախտանշաններ, ինչպես, օրինակ, ինտենսիվ տևական միգրեններ, ուշագնացություն, ջղաձգումներ, ցնցումներ և ծակոցներ, միալգիա (ցավ մկաններում), հենաշարժային անոմալիաներ, պսիխոտիկ ախտանշաններ և ճանաչողական անբավարարություն, որոնք բնորոշ են ուղեղային վասկուլիտին, սակայն չեն ճանաչվել որպես այդպիսին, լուրջ մտահոգությունների տեղիք են տալիս ներկա արդյունքների լույսի ներքո:

Ռուսաստանի Դաշնության վարչապետի օգնական Գենադի Օնիշչենկոն հայտնել է, որ վերազգային ընկերությունները զբաղվում են Ռուսաստանի երեխաների վրա, ըստ էության, փորձարկումներ կատարելով, և որ դրա օրինակներից մեկը հանդիսանում են  մարդու պապիլոմավիրուսի դեմ պատվաստանյութերը, որոնք լիովին լեգալիզացված չեն նույնիսկ դրանց ծագման երկրներում: Ռուսաստանի վարչապետի օգնականը հայտնել է նաև այդպիսի ընկերությունների կողմից երրորդ աշխարհի երկրների մարդկանց վրա փորձարկումներ կատարելու, նույնիսկ Ռուսաստանի նման պետության նկատմամբ միանգամայն հստակ կերպով նպատակաուղղված կենսաբանական հարձակում պատրաստելու, մյուս կողմից` օտարերկրյա մատակարարումներից Ռուսաստանին կախվածության մեջ գցելու մասին: Ըստ էության, Գենադի Օնիշչենկոն խոսել է որոշ պատվաստանյութեր որոշ ուժերի, ընկերությունների կողմից կենսաահաբեկչության միջոցի վերածելու մասին:

ՀՀ առողջապահության նախարարը, նախարարության այլ պաշտոնյաներ տարբեր առիթներով շատ են խոսում ապացուցողական բժշկության մասին, կարծես ապացուցողական բժշկության տվյալներից կամ եզրակացություններից բացի, որևէ այլ տվյալ կամ եզրակացություն հավաստի չէ: Մինչդեռ, օրինակ, դատաբժշկական փորձաքննությունը ապացուցողական բժշկություն չէ, սակայն այդ փորձաքննության եզրակացություններն ամբողջ աշխարհում ընդունվում են ու նույնիսկ դրվում քրեական գործերի ու մեղադրական դատավճիռների հիմքում: Այնուամենայնիվ, եթե խոսքն ապացուցողական բժշկության մասին է, ապա, ի գիտություն ՀՀ առողջապահության նախարարի, նրա տեղակալ Սերգեյ Խաչատրյանի և նախարարության այլ պաշտոնյաների (եթե, իհարկե, անտեղյակ են, չգիտեն), «Գարդասիլ»-ի հետ կապված փորձարկումների, դրա կիրառումը թույլատրելու, ըստ էության, տվյալ պատվաստանյութի անվտանգության կապակցությամբ լուրջ կասկածներ է հայտնել ապացուցողական բժշկության թերևս օլիմպոսը հանդիսացող կազմակերպության՝ Ապացուցողական բժշկության Քոքրեյն համագործակցության սկանդինավյան բաժանմունքը «Դեղերի եվրոպական գործակալությանն» ուղղած իր բողոք- նամակում : 

Բժշկական հետազոտությունների ամերիկյան ֆեդերացիայի «Հետազոտական բժշկության ազդեցիկ դեպքերի զեկույցներ» ամսագրում 2014թ. հրապարակված «Անչափահասների մոտ ձվարանների վաղաժամ անբավարարության դեպքերի շարք ՄՊՎ պատվաստումից հետո» հոդվածի հեղինակները նշել են.

«ՄՊՎ քառավալենտ պատվաստանյութ ստանալուց հետո Ավստրալիայի Հարավային Նոր Ուելսի 3 անչափահաս աղջիկների մոտ սկսվել է ձվարանների վաղաժամ անբավարարություն (premature ovarian insufficiency): Ախտորոշման ժամանակ նրանք եղել են 16, 16 և 18 տարեկան։ Վերարտադրողական առողջության պահպանումը առաջնային մտահոգություն է «Գարդասիլ» պատվաստանյութը ստացող թիրախային խմբում: Քանի որ այս խումբը ներառում է արբունքի չհասած և արբունքի տարիքի աղջիկների, ապա հրատապ պահանջվում են անվտանգության շարունակական, անզիջում երաշխավորության ապացույցներ: Այս հարցը պետք է լուծվի բնակչության առողջության և պատվաստանյութի հանդեպ հանրության վստահության համար»։ 

Հիշյալ հոդվածում նշվում է նաև, որ ձվարանի տևական ունակությունը և պատվաստումներից հետո ձվարանի գործառույթի տևողությունը չի հետազոտվել նախաարտոնագրման հետազոտություններում, կլինիկական փորձարկումների և հետպատվաստումային հետազոտություններում:

 

 

Արթուր Հովհաննիսյան

 

 

 

 

 

Նոյյան տապան  -   Հասարակություն