Լրագրի  զրուցակիցն է տնտեսագետ Վահագն Խաչատրյանը

 

-Պարոն Խաչատրյան, կառավարությունը հաստատեց Հարկային օրենսգրքի փոփոխությունները, սակայն մտահոգությունները, այդ թվում իշխող կուսակցության շատ պատգամավորների մոտ, որևէ կերպ չեն փարատվել։ Ֆինանսների նախարար Ատոմ Ջանջուղազյանը հայտարարեց, որ այս օրենսգրքի ընդունման դեպքում մոտավորապես 1 մլրդ դրամի բաց ենք ունենալու, իսկ վարչապետ Փաշինյանն էլ ասաց, որ սոցիալական արդարության խնդիրը լուծելու են գույքահարկի նոր դրույքաչափի միջոցով։ Դուք ժամանակին նշում էիք, որ սա մի Հարկային օրենսգիրք է, որը կարծես նախկինների ձեռքով է կազմված, հիմա ձեր կարծիքով որքանո՞վ են առկա մտահոգությունները հաշվի առնվել։

 

 

-Սա, փաստորեն, ամբողջական Հարկային օրենսգիրք չէ, ուղղակի օրենսգրքի փոփոխություններ են։ Ես կուզեի տեսնել ամբողջական նոր Հարկային օրենսգիրք, բայց, ամենայն հավանականությամբ, նման ամբողջական փաստաթուղթ պատրաստ չէ, որ ներկայացնեն։ Դրա մասին է խոսում նաև այն, որ նշվեց, որ գույքահարկի փոփոխություններն ավելի ուշ են լինելու։ Քանի որ թե հասարակությունը, թե գործարար աշխարհը սպասում էր հարկային օրենսգրքի փոփոխություններին, դրա համար, ամենայն հավանականությամբ, կառավարությունը որոշեց այն շատ չուշացնել, որ գոնե ինչ-որ որոշակիություն մտցնի օդում մնացած հարցերի պատասխանները տալու համար։

 

Թե որքանով է դա հաջողվել, դա խնդրի երկրորդ մասն է։ Այստեղ ուղղակի մի քանի հարցեր կան, որոնց պատասխանները կարծես չեն տրվել։ Ինձ համար այդպես էլ անորոշ մնաց, թե այս կամ այն մոտեցումն ինչով է պայմանավորված։ Օրինակ՝ եկամտային հարկի հետ կապված փոփոխությունները պարզ են, տրված բացատրություններն էլ հասկանալի են, բայց երբ փոփոխություններ են անում առանձին ակցիզային դրույքաչափերի հետ կապված, անհասկանալի է, թե ինչու այս մեկին այսպես, այն մեկինն՝ այնպես։ Նույնիսկ կառավարության նիստում խոսակցություն ծավալվեց, բացատրությունների կարիք է եղել։ Խոսքը մասնավորապես ըմպելիքների ու ծխախոտի ակցիզային հարկի դրույքաչափերի մասին էր։ Հիմնավորումներն այդպես էլ չեղան։ Կարծում եմ՝ այստեղ ավելի շատ ֆինանսների նախարարության տեսակետն է անցել այն առումով, որ եթե բյուջեի եկամուտները պակասում են, ապա դրանք լրացնելու եղանակներ են փնտրել։ Մասնավորապես, ասել են՝ դե եկեք հյութերի կամ գազավորված ըմպելիքների վրա ակցիզ դնենք, ծխախոտի հարկն ավելացնենք։ Սա ինձ համար անընդունելի մոտեցում է, որովհետև առաջին հերթին պետք էր խնդրին նայել տնտեսության զարգացման տեսակետից։

 

Մի լավ գործ ենք անում, հետո երկու հատ վատը չանենք, կամ ունքը շինելու փոխարեն աչքն էլ չհանենք։ Եթե հիմա գազավորված ըմպելիքների հետ կապված լրացուցիչ ակցիզային հարկ ենք մտցնում, պետք է հասկանալ, թե դա ինչ ազդեցություն կունենա այդ սեգմենտում արտադրությամբ զբաղվող ձեռնարկատերերի համար։ Այդտեղ կարծես թե խնդիրներ են առաջացել։ Հաջորդը, հիմա մենք սրանով առողջապահական խնդիրներ ենք լուծում, թե տնտեսական, որտեղ է սահմանը գծվելու։ Եթե մենք լինեինք ԱՄՆ կամ ԵՄ զարգացած մի երկիր, ես կարող էի հասկանալ առողջապահական խնդիրների դոմինանտ դարձնելը։ Ոչ թե ես դեմ եմ առողջապահական խնդիրների լուծմանը, ուղղակի մենք պետք է նայենք մեր հնարավորություններին։ Բոլորս էլ ուզում ենք, որ թոշակն է բարձր լինի, աշխատավարձն էլ, մեր առողջապահական խնդիրներն էլ լուծվեն, բայց այսօր ունենք օրինակ խոշոր հարկատու՝ հանձինս «Գրանդ տոբակո»-ի։ Հիմա ի՞նչ ենք անում, վերացնո՞ւմ ենք այդ ընկերությունը։ Ունենք գազավորված ըմպելիքների արտադրությամբ զբաղվող ընկերություններ, որոնք հարկեր են վճարում, աշխատատեղեր են ապահովում։ Հիմա ի՞նչ ենք ուզում, վերացնո՞ւմ ենք դրանք։ Գուցե պետք է պարզապես հաջորդ քայլն անել և մարդկանց զգուշացնել, որ այս-այս ապրանքները վնասակար են առողջությանը, ինչպես դա անում ենք ծխախոտի պարագայում։

 

Ես այդ մոտեցումը չտեսա, և դա իր հերթին դժգոհության մեծ ալիք է բերելու։ Եթե ֆինանսների նախարարությունն ուզում է հարցը լուծել և մի տեղից հարկ է տանում, չի՞ մտածում, որ այդ ծավալները կրճատվելու են, և հաջորդ անգամ արդեն մի քանի ամիս հետո կզգա, որ նույն մարդիկ բարձր հարկերի պարագայում ավելի քիչ հարկ են սկսելու վճարել։ Կառավարության հիմնավորումներն այս հարցերում ինձ չեն համոզում։ Ի վերջո, մենք ճանապարհ ունենք անցնելու դեպի նորմալ տնտեսություն, որտեղ բոլորս մասնակցություն կունենանք, բոլորս կարող ենք մասնակից լինել որպես գործարար, հարստանանք ու հարստացնենք, ինչպես նշում է Փաշինյանը։ Բայց այսօր արդեն կայացած բիզնեսներ կան, երկար տարիներ աշխատում են, ու մենք ասում ենք՝ դե լավ, աշխատում են, եկեք բեռն ավելացնենք։ Բերված հիմնավորումներից ինձ մոտ այդ տպավորությունն է առաջացել։ Չէի ուզենա հասնենք նրան, որ սկսենք մտածել, թե ինչու հարկերը նվազեցին, ու պարզենք, որ հարկերը բարձր են, դրանից էլ մուտքերը պակասում են։ Հարկային բեռը շատ լարելուց, պարանը շատ ձգելուց դուք չգիտեք, թե որ պահին այն կկտրվի։ Հիմա մենք այդ սահմանի վրա ենք։ Արդյոք արժեր այսօր նոր կառավարության պայմաններում բիզնեսին տանել անկյուն։

 

-Այսինքն՝ գազավորված ըմպելիքների ու շաքարի հարկը փոքր ու միջին բիզնեսի՞ն է հարվածելու։

 

-Միանշանակ, և այդտեղ մենաշնորհներ են առաջանալու։ Ի վերջո, դա այն բիզնեսն է, որը տեղավորվել է երկու գերհսկաների՝ «Պեպսի կոլայի» և «Կոկա Կոլայի» միջև։ Նույնիսկ անհավանական է թվում, որ կարող են այդպիսի գործարարներ լինեն, որ այդ երկու հսկաների միջև միջին սեգմենտում տեղ գտնեն և կարողանան որոշակի շերտի պահանջները բավարարել։ Բացի այդ, այնտեղ ըմպելիքներ կան, որոնք նաև դիետիկ են, որովհետև շաքարի փոխարեն ասպարտամ են օգտագործում։ Հիմա այդ մարդկանց զրկում են աշխատելու հնարավորությունից։ Ես նաև չեմ հասկանում, որ ասում են՝ դե հիմա թող 30 դրամ էլ ակցիզ վճարեն։ Ցանկացած թանկացում ազդում է արտադրության ու սպառման վրա։ Հիմա ես «Կոկա կոլա» խմող եմ և ցանկացած թանկացում ազդելու է իմ վարքագծի վրա որպես սպառող։ Հիմա ես չեմ հասկանում, թե ինչ նպատակ էր հետապնդում այդ հարկն ավելացնելը։

 

Երբ եկամտային հարկի մասին բացատրությունը տրվում է, ես դա հասկանում եմ։ Դա և քաղաքական ենթատեքստ ունի, և տնտեսական։ Երբ կառավարությունը գիտի, որ դա որոշակի սոցիալական դժգոհություն է առաջացնելու, որոշ մեկնաբանություններ են տալիս, թե համահարթ եկամտահարկը անհավասարությունը կմեծացնի, ես այդ մոտեցումը չեմ կիսում, քանի որ կառավարության հիմնավորումները շատ պարզ ու հասկանալի են։ Բայց դրա կողքին չի բերվում որևէ հիմնավորում, թե ինչու են բարձրացնում գազավորված ըմպելիքների հարկը։ Երբ մենք լինեինք զարգացած երկիր, կարող էինք մեզ թույլ տալ ինչ-որ նորմատիվներ սահմանել, որ սնունդը պետք է լինի շատ մաքուր, չպետք է լինեն վնասակար ըմպելիքներ։ Աշխարհն այդ ճանապարհով է գնացել աստիճանաբար։ Օրինակ, սահմանափակել են պոլիէթիլենային տոպրակների օգտագործումը։ Բոլոր դեպքերում, մենք պետք է ընդունենք, որ այո, մենք աղքատ երկիր ենք, որ մեզ մոտ մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն 4 հազար դոլար է, որ մենք ուզում ենք, որ մեր երկիր ներդրումներ գան։ Իսկ ներդրումներ գալու պայմաններից մեկը պետք է լինեն ցածր հարկերը, պարզեցված հարկերը։

 

-ԱԺ «Իմ քայլը» խմբակցության տնտեսագետ պատգամավորները Հարկային օրենսգրքի հետ կապված լուրջ խնդիրներ են տեսնում, նշում են, որ որքան էլ այս տեսքով այն ընդունվի, մեզ բոլորովին նոր Հարկային օրենսգիրք է պետք։ Դուք կիսո՞ւմ եք այդ տեսակետը, որ սա հեղափոխական օրենսգիրք անվանել չի կարելի։

 

-Իհարկե հեղափոխական չէ։ Առանձին դրվագներ հեղափոխական են, օրինակ՝ եկամտային հարկի դրույքաչափի փոփոխությունը հեղափոխական մոտեցում է, բայց միայն դա բավարար չէ։ Սրա կողքին պետք են այլ փոփոխություններ, որ ամբողջական ազդեցությունը մենք զգանք։ Հակառակ դեպքում, միայն եկամտային հարկի համահարթ ցածր դրույքաչափի սահմանումը ինքն իրենով չի կարող արդյունքի բերել։ Հետո կվերագրեն, որ դա էլ էր վատը։ Ես կարծում եմ, որ պետք չէր ամեն գնով գնալ այս փոփոխություններին։ Ես հասկանում եմ, որ մարդիկ սպասում են այս փոփոխություններին, լավ կամ վատ, բայց կարելի էր հայտարարել, որ մի փոքր հետաձգում ենք, որ ամբողջական փոփոխություններ մտցնենք։ Կամ միգուցե այլ պայմանավորվածություններ կան, այլ բանակցությունների արդյունքում այլ խնդիրներ են առաջացել նաև լավ իմաստով, որ ինչ-որ ներդրողներ դա կարևոր են համարում։

 

-Իսկ ներդրողների մոտ այս Հարկային օրենսգիրքը հույսեր առաջացնո՞ւմ է։

 

-Դժվար է ասել, թե ինչ սպասելիքներ ունեն, որովհետև բոլոր դեպքերում նրանց ամբողջական հարկային դաշտի խնդիրն է հետաքրքրում։ Իրենք ամբողջ հարկային դաշտի պատկերը կուզենային տեսնել, որը վերաբերում է և շահութահարկին, և ավելացված արժեքի հարկին, և ներդրումների հարկմանը, և դիվիդենտների հարկմանը, և եկամտային հարկի նվազումը, որը գրավիչ է։ Ես կարծում եմ, որ մեծ անելիք կա, որպեսզի նոր Հարկային օրենսգիրքը դառնա բոլորինս։ Իսկ հիմա մեզ նորից բաժանեցին, բիզնեսին էլ են բաժանել, հասարակության մեջ էլ է  բաժանում լինում, ինչը լավ չի։ Լավ կլիներ, որ սա միավորող լիներ։

 

 

 

 

Նոյյան տապան  -   Հարցազրույցներ