Հիլտա Չոպոյեան ծնած է Հալէպ, 1967ին՝ ուսման համար եկած է Կրընոպլը։ Շրջանաւարտ է Տնտեսական գիտութիւններու համալսարանէն, միաժամանակ հետեւած է նաեւ Քաղաքական գիտութիւններու բաժնին։ 1978էն վարած է Տէսինի Հայ Մշակոյթի Տան տնօրէնուհիի պաշտօնը։ 1995էն 2006 եղած է Հ.Յ.Դ. Ֆրանսայի Բիւրոյի անդամ։ 1977էն 1987, ՄԱԿ−ի եւ Եւրոպական Խորհրդարանի մօտ պայքար մղած է ի նպաստ Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման։ 1990էն ղեկավարած է «Հայ Դատի Եւրոպական Յանձնախումբը», որ 2001ին վերանուանուած է «Արդարութեան եւ Ժողովրդավարութեան Եւրօ−Հայկական Դաշնակցութիւն»։ 1996ին ստանձնած է Մարդկային իրաւանց եւ հակամարտութեանց լուծման՝ Ժընեւի «Կովկաս» կեդրոնին նախագահութիւնը։ 2000էն դարձած է ՄԱԿ−ի մօտ՝ մարդկային իրաւանց բարձրագոյն կառավարչութեան խորհրդական։ 2011 Նոյեմբեր 21էն ի վեր Ռոն−Ալփի (Լիոնի 3րդ շրջանի) շրջանային խորհուրդի անդամ է։ Հ. Տիկին Չոպոյեան, «Եւրոպայի Հայ Դատի պաշտպանութեան գրասենեակ»ի գործունէութեան մասին կրնայի՞ք ընդհանուր տեղեկութիւններ ներկայացնել։ Պ. Նախ ըսեմ, որ Եւրոպայի գրասենեակը ստեղծուեցաւ Եւրոպայի Հայ Դատի յանձնախումբի եւ Հայ Դատի եւրոպական պատուիրակութեան գործունէութեան որպէս շարունակութիւն։ 1982ին Ցեղասպանութեան ճանաչում եղաւ, 1988էն սկսեալ մենք Եւրոպական Խորհրդարանին հետ մեր անձնական կապերով եւ միջոցներով, յարաբերութիւնները պահպանեցինք… երկու հոգիով աշխատած ենք՝ Այտա Գրիգորեանը եւ ես։ Տասը տարի վերջ՝ 1998ին, Դաշնակցութիւնը կառոյց մը ստեղծեց՝ Հայ Դատի եւրոպական յանձնախումբը, եւ 2001 թուականին էր, որ առաջին անգամ գրասենեակի միջոցներ հայթայթուեցան։ Մինչ այդ, Ղարաբաղի ինքնորոշման իրաւունքի, Հայաստանի անկախութեան, Ղարաբաղի ժողովուրդին դէմ եղած անիրաւութիւններու եւ հալածանքներու, արցախեան ժողովուրդի պայքարի մասին՝ Եւրոպական Խորհրդարանը, այդ շրջանի ճղճիմ միջոցներով կատարուած աշխատանքի որպէս արդիւնք, շատ կարեւոր բանաձեւեր ընդունեցաւ, որոնք այսօր պատմութեան մաս կը կազմեն։ Հ. Օրինակի համար, ի՞նչ բանաձեւեր… Պ. Օրինակ՝ բանաձեւ մը, որուն մէջ Եւրոպական Խորհրդարանը կ?ըսէ, որ զօրավիգ է Ղարաբաղի ժողովուրդի ինքնորոշման իրաւունքին (կարծեմ ընդունուած է 1989ին)։ Ղարաբաղի գիւղերուն մէջ առաջին ջարդերու, տարածքներու գրաւման վերաբերեալ՝ Եւրոպական Խորհրդարանը մտահոգութիւն յայտնած է, Սումկայիթի ջարդերուն մասին յատուկ բանաձեւ մը ընդունած է, եւայլն եւայլն… Մինչեւ 1994ի պատերազմի աւարտը՝ մեծ կարեւորութեամբ Եւրոպական Խորհրդարանը այս որոշումները ընդունած է։ Հ. Ինչո՞ւ այս մասին ըստ արժանւոյն չի խօսուիր։ Պ. Այս ձեռքբերումներու շուրջ մեծ աղմուկ չբարձրացաւ, որովհետեւ Հայաստանի մէջ խառնիճաղանճ վիճակ էր, եւ Հայաստանի իշխանութիւնները ի վիճակի չէին նոյնիսկ անդրադառնալու Եւրոպական Խորհրդարանի այս որոշումներուն։ Այսօր է, որ կ?արժեւորուին ատոնք։ Այս տասը տարուան գործունէութեան ընթացքին նաեւ ուրիշ կարեւոր բանաձեւեր ալ եղան. օրինակ՝ 1999ին ընդունուած բանաձեւով մը՝ Եւրոպական Խորհրդարանը իր զօրակցութիւնը կը յայտնէ «հասարակաց պետութիւն» հասկացողութեան, ինչ որ Ազէրպայճանի մէջ մեծ աղմուկ բարձրացուց։ Հ. «Հասարակաց պետութիւն», այսինքն՝ Հայաստան եւ Ղարաբաղ միասի՞ն։ Պ. Այո՛։ Մենք կարողացանք համոզել Եւրոպական Խորհրդարանի անդամները, որ ի նպաստ այս գաղափարին բանաձեւ ընդունին։ Ընդհանրապէս, «Հայ Դատի գրասենեակ»ի եւրոպական աշխատանքի կորիզը կը կազմէր հայանպաստ բանաձեւերու որդեգրումը. աւելի՝ Եւրոպական Միութեան յանձնառութիւնը՝ արդարութեան կողքին, այդ ժամանակաշրջանի հակամարտութենէն տառապող հասարակութեան ի պաշտպանութիւն։ Հ. Ի՞նչ կ?ըսէք «Արդարութեան եւ Ժողովրդավարութեան Եւրօ−Հայկական Դաշնակցութեան» մասին։ Պ. Ան 2001ին ստեղծուեցաւ. ատկէ առաջ կը կոչուէր «Եւրոպայի Հայ Դատի յանձնախումբ»։ Բայց վերջաւորութեան, որպէսզի իր ամբողջական իմաստը ստանայ, անունը փոխեցինք եւ եղաւ «Եւրօ-հայկական դաշնակցութիւն՝ արդարութեան եւ ժողովրդավարութեան համար»։ Մեր գործունէութեան մէջ արդարութեան գաղափարը շատ հիմնական եղած է. այստեղ չէք կրնար գտնել մերկապարանոց՝ հակաթրքական, սովորական դարձած կարգախօսային գործունէութիւն։ Փորձած ենք հիմնական հարցերը դնել՝ զետեղելով համամարդկային համապատկերին մէջ, եւ համամարդկային սկզբունքներով հարցերը արծարծել։ Հ. Միջոցները ո՞ւրկէ կը հայթայթէիք։ Պ. Նախ, անձնական միջոցներ էին, բայց գրասենեակը ստեղծելէն վերջ՝ Հայ Դատի համար համահայկական դրամահաւաք տեղի ունեցաւ Եւրոպայի մէջ, եւ ատոր մէկ բաժինն էր, որ գանձատրեց գրասենեակը։ Հ. 2000էն սկսեալ՝ Եւրոպական Միութեան խորհուրդի կողմէն շրջագծային որոշման (décision cadre) հարցը մէջտեղ ելաւ, ի՞նչ կրնաք պատմել անոր մասին։ Պ. Այդ առաջարկը, իրականութեան մէջ, ցեղասպանութիւններու առաջարկ չի պարունակեր։ Բուն ենթաթեքսթը՝ ցեղապաշտութեան եւ օտարատեացութեան դէմ կանոնագրութիւն մը ստեղծելն էր Եւրոպայի մէջ։ Եւ այդ կանոնագրութեան մէկ բաժինը կը վերաբերի մարդկութեան դէմ գործուած ոճիրներու ուրացման պատժելիութեան՝ քրէականացման մասին։ Այդպէսով, ընդհանուր շրջագիծը՝ ցեղապաշտութեան դէմ պայքարն էր, զայն քրէականացնելու ճիգ մըն էր Եւրոպայի կողմէն, որ առաջին տարիներուն տեղական դժուարութիւններու հանդիպած ըլլալով՝ մանաւանդ երկիրներու մէջ քաղաքական մշակոյթի տարբերութիւնը նկատի առած, եւ իւրաքանչիւր երկրի պատմական փորձառութիւնները, տարբերութիւնները հաշուի առած, դիմադրութիւններու հանդիպած եւ դարակին մէջ մնացած էր։ Միայն 2006 թուականին է, որ Գերմանիա՝ նախագահութիւնը ստանձնելէն անմիջապէս, փորձեց ի զօրու դարձնել ցեղապաշտութեան դէմ այս օրինագիծը, որ իսկական օրինագիծ ալ չէր. որոշում մըն էր, որ պարտադիր չէր։ Պարտադիր չէր անիկա ներառնել օրէնսդրութեան մէջ, բայց իւրաքանչիւր երկիր պարտաւոր էր արդիւնքները ապահովելու, այսինքն՝ ցեղապաշտութեան դէմ քրէականացման միջոցներ ունենալու։ Հ. Ե՞րբ եւ ի՞նչպէս, վերջապէս, յաղթահարուեցան այդ դժուարութիւնները։ Պ. Արեւելեան եւ Արեւմտեան Եւրոպաներու հասկացողութիւններու մէջ մեծ տարբերութիւններ կային՝ մարդկութեան դէմ գործուած ոճիրներուն վերաբերեալ, եւ այս պատճառով, դժուարութիւններէն վերջ, վերջապէս նախ՝ գերմանական եւ յետոյ ֆրանսական նախագահութիւնը վերջնականացուցին այդ խնդիրը։ Այս օրէնքը ընդունուեցաւ 2008ին։ Անմիջապէս տարածեցինք այդ լուրը, եւ կոչ ըրինք Եւրոպայի մէջ գտնուող բոլոր այն ուժերուն, որոնք ցեղասպանութեան ուրացման դէմ պայքար կը տանէին եւ անոր քրէականացման համար արդէն իսկ աշխատանք տարած էին, ի շարս որոնց՝ Ֆրանսան, Պելճիքան, Հոլանտան, Գերմանիան, եւլն.։ Հ. Կոչերէն բացի, այլ միջոցառումներու նախաձեռնեցի՞ք։ Պ. Գործնական մէկ ժողով կազմակերպեցինք, որուն շուրջ 60 ներկայացուցիչներ եկած էին՝ եւրոպական մօտ 8 երկիրներէն, եւ ուր Ֆրանսայի մեր հայկական կազմակերպութիւններու ղեկավարները կը փայլէին իրենց բացակայութեամբ՝ 2009 Յունուարին։ Այս ժողովի ընթացքին հրաւիրած էինք եւրոպական միութեան փորձագէտներ, իրաւաբաններ, որոնք պէտք է բացատրէին տեղւոյն վրայ գտնուող շարքայիներուն, թէ ինչպէս պէտք է կազմակերպուին։ 2006ի Ազգային ժողովի քուէարկած օրէնքը չյաջողեցաւ՝ մինչեւ անցեալ տարուան Մայիսը տեսանք, թէ ինչպիսի դժուարութիւններու կը հանդիպէր։ Իսկ այս մէկը՝ 2008ի շրջագծային օրէնքը, շատ մեծ հնարաւորութիւններ կու տար, քանի Հայոց Ցեղասպանութեան մասին չէր. այս օրէնքը կը վերաբերի բոլոր ցեղասպանութիւններուն. եւ իւրաքանչիւր երկիր ինք պէտք է որոշէ, թէ որ ցեղասպանութիւններու ուրացումն է, որ պատժելիութեան ենթակայ պէտք է ըլլայ։ Իսկ ինչ կը վերաբերի Ֆրանսայի, որ արդէն իսկ ճանչցած էր Հայոց Ցեղասպանութիւնը, կարելի չէր երեւակայել, եթէ պէտք եղած աշխատանքը օրը-օրին տարուէր, որ ան իր օրէնսդրութեան մէջ չմտցնէր այս բանը։ Այսօր յաջողած տարբերակը, փաստօրէն, այս տարբերակն է։ Նոյն տարին՝ 2009 Հոկտեմբերին, կազմակերպեցինք գիտաժողով մը Եւրոպայի մէջ՝ ցեղասպանութիւններու ուրացման եւ պատժելիութեան մասին, գերմանացի եւրօ-երեսփոխաններու հովանաւորութեամբ. շատ կարեւոր անձնաւորութիւններ եկան, պարագաներու մասին խօսեցան, թէ իւրաքանչիւր երկրին մէջ ի՛նչպէս Թութսիներու, Հայերու եւ հրէական ցեղասպանութիւնները ենթակայ են ուրացման։ Ֆրանսայի ներկայացուցիչները ներկայ չէին այս ժողովին ալ։ Հ. Նկատի ունիք ֆրանսահա՞յ։ Պ. Այո։ CCAFը, օրինակի համար, ներկայ չէր։ Պատճառը, կարծեմ, իրենց պէտք է հարցնել… անտարբերութիւն. թերեւս այնքան վստահ էին իրենց գիտցածով, որ նոր բան պէտք չէր փորձել եւլն., եւ փաստօրէն երբ Մարսիլիայէն փաստաբան Ֆիլիփ Գրիգորեանը մեր ըսածը կրկնեց իրաւաբանական լեզուով եւ ձեւակերպումներով, առաջին հակազդեցութիւնը եղաւ, որ կազմակերպութիւնները ըսին որ ժամանակը չէ. CCAFի պատասխանատուն կ?ըսէր որ ժամանակավրէպ է եւ ի զօրու չէ։ Անհորիզոն աշխատելու հետեւանք է ասիկա, իսկ այսօր մենք քաղաքական պայքարի այդ լայն հորիզոնին կարիքը ունինք։ Հ. Այսօր ի՞նչ վիճակի մէջ է գրասենեակը։ Պ. Գրասենեակը գոյութիւն ունի, աշխատանքները քիչ մը տարբեր ոճով կ?ընթանան, չեմ կրնար հիմա շատ անդրադառնալ, որովհետեւ պէտք է տեսնել թէ ժամանակի ընթացքին ինչ կ?ըլլայ։ Գրասենեակը անձնակազմ ունի՝ երեք հոգի կ?աշխատին, պատասխանատու չկայ։ Ուղղութիւն մը տրուած էր, այսօր այդ ուղղութիւնը չեմ գիտեր՝ պիտի պահպանուի թէ ոչ, քիչ մը կանուխ է խօսելու համար։ Հ. Դուք հրաժարա՞ծ էք գրասենեակի պատասխանատուի պաշտօնէն։ Պ. Ես հրաժարելու վրայ եմ, վերջին գործերս պէտք է յանձնեմ եւ հրաժարիմ։ Երկու կարեւոր պատճառ կայ. քաղաքական լոպիինկի համար ես պէտք է քաղաքականապէս աւելի ազատ ըլլայի, քանի այսօր քաղաքական պատասխանատւութիւն ունիմ կուսակցութեան մէջ, եւ դժուար է ինծի համար, ատոր հետ միասին, բոլոր քաղաքական կուսակցութիւններու հետ շփում ունենալ։ Շրջանային խորհրդական դառնալով՝ այստեղ նաեւ բարոյական-քաղաքական խնդիր մը կայ. երկրորդը՝ այսօր հանգրուանի մը հասած ենք, որ նոյն միջոցներով եւ ձեւերով «Եւրոպայի Հայ Դատի գրասենեակ»ի աշխատանքները շարունակել կարելի չէ. այսօր նոր միտքերու, նոր գաղափարներու, աշխատանքի նոր ոճի պէտք ունինք։ (Մնացեալը յաջորդով) Հարցազրոյցը վարեցին՝ ՏՈՐՔ ԴԱԼԱԼԵԱՆ եւ ԺԻՐԱՅՐ ՉՈԼԱՔԵԱՆ ՆՅ

---