Լոս Անջելեսում ապրող քիմիկոս Հարութ Բրոնոզյանը վերջին 2 տարին նամակագրություն է վարում «Լիդիան Արմենիան» ընկերության եւ բնապահպանության նախարարության ներկայացուցիչների հետ՝ Ամուլսարի ոսկու հանքավայրի շահագործման ծրագրի հետ կապված:

Բրոնոզյանը, մոտիկից ծանոթանալով ծրագրին, տեսել է, որ այն շատ թերություններ ունի, ընկերությունն անհրաժեշտ ուսումնասիրություններ չի կատարել, եւ մինչեւ հիմա հանքարդյունաբերության ջրերի մաքրման սիստեմը չեն ուսումնասիրել։

Ինչպես ընդգծում է Բրոնոզյանը, այս ծրագիրը վտանգելու է Արփա, Որոտան, Դարբ գետերը, Սպանդարյանի եւ Կեչուտի ջրամբարը, Որոտան-Արփա թունելն ու Սեւանա լիճը, ինչպես նաեւ Ջերմուկի հանքային ջրերը։ «Բայց տեսեք, թե ոսկու քանակն ինչքան ցածր է․ 0․8 գրամ՝ 1 տոննայի մեջ։ Երեւակայեք, թե որքան պետք է քանդվի այդ շրջանը, երբ այդտեղ սուլֆատ կա, իսկ երբ քանդես ժայռը, տեղի կունենա օքսիդացում՝ օդի հետ կապված, եւ երբ անձրեւ գա, այդ ջրերը ծանր մետաղներով կվնասեն բոլոր ջրային պաշարները։ Ու քանի որ հարկավոր ուսումնասիրությունն արված չէ, չգիտենք, թե մինչեւ ուր դա կհասնի, եւ վնասների ինչ չափի մասին է խոսքը։ Դժբախտաբար, բնապահպանության նախարարությունը եւ Հայաստանի մասնագետներն անհրաժեշտ ուսումնասիրությունը պրոֆեսիոնալ ձեւով չեն արել, եւ նրանք «Լիդիանի» ծրագրի անգլերեն փաստաթղթերը չեն ուսումնասիրել, իսկ ես դրանք ուղարկեցի 3 տարբեր մասնագետների, բոլորն էլ՝ դոկտոր, մեկը՝ Ավստրալիայից, մեկը՝ Կանադայից, մյուսը՝ Ամերիկայից, եւ 160 էջանոց ուսումնասիրություն արեցին, եւ ես դա ուղարկեցի բանապահպանության նախարարություն եւ «Լիդիան» ընկերություն։ 2017-ի մարտի 30-ի իրենց փաստաթղթի մեջ ասում են, որ մինչեւ հիմա որեւէ ուսումնասիրություն չենք արել, թե ինչ ձեւի մաքրման կայան պետք է դրվի, իսկ այդ մաքրման կայանի ուսումնասիրությունն արժե 405 հազար դոլար, եւ հետո՝ իրենք փոքրացնում են պրոբլեմները։ Այս երկու հիմնական հարցերն են, որ եթե լավ չես ուսումնասիրել, չես կարող իմանալ, թե ինչ որակով եւ ինչ քանակով աղտոտվածություն պետք է լինի։ Իրենք ասում են, որ հանքարդյունաբերության սկսելուց հետո պետք է անեն այդ բոլորը, ու չեն ասում, թե ինչքան երկար կտեւի այդ ուսումնասիրությունը եւ երբ կվերջանա։ Այսինքն՝ նման անորոշ իրավիճակ է, եւ քանի որ նախարարությունն անհրաժեշտ մասնագետները չունի, ես փորձում եմ այդ մասնագետների ուսումնասիրություններն իրենց ուղարկել, որպեսզի իրենք արթնանան, օգտագործեն այդ տեղեկությունը, որոնց համար ես գումար կծախսեմ»,- ասում է Հարութ Բրոնոզյանը, ով պատրաստվում է 2-րդ նամակը, փաստաթղթերով հանդերձ, ուղարկել «Լիդիանին», որից հետո ավելի հստակ կերեւա նրանց դիրքորոշումը։

Մասնագետը կարծում է, որ շատ կարեւոր է, որ մարդիկ գիտական մոտեցումով այդ հարցերը լուծեն, ոչ թե քաղաքական կամ բիզնես շահերով։ Դժբախտաբար, հաշվարկված չեն նաեւ այս ծրագրի վնասները, քանի որ դրա վնասները բազմաթիվ անգամ ավելի շատ պետք է լինեն, քան շահերը, մինչդեռ Ջերմուկը զբոսաշրջության շատ լավ կենտրոն է, եւ կարելի է այդ բնագավառները զորացնել․ «Այդ ծրագրի միջոցով Հայաստանի կառավարությունը 500 մլն․ դոլար պետք է ստանա 10 տարվա մեջ, իսկ 10 տարվա ընթացքում նրանց ստացած ոսկու եւ արծաթի արժեքը կազմելու է մոտավորապես 3.2 միլիարդ դոլար, անշուշտ, եթե ամեն ինչ լավ ընթանա: Սարքավորումների եւ շինարարության ծախսերը կազմելու են 370 մլն․ դոլար։ Աշխատավարձերը, իմ առատաձեռն հաշվարկով (յուրաքանչյուր աշխատողի հաշվով՝ տարեկան 15,000 դոլար, իսկ 2016-18 թվականների համար՝ կրկնակի աշխատավարձով եւ 1300 աշխատողի հաշվարկով), կկազմեն շուրջ 600 միլիոն դոլար՝ 12 տարվա համար: Եվս 300 միլիոն դոլար էլ հաշվենք մարքեթինգի, ոսկու վերամշակման, տրանսպորտային եւ այլ ծախսերի համար: Ստացվում է, որ մաքուր եկամուտը (3.2 միլիարդ դոլարից հանած բոլոր ծախսերը) կազմելու է մոտ 1.4 միլիարդ դոլար, ինչը, փաստորեն, այնքան գրավիչ է ներդրողների համար, որ վերջիններս արհամարհում են բնապահպանական, լանդշաֆտային, ձեռնարկատիրական, դեմոգրաֆիական եւ այլ հետեւանքները Հայաստանի համար: Իսկ ՀՀ կառավարությունն ստանալու է մոտ 500 միլիոն դոլար, այսինքն՝ ընդամենը 15%: Բայց 500 մլն․ դոլարը դու կարող ես շահել՝ նաեւ պարզապես Ջերմուկի ջրերն օգտագործելով, զբոսաշրջությունը զարգացնելով, այսինքն՝ ալտերնատիվ ծրագիր ուսումնասիրված չէ»։

Բրոնոզյանը նկատում է՝ սա ընդամենը 15 տարվա ծրագիր է, մինչդեռ մենք պետք է ծրագրենք երկարաժամկետ, 100-ավոր տարիների համար ծրագիր, որովհետեւ, եթե այս ծրագիրը լինի, դրա վնասները հատկապես ջրային պաշարների մասով հարյուրավոր տարիներ պետք է զգանք։

«Եթե այս ծրագիրը 10-15 տարի հետո ավարտվի, այդ հազար մարդը, որ կաշխատի այդտեղ, այլեւս գործ չի ունենա։ Սխալ որոշումների արդյունքում ավելի վատ արդյունքներ կարող ենք ստանալ, եւ ժողովուրդը դրա հետեւանքներն առաջինը պետք է զգա։ Այդ հատվածը Հայաստանի ջրային սիրտն է, եւ ընկերությունը, լինելով անփորձ, քանի որ հանքարդյունաբերության ոլորտում մինչ այս որեւէ ծրագիր չի արել, եւ սա նրա առաջին էքսպերիմենտը պետք է լինի, այն էլ այնպիսի զգայուն տեղում, որը նաեւ Սեւանի վրա կարող է ազդել։ Անվտանգության ոչ մի երաշխիք չկա, իսկ եթե դրանք չկան, Հայաստանի կառավարությունը, բնապահպանության նախարարությունը չպետք է թույլտվություն տան, քանի որ այսպիսի փոքր ընկերությունները գնում են փոքր երկրներ, որտեղ օրենքները թույլ են, եւ որտեղ կկարողանան շարունակել իրենց անպարտաճանաչ աշխատանքը։ Չեմ կարծում, որ Ամերիկայում այսպիսի մի ընկերություն նման փաստաթղթերով կարողանար գործը հաջողել»։

Սոնա ԱԴԱՄՅԱՆ

Նյութի աղբյուրը ` hraparak.am

---