Հայաստանում այսօր շատ մարդկանց է հետաքրքիր, թե մարդու պապիլոմայի վիրուսի (ՄՊՎ, անգլերեն՝ HPV) դեմ «Գարդասիլ» քառավալենտ պատվաստանյութով պատվաստումը մարդուն ի՞նչ ժամկետով է ապահովում իմունիտետով ՄՊՎ-ի այն չորս (9, 11, 16, 18) շճատիպերի դեմ, որոնց դիմակայելու համար նախատեսված է: ՀՀ առողջապահության նախարար Լևոն Ալթունյանին ուղղված գրավոր հարցմամբ, ի թիվս այլ հարցերի, խնդրել էի պատասխանել «Գարդասիլ» քառավալենտ պատվաստանյութը, որը նախատեսվում է կիրառել Հայաստանում, պատվաստված անձնավորությանն ամբողջ կյանքի ընթացքում պաշտպանո՞ւմ է ՄՊՎ-ի վերոնշյալ  շճատիպերով վարակվելուց, ինչի համար նախատեսված է:

Վերոնշյալ հարցմանը ՀՀ առողջապահության նախարարության աշխատակազմի ղեկավար Նելսոն Զուլոյանի ստորագրությամբ նախարարության տված պատասխանից պարզ դարձավ, որ նախարարությունում շա՜տ զարմանալի մարդիկ են աշխատում… «Գարդասիլ քառավալենտ պատվաստանյութն ապահովում է պաշտպանություն ՄՊՎ-ի չորս շճատիպերից, ամբողջ կյանքի ընթացքում»,- նշված է նախարարության հիշյալ պատասխանում, սակայն ընդամենը 2 նախադասություն հետո, հակասելով վերոնշյալ հավաստմանը, գրված է.

«Երկրների փորձը ցույց է տալիս, որ 2006 թվականից պատվաստում ստացած անձանց մոտ արդեն 82 տոկոսով նվազել են սեռական կոնդիլոմաները և 55-60 տոկոսով` նախաքաղցկեղային վիճակները»:

ՀՀ առողջապահության նախարարությունն այսպիսով խոստովանում է, որ «Գարդասիլ» քառավալենտ պատվաստանյութը դրանով պատվաստված բոլոր անձանց մոտ չէ, որ ապահովում է պաշտպանություն ՄՊՎ-ի չորս շճատիպերից ամբողջ կյանքի ընթացքում: Այսինքն` «Գարդասիլ»-ը պատվաստվածների մնացած 40-45 տոկոսի մոտ նախաքաղցկեղային վիճակների, բնականաբար, հետագայում նրանց մի մասի մոտ նաև` արգանդի պարանոցի քաղցկեղի առաջացման առումով ՄՊՎ-ի չորս շճատիպերից պաշտպանություն ապահովում է կամ ընդամենը մի քանի տարի, կամ ընդհանրապես չի ապահովում պաշտպանություն: Ահա այսպիսի խայտառակ իրողություն` գրեթե իբրև հրաշագործ ներկայացվող «Գարդասիլ»-ի վերաբերյալ, որով ՀՀ բոլոր պոլիկլինիկաներում առաջիկա երկուշաբթի օրվանից փորձելու են զանգվածաբար պատվաստել մեր 13-ամյա աղջնակներին:

ԱՄՆ կառավարության VAERS (Vaccine Adverse Event Reporting System) տվյալների շտեմարանի համաձայն, 2017թ. սկզբի դրությամբ VAERS-ում գրանցվել է մարդու պապիլոմայի վիրուսի (ՄՊՎ, անգլերեն՝ HPV) դեմ «Գարդասիլ»-ով պատվաստումից հետո պատվաստվածների մոտ ի հայտ եկած կողմնակի ազդեցությունների ու հետևանքների վերաբերյալ 116 261 հաղորդում, որոնցից 209-ը՝ մահվան վերաբերյալ, դրանցից 10-ը՝ հանկարծամահության (http://www.medalerts.org/vaersdb/access.php ): 

Կողմնակի ազդեցությունների ցանկում նշված են՝ մահ, անպտղություն, վերարտադրողական գործառույթի խանգարումներ, վիժումներ, մկանային ցնցումներ, նյարդային համակարգի խանգարումներ, արյան ճնշման փոփոխություններ, գլխացավեր, հոդացավեր և այլն: ԱՄՆ-ում պատվաստումների պատճառով տուժածներին դրամական մեծ փոխհատուցում է տրվում՝ առողջությունը վերականգնելու համար։ Հայտնի է, որ Հայաստանում նախատեսվում է օգտագործել HPV4 («Գարդասիլ») տեսակի պատվաստանյութը, և հենց այդ տեսակի պատվաստանյութի համար են կողմնակի ազդեցությունների վերաբերյալ ամենաշատ զեկույցները VAERS-ում:

«Գարդասիլ»-ի վտանգավորության, առնվազն անվտանգության երաշխավորված չլինելու վերաբերյալ տեղեկությունները միայն VAERS-ում չէ, որ հրապարակված են, որտեղ պարզապես գրանցվում են ՄՊՎ-ի դեմ պատվաստումից հետո առողջական ինչ-ինչ խնդիրներ ունեցած մարդկանց հաղորդումները, և այդ հաղորդումներից ոչ բոլորի պարագայում է ապացուցված` այդ խնդիրները տվյալ պատվաստման հետևանքո՞վ են ի հայտ եկել, թե մեկ այլ բանի: ՀՀ առողջապահության նախարարությունը շարունակում է անտեսել, որ ՄՊՎ-ի դեմ կատարված պատվաստումների վերոնշյալ և, ընդգծում ենք, ի տարբերություն VAERS-ի տեղեկությունների, ապացուցված հետևանքների, ինչպես նաև պատվաստանյութի անվտանգության և արդյունավետության առնվազն երաշխավորված չլինելու վերաբերյալ բազմաթիվ հրապարակումներ կան բժիշկների, մասնագետների, գիտնականների, բժշկական, առողջապահական, գիտական կենտրոնների և պարբերականների կողմից: Հետաքրքիր է՝ իսկ ինչո՞ւ է անտեսում…

Ըստ ՀՀ առողջապահության նախարարությունից ստացված պաշտոնական պատասխանի, հիշյալ պատվաստանյութով պատվաստումը մինչև 15 տարեկանն իրականացվում է 2 դեղաչափով, առաջին և երկրորդ դեղաչափերի միջև պահպանելով 6 ամիս ընդմիջում, իսկ 15 տարեկանից բարձր տարիքում կատարվում է եռանվագ և այլևս պատվաստումը կրկնելու կարիք չկա: Սակայն, նախարարությունն այս տեղեկացումից հետո խուսափել է պատասխանել մեր հարցին՝ «Քանի՞ անգամ կարելի է քառավալենտ «Գարդասիլ»-ով, ինչպես նաև «Գարդասիլ»-ի մյուս տեսակներով պատվաստում անել (յուրաքանչյուրը՝ 13-15 տարիքային խմբերի համար երկնվագ, 15-ից բարձր տարիքային խմբերի համար եռանվագ)՝ առանց մարդու առողջությունը վնասելու»:

Նախարարությունը խուսափել է պատասխանել նաև մեր մյուս հարցին՝ ««Գարդասիլ» պատվաստանյութը  չի՞ կարող հանգեցնել օրգանիզմում ՄՊՎ-ի մուտացիայի և արգանդի վզիկի չարորակ գոյացության առաջացման»:

«Մարդու պապիլոմավիրուսային վարակի դեմ պատվաստանյութերը ռեկոմբինանտ պատվաստանյութեր են և իրենցից ներկայացնում են L1 կապսիդային (պատիճային) սպիտակուցներ,- նշված է նախարարությունից ստացված պատասխանում:- Այն ամբողջական վիրուս չէ, հետևաբար վերջիններս չեն կարող մուտացիայի ենթարկվել և առաջացնել արգանդի պարանոցի քաղցկեղ»:

ՀՀ առողջապահության նախարարությունն իր այս պատասխանով նախ կիսաճշմարտությունն է ներկայացրել (ի դեպ, կեղծիքի ամենանուրբ ու վտանգավոր տեսակը), քանի որ «Գարդասիլ»-ը և ՄՊՎ-ի դեմ կիրառվող մյուս պատվաստանյութը՝ «Ցերվարիքսը», իրենցից միայն պատիճային սպիտակուցներ չեն ներկայացնում: Օրինակ, քառավալենտ «Գարդասիլ»-ի յուրաքանչյուր չափաբաժին, պաշտոնական տեղեկատվության համաձայն, բացի պատիճային սպիտակուցներից, պարունակում է նաև 9,65 մգ նատրիումի քլորիդ, 780 մկգ l-histidine, 50 մկգ պոլիսորբատ 80, 35 մկգ նատրիումի բորատ և 225 մկգ ալյումինի հիդրօքսիֆոսֆատ սուլֆատ, որոնցից առնվազն վերջինը վտանգավոր է մարդու առողջության համար: Բազմաթիվ գիտնականներ և բժիշկներ պայքարում են, որպեսզի արգելվի ալյումինի ադյուվանտների օգտագործումը կլինիկական փորձարկումների հսկիչ խմբերում և պատվաստանյութերում (https://aacijournal.biomedcentral.com/articles/10.1186/1710-1492-10-4, https://www.hindawi.com/journals/jt/2014/491316/, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23609067 ):

Ավելին. պոլիսորբատ 80-ով պատված «Գարդասիլ»-ի նանոմասնիկները հեշտությամբ հաղթահարում են Աստծո կամ բնության ստեղծած արյուն-ուղեղ յուրօրինակ պատնեշը, որը թույլ չի տալիս, որ արյան մեջ եղած ամեն նյութ հասնի ուղեղին, և պատահական չէ ՄՊՎ պատվաստանյութի պատիճային սպիտակուցների կուտակումը ուղեղային վասկուլիտից մահացած աղջիկների մոտ (http://www.rescuepost.com/files/ltshaw-death-after-quadrivalent-hpv-vaccination-pharma-reg-affairs-2012.pdf, http://www.ajnr.org/content/23/10/1807, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11251246 ):

Երկրորդ, կիսաճշմարտությունը ներկայացնելուց բացի, ՀՀ առողջապահության նախարարությունը, ինչպես արդեն նշեցինք, խուսափել է մեր հարցին պատասխանել, բուն հարցից շեղվող պատասխան է տվել: Մեր հարցը, ինչպես ակնհայտ է, բնավ չի վերաբերում նրան, թե ՄՊՎ-ի դեմ պատվաստանյութերի պարունակած պատիճային սպիտակուցներն ամբողջական վիրո՞ւս են, թե ամբողջական վիրուս չեն, վերջիններս կարո՞ղ են մուտացիայի ենթարկվել և առաջացնել արգանդի պարանոցի քաղցկեղ, թե չեն կարող: Ընդունենք, թե հենց այնպես է, ինչպես ներկայացրել է նախարարությունը, սակայն մեր հարցը բոլորովին այլ էր և այլ է՝ ոչ թե «Գարդասիլ»-ի պարունակած սպիտակուցների մուտացիայի ենթարկվելու հնարավորության, այլ այն մասին, թե «Գարդասիլ» պատվաստանյութն արդյոք չի՞ կարող հանգեցնել օրգանիզմում ՄՊՎ-ի մուտացիայի և արգանդի վզիկի չարորակ գոյացության առաջացման, ինչից հասկանալի է, որ նկատի ունենք այն օրգանիզմը, որում ՄՊՎ-ն արդեն կա և «Գարդասիլ»-ը, քանի որ նախապես պացիենտի մոտ ՄՊՎ-ի առկայությունը պարզելու առումով հետազոտություն չի արվում, կարող է ներարկվել նաև նրան, ով արդեն վարակված է մարդու պապիլոմավիրուսով:

Խնդիրն այն է, որ ըստ նախարարությունից տողերիս հեղինակի ստացած պաշտոնական պատասխանի,  բնության մեջ գոյություն ունեն պապիլոմավիրուսի ավելի քան 200 տեսակներ, դրանցից քաղցկեղածին են համարվում ընդամենը 30-ը, ընդ որում, այդ 30 տեսակից 12-ը (թիվ, թիվ 6, 11, 40, 42, 43, 44, 54, 61, 70, 72, 81 և CP 6108) ցածր ռիսկի տեսակներ են, իսկ երեքը (26, 53 և 66 շճատիպերը) դասակարգված են որպես հնարավոր բարձր ռիսկի տեսակներ, ինչը նշանակում է, որ գիտականորեն ապացուցված չէ դրանց բարձր ռիսկի տեսակներ լինելը: Հետևաբար մեզ և այլոց մոտ հարց էր առաջացել՝ եթե մարդու օրգանիզմում արդեն իսկ կա ՄՊՎ-ի մնացած (բարձր ռիսկի տեսակներ չհամարվող) շուրջ 190 շճատիպերից որևէ մեկը, ապա նրան ներարկվող «Գարդասիլ»-ն արդյոք չի՞ կարող քաղցկեղածին չհանդիսացող մարդու պապիլոմավիրուսը մուտացիայի ենթարկել ու վերածել քաղցկեղածին տեսակի, ինչպես նաև ՄՊՎ-ի քաղցկեղածին, բայց ցածր ռիսկի տեսակները մուտացիայի ենթարկելով, վերածել բարձր ռիսկի տեսակների: Ահա այստեղ հանգամանորեն ներկայացված այս հարցին է, որ չի պատասխանել նախարարությունը, խուսափել է պատասխանել, եթե, իհարկե, չհամարենք, որ նախարարությունում չեն հասկացել հարցի իմաստը, ինչը գրեթե բացառված է, քանի որ նախարարությունում, մասնավորապես՝ նրա ենթակայության ներքո գործող «Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման ազգային կենտրոն» ՊՈԱԿ-ում, որին նախարարությունը հանձնարարել է պատրաստել մեր հարցման պատասխանը, լավ թե վատ, մասնագետներ են աշխատում:

Մեր հարցմանը նախարարության այս և այլ պատասխաններին դեռ կանդրադառնանք, այժմ մեր ընթերցողներին տեղեկացնենք, որ ՀՀ առողջապահության նախարարությունը հանրությունից թաքցնելով ՄՊՎ-ի դեմ պատվաստման և «Գարդասիլ» պատվաստանյութի անվտանգության և արդյունավետության առնվազն չերաշխավորված, կասկածելի, վիճելի լինելը վկայող փաստերը, խախտել ու խախտում է «Մարդու վերարտադրողական առողջության և և վերարտադրողական իրավունքների մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի, մասնավորապես՝ նույն հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետի պահանջը, ըստ որի, յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի «ստանալ հավաստի և ամբողջական (ընդգծումը` մերը) տեղեկատվություն սեռական և վերարտադրողական առողջության հարցերի շուրջ»:

Բացի վերոնշյալից, ՀՀ առողջապահության նախարարությունը 28.11.2017թ. N 89/14710-17 պաշտոնական գրությամբ պատասխանելով «Լույս» տեղեկատվական-վերլուծական կենտրոնի ղեկավար Հայկ Այվազյանի հարցմանը, տեղեկացրել է. «Մարդու պապիլոմավիրուսային վարակի (ՄՊՎ) դեմ պատվաստումներն իրականացվելու են բժշկական օգնություն և սպասարկում իրականացնող կազմակերպություններում (պոլիկլինիկաներում), պատվաստում կատարող բուժաշխատողի կողմից:

Յուրաքանչյուր երեխայի պատվաստումից առաջ տեղամասային բժիշկը կամ բուժքույրը ծնողին տեղեկացնում է պատվաստման վերաբերյալ և համաձայնեցնում ներկայանալու օրը:

Ծնողը և՛ համաձայնության, և՛ հրաժարման պարագայում պետք է ներկայանա պոլիկլինիկա: Համաձայնությունը պատվաստում ստանալու համար բանավոր է, հրաժարումը` գրավոր»:

Նախ, անհասկանալի է, թե ՄՊՎ-ի դեմ պատվաստումների պարագայում իրավական ի՞նչ հիմքեր կան` պատվաստումից հրաժարվող անձի հրաժարումը գրավոր պահանջելու վերաբերյալ: Երկրորդ. վերոնշյալ պրակտիկան, երբ պատվաստմանը ծնողի համաձայնությունը չի արտահայտվում գրավոր կերպով ու հաստատվում նրա ստորագրությամբ, կարող է հիմք հանդիսանալ ծնողի կամարտահայտության իրավունքի խախտման, մասնավորապես` առանց ծնողի համաձայնությունն ունենալու, նրա երեխայի պատվաստման` թելադրված ՄՊՎ-ի դեմ պատվաստումների ազգային ծրագիրը կամ վերադասի հնարավոր ցուցումը կամ հանձնարարությունը կատարելու շահագրգռությամբ:

Վերոնշյալ հնարավորությունը ու ծնողների իրավունքների խախտումը բացառելու նպատակով, անհրաժեշտ է ՀՀ առողջապահության նախարարությանը պարտավորեցնել` գրավոր հրահանգով, մեթոդական ցուցումով կամ այլ փաստաթղթով համապատասխան պահանջ ներկայացնել ՀՀ տարածքում գործող բոլոր պոլիկլինիկաներին` անչափահասներին ՄՊՎ-ի դեմ և, ընդհանրապես, մնացյալ բոլոր պատվաստումները կատարելիս, նրանց ծնողների համաձայնությունը ստանալ միայն գրավոր կերպով` հաստատված ծնողի ստորագրությամբ, մանավա՛նդ, որ «Բնակչության բժշկական օգնության և սպասարկման մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածը (մեջբերում տվյալ հոդվածից` «Բուժողի կամ բուժվողի պահանջով համաձայնությունը կարող է լինել նաև գրավոր») ընձեռում է դրա հնարավորությունը:

«Լույս» տեղեկատվական-վերլուծական կենտրոնի ղեկավար Հայկ Այվազյանի հարցմանը ՀՀ առողջապահության նախարարության նույն պատասխանի համաձայն` «Պատվաստման հետ կապված ամբողջ տեղեկատվությունը, նաև սպասվող հետպատվաստումային անբարեհաջող դեպքերի մասին, տրվում է պոլիկլինիկաներում պատվաստումից առաջ»: Քանի որ սահմանված չէ համապատասխան կարգ, դարձյալ նշված չէ, որ վերոնշյալ տեղեկատվությունը պետք է տրվի գրավոր կարգով, ու ծնողը պետք է գրավոր կերպով և իր ստորագրությամբ հաստատի, որ ծանոթացել է պատվաստումից հետո հնարավոր հետպատվաստումային անբարեհաջող դեպքերի մասին:

Վերոնշյալ բացը կարող է վտանգել այն երեխաների թեկուզ մի մասի առողջությունը, որոնք պատվաստվելու են, քանի որ բուժաշխատողների մի մասի կողմից ծնողներն իրականում կարող են չտեղեկացվել կամ թերի տեղեկացվել պատվաստումից հետո հնարավոր հետպատվաստումային անբարեհաջող դեպքերի մասին, մինչդեռ նրանց այդ հնարավոր թերացումը հնարավոր չի լինի ապացուցել, քանի որ սահմանված չէ հետպատվաստումային անբարեհաջող դեպքերի մասին ծնողին գրավոր իրազեկելու և նշվածի վերաբերյալ նրա իրազեկված լինելու հաստատումը գրավոր ու ծնողի ստորագրությամբ ստանալու ընթացակարգ:

ՀՀ առողջապահության նախարարությունը չի սահմանել նաև ՄՊՎ-ի դեմ «Գարդասիլ»-ով պատվաստումից առաջ պատվաստման ենթակա անձանցից պարտադիր կարգով արյան նմուշառում և արյան վերլուծություն կատարելու ընթացակարգ, ինչը խիստ անհրաժեշտ է: Օրինակ, եթե մարդու արյան մակարդելիությունը մինչ պատվաստումը բարձր է, ապա «Գարդասիլ»-ի պարունակած 225 մկգ ալյումինի ադյուվանտը` ամորֆ ալյումինի հիդրօքսիֆոսֆատ սուլֆատը (amorphous aluminum hydroxyphosphate sulfate - AAHS), կարող է առաջացնել տրոմբոէմբոլիկ բարդություններ, ներառյալ` ուղեղում, ինչը կարող է ունենալ նաև մահացու հետևանք: Գոյություն ունեն արյան հետ կապված այլ խնդիրներ ևս, որոնք նույնպես կարող են առաջացնել լուրջ հետևանքներ: Վերոնշյալ ընթացակարգը չսահմանելով ու վտանգելով պատվաստման ենթակա անձանց առողջությունն ու կյանքը, քանի որ նրանք կարող են տեղյակ չլինել իրենց արյան մակարդելիության ցուցանիշին, ՀՀ առողջապահության նախարարությունը խախտել է ՀՀ Սահմանադրության 85-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված յուրաքանչյուրի առողջության պահպանման իրավունքը:

Անհրաժեշտ է ՀՀ բնակիչ հանդիսացող 13-ամյա աղջնակներին ՄՊՎ-ի դեմ լայնածավալ պատվաստումները հանել «Պատվաստումների ազգային օրացույց»-ից ու պատվաստումների ազգային ծրագրից, ինչը նշված տարիքի երեխաների առողջությունը և կյանքը չվտանգելու հրամայականով պայմանավորված, անհրաժեշտ է անհապաղ իրականացնել, քանի դեռ մասնագիտական շրջանակներում լուրջ տարակարծություններ, չփարատված կասկածներ ու վեճեր կան «Գարդասիլ»-ի և, ընդհանրապես, հիշյալ պատվաստումների անվտանգության և արդյունավետության վերաբերյալ:

 

Արթուր Հովհաննիսյան

 

 

 

 

 

 

Նոյյան տապան  -   Իրավունք