«1999 թ. Չիկագոյի համալսարանի պրոֆ. (ծագումով հայ) Ռոնալդ Սյունին և Սթենֆորդի համալսարանի պրոֆ. Դեյվիդ Լեյթինը Ղարաբաղյան հակամարտության մասին մի ընդարձակ հոդված հրապարակեցին ամերիկյան “Middle East Policy” հեղինակավոր միջազգայնագիտական հանդեսում (Volume VII, October 1999 Number 1)։ Հոդվածում նրանք առաջարկում էին հակամարտության 13-կետանոց «կարգավորման ծրագիր», որի գլխավոր դրույթներն էին, համառոտաբար՝
• Ղարաբաղը պետք է դե յուրե մնա Ադրբեջանի կազմում (Սյունին ու Լեյթինն Արցախ անունը երբեք չեն օգտագործում)։
• Ստեփանակերտում կառավարական գլխավոր շենքի վրա պետք է ծածանվի Ադրբեջանի դրոշը։
• Ղարաբաղում պետք է նշանակվի Ադրբեջանի ներկայացուցիչ, ով պետք է հաստատվի Ղարաբաղի խորհրդարանի կողմից։
• Ղարաբաղը միջազգային ներկայացուցչություններ չի ունենա, նրան ՄԱԿ-ում և մյուս միջազգային կազմակերպություններում կներկայացնի Ադրբեջանը։
• Ղարաբաղի քաղաքացիները համամասնորեն ներկայացված կլինեն Բաքվի խորհրդարանում և կստանան «ամբողջական ինքնակառավարում»։
• Ղարաբաղում բանակի փոխարեն կստեղծվեն «ոստականական ուժեր»։ (“A police force would be established by the Karabakh authorities for use within Karabakh.”)։
• Անվտանգությունը կապահովեն ժամանակավորապես Ղարաբաղ մտցված միջազգային բազմազգ խաղաղապահ ուժերը
• Շուշին կդառնա հավասարաչափ հայերով ու ադրբեջանցիներով բնակեցված քաղաք։
Մնացածը դատարկ խոսակցություն է՝ բլա-բլա-բլա...
Կարծում եմ, ամերիկացի իսթեբլիշմենթային զույգ հեղինակների այս կետերը բավարար են հասկանալու համար, որ 2020թ. Հայաստանի դեմ իրագործված թուրք-ադրբեջանական ագրեսիայի ծանր հետևանքները զուտ «ռուս-թուրքական» ծրագիր չեն, ինչպես այժմ շատերն են փորձում ներկայացնել։ Հայաստանի դեմ գործել է շատ ավելի լայն ճակատ։
Ստորև Սյունիի և Լեյթինի հոդվածից քաղվածաբար, անգլերեն բնագրով դնում եմ այդ կետերն ամբողջությամբ։ Նախապես զգուշացնեմ, որ սրտխառնոց առաջացնող նյութ է, ինչպես և ամբողջ հոդվածը։
Իսկ ամենավերջում հետգրությամբ համառոտաբար անդրադառնում եմ նախորդ գրառմանս մեջ արծարծված հարցին՝ ԱՄՆ հայագիտական ամբիոնների և կենտրոնների Ղարաբաղյան հակամարտության արդար լուծման հարցում բռնած դիրքորոշումներին ու բերած «նպաստին»։
Middle East Policy
Volume VII
October 1999 Number 1
Armenia and Azerbaijan: Thinking a Way Out of Karabakh
David D. Laitin and Robert Grigor Suny
-----------------------------------------------
A 13-POINT FRAMEWORK
1. Karabakh must remain de jure in Azerbaijan, in accordance with the principle of the territorial integrity of states and the inadmissibility of changing borders unilaterally through the use of force. The symbolic sovereignty of Azerbaijan over Karabakh would be represented by an Azerbaijani flag flying over the government house in Karabakh and the appointment of an Azerbaijani representative to Karabakh, who would have
to be approved by the Karabakh government. The formal aspect of sovereignty entails that Azerbaijan represent Karabakh in the United Nations and other international bodies.
2. Karabakh citizens would have proportional representation in the Azerbaijan parliament in Baku. A majority of Karabakh representatives in the Azerbaijan parliament would have the power to suspend within Karabakh any proposed law that directly affects Karabakh.
3. It should be appreciated that even with representation and veto rights, the victorious Armenians would consider this recognition of official Azerbaijani sovereignty over Karabakh as an enormous, almost unbearable concession, not quite akin to that of the Israelis turning over part of Palestine to the Palestinians, but large enough indeed.
This recognition by the Armenians would be offset by the establishment of full self-government for the Republic of Karabakh within Azerbaijan.
This would observe the principle of national self-determination and must be confirmed in a referendum within Karabakh. Karabakh self-government would entail the following:
a. The Republic of Karabakh would have its own parliament based on proportional representation of the population. No decision of the Azerbaijan government or parliament would be legal in Karabakh without the consent of the Karabakh president and parliament. There would be, in other words, no vertical subordination of Karabakh to Azerbaijan.
b. The Republic of Karabakh's government would have full rights in regard to policing, education, local investment in infrastructure, and culture;
c. The Republic of Karabakh's government would collect its own taxes based upon Azerbaijani tax codes. It would receive transfer payments from Baku so that its per capita revenue would be equal to that of Azerbaijan (less Azerbaijan's expenditures for military and foreign affairs);
d. A police force would be established by the Karabakh authorities for use within Karabakh. It would be paid for by the Armenians as long as the international peacekeeping force is in place. With the removal of the international force, the police would be paid for by part of the funding that previously supported that force.
4. Azerbaijani soldiers or police would be allowed on the territory of Republic of Karabakh only under conditions acceptable to the parliament of the Republic of Karabakh.
5. Armenians and Azerbaijanis living in Karabakh would have the right to dual citizenship or full citizenship in either republic with the right to permanent residence in Karabakh. The above five conditions would be specified in the constitutions of the Republic of Azerbaijan and the Republic of Karabakh. The Republic of Armenia would amend its constitution where
necessary to conform to this agreement.
6. If the Karabakh government agrees, the Armenian government would have the right to aid Karabakh in setting up taxing authorities, school systems and voting districts within the Republic of Karabakh. These authorities could provide supplemental benefits to the Armenian population resident in Karabakh, and these benefits would not decrease the tax transfers owed to Karabakh from Azerbaijan.
7. A fund would be set up under OSCE auspices for payments of compensation to victims on both sides and for the international policing of the agreement. While interested parties would be expected to contribute to this fund, a major input into the fund would be from Azerbaijani borrowing against future oil revenues and would be deducted
as part of Azerbaijani contracts with international oil firms. (These revenues will be greatly enhanced with a peace agreement, so the peace dividend would be used to compensate the refugees and IDPs and to protect people
from future violations of the peace accords.)
8. Armenia and Azerbaijan must agree on a treaty guaranteeing transit rights through each of its territories. The blockade would be ended. Free and unfettered passage would be guaranteed between Karabakh and Armenia and between Karabakh and the rest of Azerbaijan. The Lachin corridor would be demilitarized and for an unspecified time would be a
"transit zone" pending its final disposition.
9. Former political Armenian enclaves outside Karabakh in Azerbaijan, like the Shahumian district, would be lost to Armenians; Azerbaijani enclaves within Armenia would likewise be lost. Compensation would be paid to those people
displaced from their homes in Armenia and Azerbaijan who are not able to return to them.
10. Three sets of populations would be permitted to return to their prewar homes if they so desire. There would be an immediate return of Azerbaijani IDPs to their homes outside of Karabakh. The returnees would be provided loans to
rebuild their homes and assurances for their safety. Likewise, Armenians who had lived in Azerbaijan would have their properties restored in Azerbaijan or receive compensation for their losses. Armenians who formerly lived in Azerbaijan would be given export and commercial licenses to develop businesses in Azerbaijan under highly favorable terms. Azerbaijanis who formerly lived in Armenia would be allowed to return to their homes or receive compensation for their losses.
11. There would be a program of gradual return of Azerbaijani refugees to Karabakh proper. Generous compensation for the loss of property for those who chose not to return would be negotiated. Shushi (Shusha) would become a multinational town, with both Armenians and Azerbaijanis living
there in approximately equal numbers.
12. An international peacekeeping force, whose makeup is acceptable to both sides and to the government of the Russian Federation, would be deployed to monitor and enforce the peace. The force would be paid for by the OSCE-administered fund for 20 years, unless both parties agree to its disbanding. (This last point would give the Republic of Azerbaijan a
strong incentive to earn the trust of the Armenian population, as it will be expensive to pay for the peacekeeping force; and it would give an incentive as well for the Armenians to earn the trust of the Azerbaijan authorities, so that they could quickly replace the international gendarmerie on the borders of Karabakh with local forces.)
13. Armenia and Azerbaijan would agree to annual inspections and reports from an international organization, such as the OSCE or the Council of Europe, on any human-rights violations in their republics proper or in Karabakh.
Հ.գ. Նախորդ գրառմանս մեջ հարց էի բարձրացրել, թե «2020 թ. պատերազմի օրերին և դրանից հետո որևԷ արտասահմանցի հայագետ, արտասահմանյան որևէ հայագիտական ամբիոն կամ կենտրոն հանդես եկե՞լ են ի պաշտպանություն Հայաստանի և առհասարակ արդարության» (https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=1029795050891739&id=100015837611475)։ Ինչպես և սպասում էի, պարզվեց, որ շատ քչերն են հրապարակայնորեն բողոքի ձայն բարձրացրել և, ամենակարևորը, նրանց այդ բողոքը համակարգված բնույթ չի կրել ու լայնորեն չի շրջանառվել արտասահմանյան մեդիա դաշտում (ի դեպ, շնորհակալ եմ բոլոր նրանց, ովքեր հարցիս առթիվ լրացուցիչ տեղեկություններ տրամադրեցին)։
Առանձնանում է ԱՄՆ հայագիտական ամբիոնների և կենտրոնների թվով 17 ղեկավարների 2020 թ. հոկտեմբերի 5-ին հրապարակված խիստ համառոտ հայտարարությունը, որտեղ նրանք դատապարտում են թուրք-ադրբեջանական ագրեսիան Արցախի և Հայաստանի Հանրապետությունների դեմ և աջակցություն հայտնում արցախահայերի ինքնորոշման իրավունքին (https://societyforarmenianstudies.com/.../statement.../...)։ Հայտարարությունը հրապարակվել էր ընթերցողների չափազանց նեղ շրջանակ ունեցող 1-2 գիտական կայքերում և անգամ Դիմատետրում այն մինչ օրս գրեթե անտեսանելի է։
Ինչևիցե, այս արձագանքը կարելի էր ողջունելի համարել, եթե այն ստորագրած անձանցից որևէ մեկը երբևէ քննադատած լիներ Ռոնալդ Սյունիի վերը մատնանշված և բազմաթիվ այլ հակահայկական ու հակագիտական ելույթները։ Ընդհակառակը, այդ ստորագրողներից ոմանք (օրինակ, Սեպուհ Ասլանյանն ու Արա Սանջյանը) միայն գովերգել և պաշտպանել են Սյունիին, երբ նրա պատմագիտական կեղծիքներն ու անգրագիտությունները, ներառյալ Արցախյան հիմնահարցում քննադատության են ենթարկվել, մասնավորապես, իմ ուսումնասիրություններում։ Ահա այդպես էլ հենց «պաշտպանել են» արցախահայերի ինքնորոշման իրավունքն ու Հայաստանի շահերը։ Իսկ 2020 թ. հոկտեմբերի 5-ի նրանց հայտարարությունը հասարակական լուրջ ճնշման և ազդեցության նպատակ ի սկզբանե չի ունեցել»։
ՀԱՅԵՐԵՆ
Русский
English
Դաս. հայերեն
French
