Նոյյան Տապան․ «Տեսակետ» հաղորդաշարը՝ Քաղաքական գիտությունների հայկական ասոցիացիայի ղեկավար, պատմական գիտությունների թեկնածու Բենիամին Պողոսյան հետ.

 

«Ողջույն բոլորին,

 

Այսօր մենք կքննարկենք Ադրբեջանի կողմից Լաչինի միջանցքի շրջափակումը։ Արդեն երրորդ ամիսն է գալիս շրջափակման, անցնելով վաթսուն օրվա շեմը, և ցավոք, չկա ոչ մի հստակ ճանապարհ, թե ինչպես և ով կարող է Ադրբեջանին ստիպել դադարեցնել շրջափակումը։ Այս վերջին երկու ամիսներին մենք բախվեցինք բազմաթիվ դատապարտումների, միջազգային հանրության բազմաթիվ հայտարարությունների՝ սկսած Ռուսաստանից վերջացրած Արևմուտքով։ Միացյալ Նահանգների քարտուղար Բլինկենը մի քանի անգամ կրկնել է իր պնդումները, որ միջանցքը պետք է բացվի։ Եվրախորհրդարանը հանդես եկավ որոշ հայտարարություններով և ընդունեց որոշումներ։ Մի քանի օր առաջ Եվրախորհրդարանի արտաքին  հարաբերությունների հանձնաժողովը բանաձեւ է ընդունել  2022 թվականի Հայաստանի հարաբերությունների մասին, այսպես կոչված տարեկան զեկույցը, և կրկին այս զեկույցում պահանջվում էր դադարեցնել  Լաչինի միջանցքի շրջափակումը։ Սակայն մենք տեսնում ենք, որ Ադրբեջանը չի պատրաստվում անել դա։ Անկեղծ ասած, մենք պետք է ընդունենք, որ չկա ոչ մի հստակ և աճող ճնշում Ադրբեջանի վրա, որովհետև այստեղ մենք պետք է տարբերակենք երկու բան՝ հայտարարություններ, կոչեր, ցանկություններ և ճնշում։ Այսպիսով, չորս կամ հինգ տերմիններ, որոնք ի սկզբանե օգտագործվում են՝ հայտարարություններ, կոչեր, ցանկություններ, անհամաձայնություններ և այլն։

 

Սա ճնշում չէ։ Մենք գիտենք, թե ինչ է նշանակում միջազգային ճնշում և ևս մեկ անգամ տեսանք, թե ինչպես առնվազն Հավաքական Արևմուտքը կարող է շատ խիստ, կոշտ և աճող ճնշում գործադրել  ցանկացած երկրի վրա, երբ Արևմուտքը կարծում է, որ այդ երկիրը խախտում է միջազգային իրավունքը կամ գործում է  Հավաքական Արևմուտքի շահերին դեմ։

 

Ուկրաինայի պատերազմը, որը սկսվեց 2022 թվականի փետրվարի 24-ին, մեզ համար հիանալի օրինակ է, թե ինչպես է Հավաքական Արեւմուտքը պատրաստ կոշտ ճնշում գործադրել երկրի վրա՝ փորձելով ստիպել այդ երկրին փոխել ընթացքը։

 

Իհարկե ես խոսում եմ Ռուսաստանի մասին, և եկեք չմոռանանք, որ Հավաքական Արևմուտքի համար Ռուսաստանը շատ ավելին է նշանակում, հատկապես Եվրոպայի համար, քան օրինակ Ադրբեջանը։ Այո, հիմա շատերը խոսում են ԵՄ անդամ մի քանի երկրների համար Ադրբեջանական գազի որոշակի կախվածության մասին, ինչպիսին Բուլղարիան է, հավանաբար Իտալիան, մի քանի այլ երկրներ, ովքեր ստանում են Ադրբեջանական գազ և ովքեր ցանկանում են առաջիկա տարիներին ավելի շատ ադրբեջանական գազ ստանալ։ Եվ մենք բոլորս հիշում ենք 2022 թվականի հուլիսին, երբ Եվրահանձնաժողովի նախագահն այցելեց Բաքու և Ադրբեջանի նախագահի հետ ստորագրեց փոխըմբռնման հուշագիր էներգետիկայի ոլորտում ռազմավարական համագործակցության վերաբերյալ։ Բայց, իհարկե, Ադրբեջանը չի համապատասխանում Ռուսաստանին իր ազդեցությամբ և Եվրամիությանը էներգիա մատակարարող իր դերով։ Բայց մենք տեսանք, որ մի քանի շաբաթվա ընթացքում Եվրամիությունը ԱՄՆ-ի հետ միասին, իհարկե, շատ կոշտ պատժամիջոցներ են սահմանել Ռուսաստանի նկատմամբ և դե ֆակտո ասաց, որ լավ, ես կհրաժարվեմ ռուսական գազից։ Եվ երբ մենք խոսում ենք ճնշման մասին, ոչ թե ցանկությունների մասին, հայտարարության մասին, իրական շոշափելի բանը, որը կարող է օգտագործել Հավաքական Արևմուտքը, և որը Հավաքական Արևմուտքը երբեմն շատ արդյունավետ օգտագործում է, պատժամիջոցներն են կամ պատժամիջոցների նվազագույն սպառնալիքները:

 

Ցավոք սրտի, շրջափակման մեկնարկից երկու ամիս անց մենք ոչինչ չենք լսել Հավաքական Արևմուտքից, ՆԱՏՕ-ից (Միացյալ Նահանգներից),  Եվրոպական միությունից կամ ԵՄ անդամ որևէ առանձին երկրից կամ այնպիսի երկրներից, ինչպիսիք են Կանադան, Միացյալ Թագավորությունը, որոնք  նաև Հավաքական Արևմուտքի մաս են կազմում, մենք ոչինչ չենք լսել ոչ միայն պատժամիջոցների, այլ նաև պատժամիջոցների սպառնալիքների մասին։ Փոխարենը մենք լսում ենք, որ պատժամիջոցները չեն կարող քննարկվել, որ պատժամիջոցները օրակարգից դուրս են, որ Հավաքական Արևմուտքը, ԵՄ-ն, Միացյալ Նահանգները...

 

Այո, նրանք կոչ են անում Ադրբեջանին դադարեցնել շրջափակումը, բայց միևնույն ժամանակ նրանք ցանկանում են տեսնել Հայաստանի և Ադրբեջանի բանակցությունների վերսկսումը, և նրանք շահագրգռված են տեսնել Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև  վերջնական խաղաղության համաձայնագրի ստորագրումը, և կրկին ոչինչ պատժամիջոցների և նույնիսկ պատժամիջոցների սպառնալիքների մասին։ Իհարկե, շատ դժվար է գնահատել, թե արդյոք բավարար կլինեն միայն սպառնալիքները ստիպել կամ համոզել Ադրբեջանին դադարեցնել շրջափակումը, սակայն 60 օրը շատ պարզ ապացուցեց, որ եթե պատժամիջոցներ կամ պատժամիջոցների շոշափելի սպառնալիքներ չլինեն, ապա շատ դժվար է հուսալ, որ Ադրբեջանը ինչ-որ կերպ կդադարեցնի այս շրջափակումը, եթե ադրբեջանական պահանջները չկատարվեն։ Իսկ Ադրբեջանի պահանջները շատ պարզ են։ Առաջին՝ Լաչինի միջանցքի վրա հիմնել ադրբեջանական անցակետ, երկրորդ՝  Արցախի Հանրապետության պետնախարար Ռուբեն Վարդանյանի հրաժարականը, երրորդ՝ Լեռնային Ղարաբաղի Պաշտպանության բանակի ուժերի գործողությունների դադարը Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության տարածքում։ Ուստի Ադրբեջանի դիրքորոշումը շատ պարզ է. պետք է ընդունվի բոլոր այս չորս պահանջները կամ գոնե այս չորս պահանջներից մի քանիսը, և հետո մենք կարող ենք խոսել շրջափակումը դադարեցնելու հնարավորության մասին։ Ի դեպ, հետաքրքիր է ասել, որ Ադրբեջանը պայմաններ է ներկայացնում շրջափակումը դադարեցնելու համար, և միաժամանակ Ադրբեջանի միակ պաշտոնական դիրքորոշումն այն է, որ շրջափակում չկա։ Երբ կարդում ենք ադրբեջանական կողմից բազմաթիվ միջազգային մարմինների կամ արտասահմանյան մի քանի երկրների ներկայացուցիչների և Ադրբեջանի նախարարի կամ փոխարտգործնախարարի միջև հեռախոսազանգերի մասին մամուլի հայտարարությունները, Ադրբեջանը պնդում է, որ շրջափակում չկա, ամեն ինչ լավ է, բայց միաժամանակ Ադրբեջանն ասում է, որ ինքը մի քանի պայման ունի վերջ տալու համար տեղի ունեցածը։ Հետաքրքիր է նաև, որ Ադրբեջանը պայմաններ է ներկայացնում վերջ տալու մի բան, որը ըստ ադրբեջանական տեսակետի գոյություն չունի։ Բայց, իհարկե սրանք Ադրբեջանի արտաքին քաղաքականության առանձնահատկություններն են։

 

Սակայն ի՞նչ կարելի է անել, կամ ինչ կարող է անել Հայաստանը գոնե ինչ-որ կերպ վերջ դնելու իրավիճակին, որովհետև, ցավոք, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության շրջափակումը դառնում է նոր նորմալ իրավիճակ, և մենք բոլորս գիտենք, որ երբ ինչ-որ բան շարունակվում է երկար ժամանակ, այն սկսում է կորցնել իր հետաքրքրությունը։ Նույնիսկ ուկրաինական պատերազմը․ 2022 թվականի մարտ, ապրիլ, մայիս ամիսներին արևմուտքում ուկրաինական պատերազմի նկատմամբ շատ ավելի մեծ հետաքրքրություն կար առնվազն սոցիալական կամ հասարակական մակարդակով, քան 2023 թվականի փետրվարի կեսերին, քանի որ ժողովուրդը սովորում է դրան։ Կան տարբեր պատերազմներ․ Սիրիայում պատերազմը շարունակվում է ավելի քան 10 տարի, Եմենում շարունակվում է քաղաքացիական պատերազմը մոտավորապես յոթ ութ տարի, այնպես որ մարդիկ ընտելացել են նույնիսկ ուկրաինական պատերազմին, ինչը նշանակում է՝ մարդիկ և երկրները ընտելանալու են նաև Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության շրջափակմանը։ Եվ եթե իսկապես ոչ աղետալի իրավիճակ է․ նկատի ունեմ, եթե իսկապես մարդիկ սովից չեն մահանում, ապա մարդիկ կասեն՝ լավ, այո, երևի նրանք կարող են ամսական գնել միայն մեկ կիլոգրամ բրինձ կամ հնդկաձավար կամ շաքար, բայց լավ, նրանք չեն մահանում, մինչդեռ կան շատ ուրիշներ դեպքեր աշխարհում՝ Սոմալիում, Սուդանում և այլ երկրներում, որ սովի վիճակն ավելի վատ է։

 

Այսպիսով, Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության առանցքային խնդիրը ներկայիս պահին ինչ-որ բան ձեռնարկելն է, քանի որ հակառակ դեպքում, եթե այս գործընթացը շարունակվի ևս մեկ կամ երկու ամիս, ապա հավանաբար շատ բարդ կլինի ինչ-որ կերպ շահագրգռել և որևէ մեկին համոզել ճնշում գործադրել Ադրբեջանի վրա, որովհետև հանրությունը կասի, լավ, սա նոր նորմ է, այո, դուք շրջափակման մեջ եք, բայց վերջիվերջո Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունում սովից մահացողներ չկան, ուստի ինչ-որ կերպ հաղթահարում եք այս իրավիճակը։ Սա շատ վտանգավոր ուղղի է, և ինչ-որ կերպ պետք է դադարեցնել այս ամենը, և այստեղ կրկին առանցքային առաջադրանքը, թե ինչ կարող է անել Հայաստանի Հանրապետությունը։ Անկասկած, Հայաստանը պետք է շարունակի ջանքերը գործադրել, Ադրբեջանի վրա ավելի մեծ ճնշում գործադրելու համար, բայց այստեղ կրկին պետք է տարանջատել երկու տերմին կամ երկու բան։ Հայաստանը չպետք է ԵՄ-ին կոչ անի՝ ԵՄ անդամ առանձին երկրների՝ ԱՄՆ-ին, Կանադային, Մեծ Բրիտանիային, այլ երկրների պարզապես հայտարարություններ տարածել շրջափակման դադարեցման վերաբերյալ Twitter- ում , Facebook-ում։ Սա ոչ մի տեղ տանող ճանապարհ է։ Հայաստանը պետք է քայլեր ձեռնարկի՝ փորձելով շատ հստակ ուղերձ հղել միջազգային հանրությանը, եթե դուք շահագրգռված եք դադարեցնել շրջաթակումը, ապա պետք է սպառնաք Ադրբեջանին կոնկրետ միջոցներով, կոնկրետ ճնշման միջոցներով, պատժամիջոցներով կամ պատժամիջոցների սպառնալիքներով, այլապես ընդունենք, որ ձեզ այդքան էլ չի հեւզեւմ ներկայիս իրավիճակը և ինչ-որ կերպ գոհ եք այս իրավիճակից, և իհարկե հավասարությունը կարող է բարձրանալ, բայց ինչ մակարդակի կատաղություն ունի Հայաստանը ստիպելու ցանկացած երկրի սպառնալ Ադրբեջանին պատժամիջոցներով կամ նույնիսկ իրական պատժամիջոցներ կիրառել։

 

Իհարկե, սա այլ քննարկում է, բայց վերջիվերջո Հայաստանը գոնե պետք է շատ հստակ լինի, որ լավ , պետք է լինեն լավ հստակ միջոցառումներ, պետք է լինեն գործառույթներ կամ ամուր էական նյութեր, և մեկ այլ խնդիր է, որ մենք վստահ ենք, որ Արևմուտքը շահագրգռված է դադարեցնել շրջափակումը, որովհետև, մի տեսանկյունից , Արցախի շրջափակումը շարունակում է ուժեղացնել տրամադրության սրացումներ Հայաստանում, քանի որ, ավելի ու ավելի շատ հայեր դժվարին հարցեր են բարձրացնում Ռուսաստանի համար․ լավ ինչու Ռուսաստանը չի կարողանում ցրել Լաչինի միջանցքի մի քանի հարյուր ցուցարարներին։

 

Արդյոք դա նշանակում է, որ Ադրբեջանի հետ հարաբերություն կա, թե Թյուրքիայի հետ հարաբերությունները ավելի կարևոր է Ռուսաստանի համար, քան Հայաստանի հետ դաշինքը, թե Ռուսաստանը չափազանց կախում ունի Թուրքիայից, և Ռուսաստանը չի կարող որևէ հստակ քայլ անի ընդդեմ Ադրբեջանի, որովհետև այն կբարդացնի իր հարաբերությունները Թուրքիայի հետ, մինչդեռ Ռուսաստանը ի վիճակի չէ իրեն թույլ տալ այդ հարաբերությունների բարդացումները Թուրքիայի հետ, բայց եթե անգամ երկրորդ տարբերակը ճիշտ է, լավ ապա շատ հայեր ճիշտ են հարցնում,եթե Ռուսաստանը չափաղզանց կախված է Թուրքիայից և չի կարող որևէ բան անել Թուրքիայի դեմ, ապա լավ, ինչպես կարող ենք հույս դնել Ռուսաստանի վրա մեր պայքարի համ կամ պայքարել ադրբեջանական թուրքական միացյալ ճնշման դեմ, այնպես որ այս տեսանկյունից շատ բաց թողումներ և ինչպես նաև այն ձևերով, որ լավ, սպասենք և տեսնենք, հայտարարություններ անենք, որպեսզի ի ցույց հայերին մենք հոգում ենք, ի ցույց հայերին հեռախոսազանգեր ենք անում Ադրբեջանի ղեկավարության հետ կամ հայտարարություններ ենք անում, Twitter-ում և Facebook-ում  գրառումներ ենք անում՝ կոչ անելով Ադրբեջանին դադարեցնել շրջափակումը, բայց նաև մենք շատ լավ գիտենք, որ դա տեղի չի ունենալու, բայց շրջափակման շարունակությունը մեզ համար լավ է, քանի որ Հայաստանում հակառուսական թշնամանք է առաջանում, հետո նաև վարկաբեկվում է Ռուսաստանը, որովհետև այժմ տեսնում ենք, որ արևմտյան շատ երկրներ նաև արևմտյան երկրների ներկայացուցիչների ներքո հստակ հայտարարում են, որ ռուս խաղաղապահները չեն անում այն, ինչ պետք է անեն, ըստ Արևմուտքի տեսանկյունի, միգուցե նրանք կարող են մտածել, որ լավ, սա նույնպես լավ է, որովհետև մենք կվարկաբեկենք ռուս խաղաղապահներին և կստեղծենք բազա ռուս խաղաղապահներին ԼՂՀ-ից դուրս հանելու համար, որ հաստատ ի վերջո ԱՄՆ-ի Փոստային վառելիքից կլինի լավ նշան, որն էլ կնշանակի որ Ռուսաստանի ազդեցություն Հարավայի Կովկասի հանդեպ նվազում է, կա նաև մեկ այլ տեսակետ, որ այս շարունակվող շրջափակումը և նշանակություն ունեցող գործողությունների բացակայությունը Արևմուտքի կողմից որը նաև վարկաբեկում է Հայաստանի մասին արևմուտքի պատկերացումը, որովետև շատ հայեր այնպիսի դժվար հարցեր են տալիս Ռուսաստանի վարքագծի վերաբերյալ, նաև շատ հայեր էլ հարցեր են տալիս Արևմուտքի վարքագծի հետ կապված, քանի որ տեսնում են թե ինչպես է Արևմուտքը պատժամիջոցներ կիրառում Իրանի, Սիրիայի, Բելառւսիայի և Ռուսաստանի հանդեպ և ահա կրկին այն երկրների վրա որոնց հետ Արևմուտքը ավելի լայն տնտեսական հարաբերություններ ունի և ավելի շատ է կախված և երբ մենք լսում ենք որ նոռմալ է  ԵՄ-ն կամ Արևմուտքի առանձին երկրներ չեն կարող պատժամիջոցներ կիրառել Ադրբեջանի հանդեպ, քանի որ նրանք տարեկան մոտ 10 մլրդ խմ գազ են գնում Ադրբեջանից կամ հույս ունեն մինչև 20 մլն խմ գազ գնել Ադրբեջանից ինչ-որ մի պահ 2027 թվին, հետո մարդիկ հարցնում են ինչպես է հնարավոր այդպիսի դաժան պատժամիջոցներ կիրառել Ռուսաստանի հանդեպ այն դեպքում, որտեղից ներկրում է բնական գազի  40%  և եկեք չմոռանանք որ օրինակի համար 3 կամ 4 տարի առաջ Ռուսաստանը 150 մլրդ խմ գազ արտահանեց Եվրոպական երկրներ՝ 150 մլրդ խմ գազ որը Եվրոպայի կամ նաև Արևմուտքի համար օպտիկական միջոց չէր այս էներգետիկ ալիքները կտրելու համար և  դաժան պատժամիջոցներ են կիրառել Ռուսաստանի հանդեպ փաթեթ առ փաթեթ, և ներկայումս ԵՄ-ն քննարկում է, կարծում եմ, լարված գործառույթների փաթեթը Ռուսաստանի դեմ է, այսպիսով շարունակվող իրավիճակը նույնպես նկարագրական է արևմուտքում և հազորդագրությունը, որը Հայաստանը պետք է հասցնի Արևմուտքին, ուրեմն լավ ժողովուրդ, եթե դուք կարծում եք սպասելով և նայելով չեք կաորցնի ոչինչ մինչ Ռուսաստանը կկորցնի ավելի ու ավելի, որովհոտև այն ավելի հետաքրքիր զգացում է Հայաստանում  որը կնվազեցնի ազդեցությունը Հայաստանում մինչ ռուս խաղաղապահները կվարկաբեկվեն և այն ավելի կհեշտացնի դուրս հանել ռուս խաղաղապահների ԼՂՀ-ից։

 

Այս լօգիկան չի գործի, քանզի այնքանով որ Ռուսաստանն է վարկաբեկվել Հայաստանում, այդքանով էլ Արմոտքն է վարկաբեկվել Հայաստանում, այսպիսով եթե դուք իսկապես ուզում եք կորցնել հնարավորությունների պատուհանը երբ շատ հայեր հիասթափված են Ռուսաստանից։ Պետք է հստաք քայլերի դիմել, որ չնվազի Արևմուտքից հիասթափված հայերի քանակը, որովհետև եթե վերջում հայերը համարեն որ Արևմտյան Ռուսաստանը և Ռուսաստանը նույնն են քանի որ երկուսն էլ մտածում են զուտ աշխարհաքաղաքական շահերի մասին․ աշխարհաքաղաքական շահագրգռվածություն, որ ի վերջո տեղակայվեն Հայաստանում, իսկ ռուս խաղաղապահները՝ Ղարաբաղում, ուստի զուտ աշխարհաքաղաքական առումով Ռուսաստանն այստեղ շատ ավելի շոշափելի ուժ է, իսկ Ռուսաստանը ի վերջո կկարողանա ապահովել հայերի ֆիզիկական անվտանգությունը հատկապես մեր՝ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունում, բայց նաև Հայաստանում։ Ուստի Հայաստանի կողմից Արևմուտք ուղղված ուղերձը դեպի Արևմուտք, հավաքական Արևմուտք, ԵՄ-ին, ԵՄ-ի առանձին անդամների, Մեծ Բրիտանիային և մի շարք այլ եվրոպական երկրների պետք է շատ հստակ լինի թույլ տալով Ադրբեջանին շարունակել շրջափակումը և վերածել այն նոր նորմի, ապա դուք կորցնում եք հնարավորությունների պատուհանը 2020 թվի ժամանակահատվածով, երբ շատ հայեր հիասթափված էին Ռուսաստանից  և այս կվնասի ձեր ռազմավարական նպատակին՝ նվազեցնելու ռուսական ազդեցությունը Հարավային Կովկասում և միգուցե սա կարող է ինչ-որ կերպ վերջ տալ շրջափակմանը, այլապես, ինչպես նշեցի, կարող է դառնալ նոր նորմ, և դա կարող է շարունակվել շատ երկար ժամանա՝ ավելի ու ավելի շատ տառապանքներ պատճառելով ԼՂՀ-ում ապրող հայերին։»