Վանայ լճի Աղթամար կղզու Սուրբ Խաչ եկեղեցու կրօնական շոուին Հայ եկեղեցու առաջնորդներին ներգրաւելու թուրքական ծրագիրն անցեալ շաբաթ ի դերեւ եղաւ: Հայ եկեղեցու նուիրապետական աթոռների (Էջմիածնում, Անթիլիասում եւ Երուսաղէմում) երեք առաջնորդները չեն մասնակցելու եւ ներկայացուցիչներ չեն ուղարկելու Սուրբ Խաչ եկեղեցում սեպտեմբերի 19-ին մատուցուող սրբազան Պատարագին: Երեքն էլ մերժեցին Պոլսոյ Հայոց պատրիարքի փոխանորդ Արամ արքեպիսկոպոս Աթեշեանի հրաւէրը: Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Արամ Ա Կաթողիկոսն առաջինը յայտարարեց, որ բօյկօտելու է սեպտեմբերի 19-ի արարողութիւնը: Այս առիթով Արամ Վեհափառը յայտարարեց. ,փորձելով Եւրամիութեանն ու Իւնեսկօ-ին համոզել, որ Թուրքիան պահպանում է իր բռնազաւթած տարածքների մշակութային ժառանգութիւնը, թուրքական կառավարութիւնը վերականգնեց Սուրբ Խաչ հայկական եկեղեցին, սակայն որպէս եկեղեցի այն պահպանելու փոխարէն վերածեց թանգարանիէ: Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւնը Թուրքիայի կողմից շեփորահարուող արարողութիւնը բնութագրեց որպէս ,հայոց ցեղասպանութեան եւ վերապրողների իրաւունքների հետեւողական ուրացման եւ ժխտման քաղաքականութեան քօղարկման փորձէ: Միւս կողմից, Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածինը նախապէս յայտարարել էր, որ բարձրաստիճան երկու հոգեւորականներ է գործուղելու Աղթամար: Իմ նախորդ յօդուածներից մէկում յոյս էի յայտնել, որ Ամենայն Հայոց Գարեգին Բ Կաթողիկոսը կը վերանայի իր որոշումը: Անցեալ շաբաթ, երբ թուրքական կառավարութիւնը դրժեց Սուրբ Խաչ եկեղեցու գմբէթին խաչ տեղադրելու իր խոստումը, Գարեգին Վեհափառը, ինչպէս եւ սպասւում էր, առկախեց Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի մասնակցութիւնը սեպտեմբերի 19-ի արարողութեանը: Հայ եկեղեցու նուիրապետական երրորդ աթոռը` Երուսաղէմի Հայոց պատրիարքութիւնը, նախապէս յայտարարել էր, որ մտադիր է Աղթամար ուղարկել պատրիարքութեան կրօնական ժողովի ատենապետ եւ Էկումենիկ ու արտաքին կապերի ղեկավար Արիս արքեպիսկոպոս Շիրվանեանին: Սեպտեմբերի 5-ին պատասխանելով նախատեսուած այցելութեան մասին իմ հարցադրմանը, արքեպիսկոպոս Շիրվանեանն ասաց, որ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի որոշման համաձայն, նա եւս չի մասնակցի արարողութեանը` Թուրքիայի կողմից Սուրբ Խաչ եկեղեցու գմբէթին խաչի տեղադրումը մերժելու պատճառով: Այժմ երեք եկեղեցական առաջնորդներն էլ այս հարցի վերաբերեալ միասնական դիրքորոշում ունեն: Դրուատանքի է արժանի նրանց` թուրքական վարչակարգի կողմից եկեղեցական արարողութեան քօղի տակ իրականացուող քաղաքական շոուին չօժանդակելու որոշումը: Ցաւօք, Հայ եկեղեցու նուիրապետական չորրորդ աթոռը` Պոլսոյ Հայոց պատրիարքութիւնը, դեռեւս մտադիր է մասնակցել սեպտեմբերի 19-ի շոուին, չնայած այն հանգամանքին, որ թուրքական կառավարութիւնը խաբել է պատրիարքի փոխանորդ Արամ Աթեշեանին, հրաժարուելով եկեղեցու գմբէթի խաչը վերականգնելու խոստումից: Վանի նահանգապետը զաւեշտալի յայտարարութիւն է արել, նշելով, որ թուրքական պետութիւնը տեխնիկական միջոցներ չունէր 200 կիլոգրամանոց խաչը եկեղեցու գմբէթին տեղադրելու համար: Բոլոր նրանք, որոնք խաբուելով Թուրքիայի կեղծ խոստումներից, ինքնաթիռի տոմսեր են գնել եւ հիւրանոցում սենեակներ պատուիրել, պէտք է շտապ չեղեալ յայտարարեն իրենց ուղեւորութիւնը եւ իրենց թիւրիմացութեան մէջ գցելու համար փոխհատուցում ու ներողութիւն պահանջէն թուրքական իշխանութիւններից: Չնայած արքեպիսկոպոս Աթեշեանը պատանդ է թուրքական վարչակարգի ձեռքում եւ, հետեւաբար զրկուած է անկախ որոշումներ կայացնելու իրաւունքից, այնուամենայնիւ, եթէ նա գնա ու պատարագ մատուցի` թուրքական իշխանութիւնների կողմից ներկայացուող ,ակդամարի յուշարձան թանգարանումէ, ապա լիովին կը կորցնի աշխարհասփիւռ հայութեան եւ Հայ եկեղեցու նուիրապետական երեք աթոռների վստահելիութիւնը: Արքեպիսկոպոս Աթեշեանը պէտք է պայման դնի, որ սեպտեմբերի 19-ին ներկայ չի լինելու Սուրբ խաչ եկեղեցում, մինչեւ Անկարան խոստացուած խաչը չտեղադրի եկեղեցու գմբէթին: Թուրքական իշխանութիւնները ստիպուած են լրջօրէն հաշուի առնել նրա պայմանը, քանի որ առանց նրա մասնակցութեան հնարաւոր չէ եկեղեցական արարողութիւն կատարել: Նրա բացակայութիւնը հօդս կը ցնդեցնի Թուրքիայի քարոզչութեան ակնկալիքները` դրանք վերածելով PR մղձաւանջի: Սեպտեմբերի 19-ի ,շռայլ բեմադրութեանէ վերջին կարեւոր դերակատարը Հայաստանի Հանրապետութեան կառավարութիւնն է: Վերջին շաբաթներին, երբ Հայաստանի հասարակութեան մի ստուար հատուած խստօրէն քննադատում էր Սուրբ Խաչ ,թանգարանումէ տարուայ մէջ մէկ անգամ եկեղեցական արարողութիւն իրականացնելու Անկարայի որոշումը, պաշտօնական Երեւանը լուռ էր մնում: Անցեալ ամիս Հայաստանի արտգործնախարարութիւնը յայտարարեց, որ Թուրքիայի կողմից պաշտօնական հրաւէր չի ստացել: Ընդհանրապէս ենթադրւում է, որ Հայաստանի իշխանութիւնները պէտք է հրաժարուեն նման սկանդալային շոուին մասնակցելուց, յատկապէս այն բանից յետոյ, երբ Անկարան խաբէութեամբ Հայաստանի իշխանութիւններին համոզեց ստորագրել հայ-թուրքական արձանագրութիւնները` առանց դրանք վաւերացնելու որեւէ մտադրութեան: Ինչպէս Արձանագրութիւնների վաւերացումից հրաժարուելով թուրքական կառավարութիւնն ակամայ պաշտպանեց Հայաստանի շահերը, այնպէս էլ այս անգամ, դրժելով Սուրբ Խաչ եկեղեցու գմբէթին խաչ տեղադրելու իր խոստումը, Անկարան պատճառ դարձաւ, որ հայերը չմասնակցեն այս խեղկատակութեանը: 　 ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ «կալիֆորնիայ կ'ուրիեր» թերթի հրատարակիչ եւ խմբագիր Թարգմ.` Ռ.Աւագեանի

---