«Սաֆարով» գործողութիւնը անկասկած հարուած է հայկական կողմին: Պարզ է նաեւ, որ մեր դիւանագիտութեանը չի յաջողուել այստեղ արդիւնք ձեռք բերել եւ ամէն կերպ պայքարել մարդասպանի արտայանձնումը չիրականացնելու համար: Որովհետեւ նոյնքան պարզ է, որ երբ արտայանձնումը տեղի ունենար, անմիջապէս ազատութեան մէջ էր յայտնուելու ոճրագործը: Ադրբեջանը ոչ միայն հասարակական հիմունքով, այլ պետութեան ամենաբարձր մակարդակով առաջին օրից հերոսացրել էր զուտ էթնիկական հողի վրայ հայատեացութիւնից մեկնած եւ ցեղապաշտական մոլուցքից տարուած անասնային արարքի դիմած այլանդակութեան հեղինակին: Այժմ փորձ պէտք է կատարել յուզականութիւնից անդին դիտարկելու կատարուած իրողութիւնը, որից առաւելութիւններ պէտք է ձեռք բերի հայկական կողմը: Նախ, պէտք է տեսնել այն, որ Բաքուն, որ վաղուց աշխատում էր այս գործողութիւնը իրականցնելու ուղղութեամբ ոչինչ չպիտի խնայէր իր բանակայինին տուն բերելու համար: Այս սուղ փրկագինը ի հարկէ սոսկ Սաֆարովին չէր վերաբերում: Այստեղ յստակ քաղաքականութիւն կայ ներադրբեջանական ոգեւորութեան ալիքը բարձրացնելու: Սա փաստօրէն պարտուած կողմի հաշուարկ է, որ երբ Արցախեան ճակատի ուղղութեամբ ոչինչ չի յաջողւում իրականցնել, երբ հրադադարի խախտումները որեւէ արդիւնքի չեն յանգում, երբ դիւերսիոն գործողութիւնները չէզոքացւում են, երբ հայկական սահմանի վրայ կատարուած ոտնձգութիւնները ստանում են համարժէք պատասխան, պէտք է Արցախի սահմաններից շատ հեռու մի գործողութիւն իրականցնել, որը կը սփոփի բարոյալքուած հոգիները: Ուրեմն դրամական մեծ խոստումների գնով, խաբէութիւնների գնով, գործարքների այս գրաւը պէտք էր իր լրումին հասցնել, առնուազն ներքին սպառման համար ծախուող ապրանք հրապարակ իջեցնելու համար: Բաքուն վստահաբար պիտի ակնկալէր, իր գրաւոր խաբէութեան, մարդասպանի հերոսացման, հակաօրինական շռնդալից ցուցադրութեան, մարդկային իրաւունքների սկզբունքների բացայայտ ոտնահարման դիմաց մեծ արձագանգ` թէ՛ լրատուական, թէ՛ հասարակական եւ թէ՛ պետական մակարդակներով: Այս բոլորով հանդերձ նման քայլի գնալը անհրաժեշտ հրամայական էր պարտուած ու արցախեան հակամարտութեան մէջ ռազմական ամլութեան մատնուած Բաքուի համար: Բաքուն սակայն չհաշուարկեց, որ հայկական կողմին յանձնեց մի կարեւոր յաղթաթուղթ , որին կարելի է ամէն անգամ յղում կատարել, ասելու համար, որ Ադրբեջանը այն երկիրն է, որ իր ստորագրած պայմանագրերը յարգելու կարողութիւնը չունի: Բուդապեշտի հետ Բաքուի ստորագրած փաստաթուղթը յամենայնդէպս Սաֆարովի ազատութեան մէջ յայտնուելու մասին չէր խօսում: Եւ երբ մի կողմը ի՛նքն իր ստորագրած պայմանգիրը չյարգելու բացայայտ օրինակ է տալիս, ապա լուրջ կասկածի տակ է դնում որեւէ լուծումի շուրջ յանձնառութեան տակ մտած լինելու իր երաշխիքը: իսկ եթէ հրադադարի խախտումները մշտադիտարկումների կարիքը ունէին իմանալու համար, թէ ո՞ր կողմն է նախախախտողը, այս դէպքում աւելի քան պարզ է պայմանագիր չյարգողը, գրաւոր, ստորագրութեա՛մբ խաբողը: Բաքուն էր դարձեալ, որ անվերջ փորձեր էր կատարում արցախեան հակամարտութեան բանակցային ձեւաչափը փոխելու: Իր այդ ճիգի մէջ միեւնոյն Բաքուի նախաձեռնութեամբ թղթածրարը կը հասնէր միջազգային ատեաններ, որտեղ օգտագործուելով կրօնական եւ ցեղակցային հանգամանքները Ադրբեջանը մաքսանենգում էր հակահայ բանաձեւէր, ընդ որում Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականութեան մասին խօսող փաստաթղթեր: Հիմա, նոյն Բաքուն է, որ ոտնահարում է միջազգային այլ նորմեր ու իրաւաթղթեր` ցմահ ազատազրկուածների արտայանձնման դէպքում պատիժի շարունակութիւնը հաստատող: Եթէ Բաքուի համար միջազգային իրաւունքը, օրէնքը, կամայաբար կարելի է անտեսել, այդ դէպքում կ'անտեսուեն նաեւ այն բոլոր բանաձեւերը, որոնց ամրագրման համար այսքան ժամանակ եւ գումար էր վատնել Ադրբեջանը: Ներքին սպառման առաջնահերթութիւնը այնքան գերակայ է եղել այս բոլորում, որ կարճաժամկէտ եւ շուտ սպառուող առաւելութիւնների համար Բաքուի ղեկավարը փոխանակ պատժաչափի ներման իրաւական սահմանների մէջ մնալու փորձ կատարելու, ուղղակի հերոսացման պետական պարգեւին է արժանացրել մարդասպանին: Հերթական անգամ համոզելով դիպաշարին հետեւողին, որ Ադրբեջանում գազանային իւրայատկութիւններ ունենալն ու դրանք դրսեւորելը պետական արժեհամակարգի մաս կազմող կարեւոր բաղադրիչներ են: Անշուշտ խնդիրը արտայանձնման մասին միջազգային օրէնքների, միջպետական պայմանագրերի եւ ադրբեջանական խոստումնագրի ետեւում թաքնուող Բուդապեշտի իշխանութիւններին է վերաբերւում, որոնց պարտատոմսերի վաճառքը Ադրեջանին պարզապէս խղճի ու բարոյականութեան վաճառքի համազօր քայլ է: Թէեւ քաղաքական առեւտրում ոչ արդարացուած, այսուհանդերձ` ընկալելի երեւոյթ: Ամէն դէպքում, ներհունգարական ընդվզումի ալիքի բարձրացումը կարեւոր է. Բուդապեշտի իշխանութիւնները այո՛ հաշիւ պէտք է տան նախ իրենց ժողովրդին, նման վարկաբեկում հասարակութեան ճակատին գրելու համար, ապա առնուած քայլը համապատասխանեցնելու եւրոպական նորմերին, միջազգային օրէնքներին, մարդկային իրաւունքներին: Հունգարիան ներեւրոպական հակասութեան մէջ է յայտնուել: Այդ հակասութիւնը սրելը եւ մանաւանդ Հունգարիայից քայլ պահանջելը, թէեւ չի լուծում բուն հարցը, այսուհանդերձ կը զգացնի իր անհրաժեշտութիւնը: Վերահամոզուենք սակայն, որ Բաքուի առաջադրանքը ներքին սպառման մի թիրախ ունէր: Այլապէս, մի թիզ հողաշերտ վերցնելու համար, պարտուած Բաքուն պատրաստ էր զոհելու բազմաթիւ Սաֆարովներ: «Սաֆարով»գործողութիւնը ի վերջոյ բազմաթիւ հիմնաւորեալ տուեալներ է տրամադրում հայկական կողմին բոլորին համոզելու` հայերի եւ ադրբեջանցիների անհամատեղելիութեան մասին: Սաֆարովի հերոսացումը ստորագրելով` Ալիեւը ինքը՛ անձամբ ստորագրեց այդ անհամատեղելիութիւնը: Շահան Գանտահարեան «Ազդակ»-ի գլխաւոր խմբագիր

---