Մոնրէալ հրատարակուող ,Հորիզոնե շաբաթաթերթի խմբագիր Վահագն Գարագաշեան հարցազրոյց մը ունեցած է ՀՅԴ 120-ամեակի տօնակատարութեան առիթով Քանատա այցելած ՀՅԴ Բիւրոյի ներկայացուցիչ Հրանդ Մարգարեանի հետ: Ստորեւ կը ներկայացնենք սոյն հարցազրոյցը ամբողջութեամբ: ՎԱՀԱԳՆ ԳԱՐԱԳԱՇԵԱՆ.- Տարածաշրջանի քաղաքական վերջին իրա-դարձութիւններու համապատկերին մէջ, երբ Ազրպէյճանի նախագահը կը շարունակէ սպառնական եւ ռազմա-շունչ յայտարարութիւններ կատարել, երբ զինեալ բախումները սահմանա-գիծին վրայ յարատեւ աճ կարձանագրեն, ի՞նչ ուղղութեամբ կընթանայ Ղարաբաղի հիմնահարցը եւ ինչպէ՞ս կարժեւորէք քաղաքական իրավիճակը: ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Առաջին հերթին ասեմ, որ ազրպէյճանական ըս-պառնալիքները կամ ուժի դիմելու այ-լընտրանքին վերաբերեալ Պաքուի յայ-տարարութիւնները ինձ չեն մտահոգում: Բացատրեմ` ինչո՛ւ: Ով որ յոխորտում է եւ յոխորտացողի դիրքերից է խօսում, նա ամուր դիրքեր կամ յենարան չունի: Յոխորտալը տկարութեան նշան է: Պաքուի իշխանութիւնները փորձում են միջազգային հանրութեան եւ լրատուամիջոցներին վրայ այն տպաւորութիւնը թողնել, որ Կասպից ծովի նաւթային իր պաշարների վաճառքից գոյացած պիւտճէին շնոր-հիւ` իրանք ռազմական գետնի վրայ այսօրուան դրութեամբ աւելի հզօր ու արդիական բանակի ու զինուժի տէր դարձած են: Պաքուի այս հաստատումը իրականութեան չի համապատասխանում: Նախ եւ առաջ աշխարհի տարածքին շատ երկրներ կան, որոնք նաւթային հսկայական պաշար-ներ ունեն, սակայն դա չի նշանակում, որ հզօր բանակ ունեն: Պարզ ասած, նաւթից գոյացած եկամուտը չի նշա-նակում հզօր ու մարտունակ բանակ ունենալ: Սակայն նշենք նաեւ, որ սահմանի վրայ տեղի ունեցող ռազմական միջադէպերը, ի վերջոյ, որոշ լարուած մթնոլորտ են ստեղծում: Մենք իրաւունք չունենք անտարբերութիւն ցուցաբերելու այդ դէպքերին հանդէպ, որովհետեւ դրանք խոր ազդեցութիւն ու ներգործութիւն կը թողնեն մեր ժողովրդի հոգեկանի վրայ: Ճիշդ այս պատճառով հայկական կողմը իր հերթին պէտք է դիմի հակաքարոզչութեան: Մի խօսքով, մենք` իբրեւ երկիր, իբրեւ ժողովուրդ, իբրեւ պետականութիւն, պէտք է պատրաստ լինենք պատերազմի: Այնքան ատեն որ մենք պատրաստ ենք պատերազմի, Ազրպէյճանը չի համարձակուի ուժի դիմելու: Իսկ պատրաստ լինելու համար երկրի ներքաղաքական կեանքը առողջ պէտք է լինի: Պէտք է արդարութիւն տիրի: Պէտք է ստեղծուեն այնպիսի պայմաններ, որ ժողովուրդը համախմբուի հայրենի պետութեան ու իր բանակին շուրջ: Ինձ թւում է, որ Հայաստանի Հանրապետութիւնը վերջին շրջանում կատարեց քայլեր, որոնք ի վնաս իրեն աւարտուեցին: Ղարաբաղեան հիմնահարցի մէջ միշտ գոյութիւն է ունեցել միջազգային ուժերի եւ Թուրքիոյ դե-րակատարութիւնը: Սակայն նշեմ, որ անցնող 16 տարուան վրայ ընթացող բանակցութիւնների ընդհանուր պա-րունակութեան ու դասաւորման մէջ ստեղծուել է մի կացութիւն, ուր հայկական կողմը անիմաստ տեղը արտայայտուել է զիջումների մասին: Այսինքն բանակցութիւնների սեղանին շուրջ հայ-կական կողմը յըս-տակացրել է իր զի-ջումները, նախքան որ Ազրպէյճանը յստակ դարձնի իր զիջումները: Սա եղել է մարտավարական մեր ամէնէն լուրջ սխալն ու վրիպումը: Եւ այսպէս, 16 տարիների երկայնքով զիջումների մասին բանակցութեան սեղանին վը-րայ նստելու մեր յօժարակամութիւնը այսօրուան քաղաքական նեղ դրութեան է հասցրել մեզ: Այսօրուան դըրութեամբ, Արցախի սահմանների պաշտպանութեան եւ ժողովրդի ան-վըտանգութեան ապահովման գծով Հայաստանի Հանրապետութեան նա-խագահի վերջին յայտարարութիւն-ները դրական եմ գնահատում: Վերջ ի վերջոյ, Արցախը հայրենի պետութեան եւ մեր բոլորիս առաջնահերթ պատասխանատուութիւնն է, մեր ա-պագայ գոյատեւելիութեան հիմնաքարն է: Վ. Գ.- Ղարաբաղեան բանակցութիւններու սեղանին յաճախ կը դրուի նաեւ ազատագրուած տարածքներու հար-ցը, տարածքներ, որոնք Արցախի հա-մար ապահովութեան գօտի են, պաշտպանութեան պատուար են: Դիւանագիտական գետնի վրայ ի՞նչ պէտք է ըլլայ այս հարցին գծով մեր մօտեցումը: Հ. Մ.- Ես երբեք համաձայն չեմ, երբ մենք ազատագրուած տարածքները ներկայացնում ենք կամ ընդունում ենք որպէս անվտանգութեան գօտի: Այդ տարածքները հայկական հողեր են, հայկական պատմական տարածքներ են: Ներկայ աշխարհաքաղաքական իրավիճակով ձեւաւորուել է նոր պետութիւն` Արցախի անկախ պետութիւնը: Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան եւ Ազրպէյճանի հանրապետութեան սահմանները պէտք է իրաւականօրէն վերատեսութեան ենթարկւեն եւ ճշդուեն: Ինչպէս աշխարհի բոլոր պետութիւննե-րի սահմանները ճշդելու պարագային, միջազգային օրէնքներով, երեք սկզբունք գոյութիւն ունի. Ա.- Պատմական ի-րաւունքների հաս-տատում Բ.- Անվտանգութ-եան ապահովում Գ.- Տնտեսական կենսունականութ-եան ապահովում Այս երեք սկզբունքների հիման վրայ պէտք է ճշդուեն Ազրպէյճանի եւ Ղարաբաղի սահմանները: Չմոռանանք, որ մենք տակաւին չազատագրուած հողատարածքներ ունենք, բռնագրաւ-ւած Շահումեանն ու դաշտային Մար-տակերտը ունենք: Ցաւալի է, որ այ-սօր ոչ ոք այդ տարածքների մասին չի խօսում, մանաւանդ որ բանակցութիւնների սեղանի վրայ խնդրոյ առարկայ չեն: Մէկ խօսքով, այդ բոլոր տա-րածքները պատմական մեր հայրենիքի անքակտելի մասնիկներն են: Վ. Գ.- Հայ յեղափոխական դաշնակ-ցութիւնը մօտ անցեալին մաս կը կազմէր կառավարական համախոհութեան կազմին, իսկ այսօր կը գտնւի ընդդիմադիրի դիրքերու վրայ: Ի՞նչ է Դաշնակցութեան ուղեգիծը` իբրեւ ընդդիմադիր կողմի: Հ. Մ.- Որոշ քաղաքական կողմեր տարբեր ձեւերով են բնութագրում ընդդիմադիրի մեր կեցուածքը: Ոմանք չարամտօրէն ասում են, որ մեր կեցւածքը կեղծ է` միաժամանակ չվարանելով մեզ դիմել համագործակցութեան ակընկալութեամբ: Որոշ կողմեր էլ ասում են, որ շինիչ ընդդիմութիւն է: Իսկ ես հաստատում եմ, որ մենք պատասխանատու ընդդիմութիւն ենք: Պատասխանատու էինք, երբ իշխանութեան մէջ էինք, այսօր նոյնպէս պատասխանատու ենք, երբ ընդդիմադիր ենք: Վերջին շրջանում յայտարարել ենք, որ մենք յանուն մեր երկրի բարօրութեան գնում ենք իշխանափոխութեան: Բայց այդ նպատակը իրագործելու համար մենք կոյր եւ անպատասխանատու գործելաոճով չենք առաջնորդւում, որովհետեւ մեզ համար իշխանափոխութիւնը ինքնանպատակ չի: Մենք գիտակցում ենք, որ այսօր, արտաքին քաղաքական ծիրին մէջ, մեր պետութիւնը առնչուած է թշնամա-բարտրամադրուած երկրների ճնշումների հետ, առնչուած ենք նաեւ տարբեր հաշուարկների բերումով միջազգային ուժերի ճնշումների հետ: Ճիշդ այս պատճառներով, մենք չենք ուզում, որ մեր բռնած ուղին, առիթ ու պատրուակ դառնայ, որ կորուստներ ունենանք ազգային մեր գերխնդիրների առնչութեամբ: Ճիշդ այս պատճառով, մենք պատասխանատուութեամբ ենք գնում առաջ, առանց ներազգային ցնցումների գնում ենք իշխանափոխութեան, ժողովրդավար ընտրութիւնների միջոցով գնում ենք իշխանափոխութեան: Վ. Գ.- Հայ ժողովուրդի պահանջատի-րական դատի ծիրէն ներս վերջերս սկսած է ընդհանրանալ երեւոյթ մը. կարգ մը հայեր, իրենց գերդաստան-ներուն հանդէպ գործադրուած թրքա-կան անիրաւութիւններու փաստարկները ի յայտ բերելով, անհատական նախաձեռնութամբ դատ կը բանան թրքական կառավարութեան դէմ: Ինչպէ՞ս կը բնութագրէք այս երեւոյթը: Հ. Մ.- Ցեղասպանութեան հարցը այն համազգային հարցն է, որի շուրջ ողջ հայութիւնը համախմբուած է: Ճիշդ այդ միասնականութեան պատճառով մենք կարողացել ենք Հայոց ցեղաս-պանութեան ճանաչման հարցը մի-ջազգային մակարդակի վրայ լայնօ-րէն արծարծել: Սակայն հատուցման խնդիրը մեզ համար նոր ու չուսում-նասիրուած խնդիր է: Ես կարծում եմ, որ հատուցման հարցում հայութիւնը պէտք է որդեգրի համազգային կեց-ւածք: Հատուցման հարցի գծով գործը պէտք էր մէկը սկսէր. Դաշնակցութ-իւնը սկսեց: Մենք քննարկման սեղա-նի վրայ դրեցինք հարցը եւ խորաթա-փանցօրէն զննեցինք հարցի տարբեր ոլորտները: Սակայն այստեղ շեշտեմ, որ մենք յաւակնութիւն չունենք այս հարցի վերջնական եզրակացութիւնը բանաձեւելու կամ եզրակացութեան յանգելու: Մենք կարծում ենք, որ հարցի եզրակացութիւնը պէտք է դառնայ համազգային համախոհութեամբ ըս-տեղծուած համոզում: Ակադեմական մակարդակի վրայ վիթխարի աշխա-տանք կայ կատարուելիք այս ուղ-ղութեամբ: Իսկ ինչ վերաբերում է այն անհատական նախաձեռնութիւններին, երբ մի շարք հայրենակիցներ փորձում են հատուցման դատական գործընթաց նախաձեռնել անհատա-բար, մենք կարծում ենք, որ նրանք սը-խալ ուղղուածութեան մէջ են: Ոչ ոք իրաւունք չունի իր անձնական հարցը լուծելու ջանադրութեան մէջ մոռանալու համընդհանուր ազգի իրաւունքները եւ զրկի իր միւս հայրենակիցներին հատուցման իրաւունքից: Վ. Գ.- Հայ յեղափոխական դաշնակ-ցութիւնը կը բոլորէ իր 120-րդ տարին: Այս յոբելեանին առիթով, ի՞նչ է ձեր պատգամը քանատահայութեան եւ սփիւռքահայութեան: Հ. Մ.- Այսօրուայ դրութեամբ, հակառակ հայրենիքին մէջ գոյութիւն ունեցող մի շարք թերութիւնների, Սփիւռքն ու սփիւռքահայը պէտք չէ յոռետեսութեամբ մօտենան հայրենիքին. աւելի՛ն, իւրաքանչիւր հայ ան-հատ իր երկրին հանդէպ պէտք չէ ստեղծի յոռետեսութիւն, որովհետեւ այդ ընթացքով, մենք մեր նոր սերունդին զրկում ենք հայրենիքի ու մայր հողի հանդէպ դրական պատկերացում ունենալու ընտրանքից: Թոյլ չտանք, որ յոռետեսութիւնը մթագնի մեր ուղեղները: Իսկ այսօրուայ քաղաքա-կան իրականութեան մէջ մենք չենք անդրադառնում, որ հայ ժողովուրդը վերջին 600 տարուան ընթացքում իր ամէնէն բարօր ժամանակաշրջանն է ապրում, որովհետեւ, այսօր ունենք անկախ պետականութիւն, ունենք ա-զատագրուած Արցախ, որովհետեւ մենք, իբրեւ պետութիւն, տարածաշըրջանի մէջ աշխարհաքաղաքական կարեւոր գործօն ենք դարձել: Մենք այսօր կարողանում ենք միջազգային փոխյարաբերութիւնների վրայ ազդել, եւ այս ամբողջը նոր երեւոյթ է: Այս բո-լորը փաստում են, որ հայ ժողովուր-դը, իր գոյատեւման ճանապարհին նոր վերելքի մէջ է: Մենք իբրեւ ազգութիւն եւ հայրենիք, այսպիսի նպաստաւոր պայմանների մէջ չենք եղել: Եւ եթէ մեր ուժերը համատեղենք ու մի-ասնաբար ձեռք-ձեռքի գործենք, այսօր կունենանք բոլոր հնարաւորութ-իւնները` զարգացման մի նոր գործըն-թացի մէջ մտնելու: Յունուար 2011

---