Երեւանում հերթական հանդիպման ժամանակ՝ ՀՀ Գիտութիւնների ազգ. ակադեմիայի Պատմութեան ինստիտուտի տնօրէն պրոֆ. Աշոտ Մելքոնեանի հետ, առիթ հանդիսացաւ արծարծելու ազգային հիմնահարցեր, որոնք այժմէական հարթակում են: Խօսելով հայ-թուրքական յարաբերութիւնների մասին՝ Աշոտ Մելքոնեանը, հասարակութեան մտաւորական խաւի ընդունած կեցւածքից մտահոգութիւն յայտնելով, նշեց. «Մի քանի տարի առաջ, երբ սկսւեց հայ-թուրքական այս գործընթացը, ես երբեմն հեգնական տոնով նրա համար «սիրախաղ» տարբերակն եմ գործածում եւ երեւի շատ տեղին է այդ բառը գործածելը. ցաւօք՝ հայաստանեան մտաւորականութեան միայն մէկ մասը արձագանգեց նման հողի վրայ հայ-թուրքական յարաբերութիւնների, այսպէս նոյնիսկ շատ ամօթ է ասելը, հաշտեցման գործընթացի հարցում, քաղաքացիական այսպէս կեցւածք դրսեւորելու հարցում եւ ես ուրախ եմ, որ այսօր երբ մի քանի տարի անց արդէն յետադարձ հայեացքով փորձում ենք գնահատել այն ամէնը, ինչ որ տեղի ունեցաւ այդ Ցիւրիխեան արձանագրութիւնների կապակցութեամբ, ի վերջոյ, թուրքական կողմի կոշտ, կարծր դիրքորոշումը, մասնաւորապէս Լեռնային Ղարաբաղի հարցը այս խնդրի հետ կապելու իմաստով, ստիպեց, որպէսզի հայաստանեան իշխանութիւնները շատ աւելի զգօն, սթափ գործեն եւ ուրեմն՝ ես շատ ուրախ եմ եւ պէտք է ասեմ, որ ի տարբերութիւն մի քանի տարիներ առաջւայ իրավիճակի՝ այսօր պետական մակարդակով կարծես թէ բաւականաչափ բան է փոխւել. շատ հաճելի է, որ հանրապետութեան նախագահը արդէն խօսում է, փաստօրէն, հայ-թուրքական յարաբերութիւնների ձախողման մասին՝ թուրքական կողմի մեղքով: Ես շատ ուրախ կը լինէի, որ մենք առաջիկայում ոչ թէ առաջնորդւենք միայն այն սկզբունքով, որ թուրքական կողմը քանի դեռ շարունակում է խօսել նախապայմանների լեզւով եւ եթէ հրաժարւի նախապայմաններից եւ վաւերացնի այս փաստաթղթերը, մենք խորհրդարանում կը վաւերացնենք այդ փաստաթուղթը. ես նման մօտեցմանը կտրականապէս դէմ եմ, ինչո՞ւ: Ստացւում է այնպէս, որ մեր խորհրդարանը, փաստօրէն, անգործութեան է մատնւած, այսինքն՝ մենք սառեցրել ենք գործընթացը՝ պատճառաբանելով, որ թուրքական կողմը այս խնդրի հետ կապում է այլ հարցեր, մասնաւորապէս՝ Լեռնային Ղարաբաղի հարցը, Ցեղասպանութեան խնդիրը. դրա համար էլ սառեցրել ենք: Ուրեմն՝ ի՞նչ է ստացւում. եթէ թուրքական կողմը վաղը վաւերացրեց այս արձանագրութիւնները, մենք մեխանիկօրէն պէտք է այն կրկնենք, երբ որ այդ արձանագրութիւնների մէջ շատ վտանգաւոր կէտեր կան, մասնաւորապէս հայ-թուրքական սահմանը որպէս միջպետական դէ իւրէ սահման՝ ճանաչելու հանգամանքն է, Ցեղասպանութեան խնդրից, փաստօրէն, այդ չարաբաստիկ ենթայանձնաժողովի տարբերակով հրաժարւելն է եւ, վերջապէս, կողմերի՝ Հայաստանի եւ Թուրքիայի կողմից 3-րդ երկրի տարածքային ամբողջականութեան ճանաչման հարցն է, որ ուղղակիօրէն թուրքական կողմը հասկանում է Լեռնային Ղարաբաղը Ադրբեջանին վերադարձնելու հանգամանքը, որը, բնականաբար, մեզ համար բացարձակապէս ընդունելի չէ: Դրա համար ես կարծում եմ, որ մեր խորհրդարանը պէտք է առաջիկայում հանդէս գայ յայտարարութեամբ, որ անկախ այն բանից, թէ թուրքական կողմը Ցիւրիխեան արձանագրութիւնները կը վաւերացնի թէ ոչ՝ մենք այս խնդրի կապակցութեամբ լուրջ վերապահումներ ունենք եւ դա ամենեւին չի նշանակում, որ մեխանիկօրէն մենք պէտք է գնանք վաւերացման: Լրջագոյն քննարկումից յետոյ՝ պէտք է եզրակացութիւններ անել եւ ըստ այդմ էլ առաջնորդւել եւ, իմ խորին համոզմամբ, բնականաբար, մերժել Ցիւրիխեան արձանագրութիւնները, որովհետեւ լաւ կը լինի՝ մենք կէս ճանապարհից վերադառնանք, այլ ոչ թէ այսօր ճանապարհի եզրին կանգնած՝ սպասենք, թէ մեր այսպէս կոչւած գործընկերը այդ ճանապարհով անցնելու է թէ ոչ, այսինքն՝ եթէ ինքն անցնի, մենք հետեւենք իրեն. ոչ, թուրքական կողմին այս արձանագրութիւնները ձեռնտու է. ուղղակի բանն այն է, որ Ադրբեջանի զօրեղ ճնշման տակ, որը ունի նաւթային ռեսուրսներ, Թուրքիայի նման երկրին ստիպեց, որպէսզի Թուրքիան ձեռնպահ մնայ արձանագրութիւնները վաւերացնելու Ադրբեջանի համար անցանկալի լուծումից: Եւ մեխանիկօրէն խնդիրը մտաւ փակուղի»: Պատմաբանը անդրադարձաւ նաեւ հայ-իրանական յարաբերութիւններին՝ նշելով. «Ես կը ցանկանայի գոհունակութիւն յայտնել հայ-իրանական յարաբերութիւնների կապակցութեամբ. որքան էլ կարող են առաջին հայեացքից թւալ այդ յարաբերութիւնները նաեւ այսպէս խոտորումներով լի, ինչո՞ւ, որովհետեւ վերջապէս այսպէս թէ այնպէս՝ գոյութիւն ունի Իրանի հիւսիսային հատւածի, այդ ամբողջ Ատրպատականի ազերիների հանգամանքը, որը կարող էր առաջին հայեացքից խանգարել այս յարաբերութիւններին, բայց, բարեբախտաբար, ճիշտ քաղաքականութեան արդիւնքում՝ խնդիրն այն է, որ Իրանում այդ պայմանականօրէն ազերի յորջորջւած բնակչութիւնը իրեն աւելի շատ զգում է այսօրւայ վիճակով որպէս Իրանի քաղաքացի եւ որեւէ ոտնձգութիւն չի անում Իրանի տարածքային ամբողջականութեան նկատմամբ: Եւ ես կարծում եմ, որ հայ-իրանական յարաբերութիւնները այդ իմաստով, որ ներդաշնակ զարգանում են, նաեւ այդ նուրբ քաղաքականութեան արդիւնքն են»: Անդրադառնալով ռուս-իրանական գործընկերային յարաբերութիւններին՝ պրն. Մելքոնեանը այդ յարաբերութիւնները առաւել բարձր մակարդակում, առաւել դրականօրէն միտումներ տեսնելու ցանկութեամբ, նշեց. «Ես կը մաղթէի, որ ռուս-իրանական յարաբերութիւնները շատ բարձր մակարդակի վրայ լինէին, ինչու չէ ընդհուպ մինչեւ դաշնակցային յարաբերութիւններ լինէին, որովհետեւ իմ խորին համոզմամբ՝ Ռուսաստանի եւ Իրանի շահերը եւս համընկնում են, որովհետեւ գոյութիւն ունի Արեւմուտքի խնդիրը, որը շատ յաճախ յանիրաւի նոյն Իրանին մեղադրում է զանազան մեղքերի մէջ եւ Ռուսաստանը, ցաւօք, երբեմն տեղի է տալիս նման ճնշումներին եւ միանում է Արեւմուտքի քաղաքականութեանը՝ Իրանի դէմ վարւող քաղաքականութեան տեսանկիւնից»: Վերլուծելով թուրք-իրանական յարաբերութիւնները՝ այդ ծիրում նաեւ մեր հիմնահարցերով պայմանաւորւած Հայաստանի դերը այս յարաբերութեան միջնորմում՝ նա նշեց. «Իրանը շատ այսպէս սառնասիրտ եւ հեռատես քաղաքականութիւն է վարում: Առաջին հայեացքից նա պահում է կոռեկտութիւնը՝ Թուրքիայի հետ յարաբերութիւններում, բայց բոլոր դէպքերում Իրանը այդ յարաբերութիւններում առաջնորդւում է շատ յստակ իր ազգային-պետական շահերով եւ շատ իմաստով այդ շահերը մեզ հետ համընկնում են, ինչպէս նաեւ Լեռնային Ղարաբաղի հարցում եւ դրա համար Իրանը մեզ համար, այո՛, շատ կարեւոր պատւար է եւ միջազգային ասպարէզում եւս մենք հայ-իրանական յարաբերութիւնները ամրապնդելու տեսանկիւնից պէտք է շատ աւելի այսպէս գործակցային դաշտում իրականացնենք փոխադարձաբար միմեանց օգնելու հեռանկարով»: «ԱԼԻՔ ՕՐԱԹԵՐԹ», ԱՐՄԻՆԷ ԷԼԻԱԶԵԱՆ

---