Թրքահայոց պատրիարքական ընդհանուր փոխանորդ Արամ Արքեպիսկոպոս Աթէշեան անցեալ շաբաթ խիստ վիճայարոյց նամակ յղած է նախագահ Ռեճեփ Էրտողանին՝ քննադատելով Գերմանիոյ խորհրդարանին կողմէ Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման որոշումը:

 

Սրբազանին նամակը սուր վիճաբանութիւն յառաջացուցած է հայկական շրջանակներու մէջ, համայն աշխարհի տարածքին, նաեւ թրքահայ համայնքէն ներս: Ոմանք անոր կոչ ըրած են հրաժարելու, իսկ ուրիշներ, որոնց շարքին՝ Հայաստանի Ազգային ժողովի երեսփոխան մը, պահանջած են կարգալոյծ ընել զայն…

 

Թէեւ իրարայաջորդ թրքական կառավարութիւններ միշտ փորձած են ճնշում գործադրել Արամ Սրբազանի նախորդներուն վրայ՝ զանոնք իբրեւ գործիք ծառայեցնելու համար Անգարայի քարոզչութեան ի նպաստ, սակայն անոնցմէ ոչ մէկը նման վիրաւորական նամակ գրած է Հայոց Ցեղասպանութեան վերաբերեալ:

 

Պարզ չէ այն, որ արդեօ՞ք այդ վիճայարոյց նամակը պատրիարքական փոխանորդը գրած էր իր սեփական նախաձեռնութեամբ, թէ՞ իրեն անունով զայն մշակած են թուրք պաշտօնեաներ: Սակայն անոնք, ովքեր անձամբ կը ճանչնան արքեպիսկոպոս Աթէշեանը, կը պնդեն, որ ան չէր կրնար այդ նամակին հեղինակը ըլլալ, քանի որ այդքան վարժ չի տիրապետեր թրքերէնին: Ինչեւէ, ան ստորագրած է նամակը եւ զայն յղած լրատուական միջոցներուն, այդպէս ալ հրապարակուած է թրքական բազմաթիւ թերթերու մէջ:

 

Ցաւօք, առաջին անգամը չէ, որ Սրբազան Աթէշեան նման ստորաքարշ վերաբերում կը դրսեւորէ թրքական իշխանութիւններու հանդէպ՝ ցանկալով ստանալ կառավարութեան աջակցութիւնը պատրիարք ընտրուելու համար: Անցեալ տարի Գերմանիոյ վարչապետ Անկելա Մերքելի հետ հանրային հանդիպման ժամանակ,Արք. Աթէշեան համարձակեցաւ վիրաւորել զայն՝ մարդու իրաւունքներու խախտումներու գծով նախագահ Էրտողանը քննադատած ըլլալուն համար...

 

Նկարագրելով Հայոց Ցեղասպանութիւնը սոսկ իբրեւ «Առաջին համաշխարհային պատերազմի ողբերգական ժամանակաշրջանի մէջ տեղի ունեցած իրադարձութիւններ», Սրբազան Աթէշեան իր նամակին մէջ յայտարարած է, որ Թուրքիոյ հայկական համայնքը կը կիսէ թուրք ժողովուրդին ցաւը՝ Գերմանիոյ Պունտեսթակի ընդունած որոշման առիթով: Պոլսոյ պատրիարքի փոխանորդը, խօսելով Թուրքիոյ հայկական համայնքի անունով, պնդած է, որ Գերմանիոյ խորհրդարանը իրաւունք չունէր դատավճիռ կայացնելու «ամբողջ գերմանացի ժողովուրդին անունով»: Ան աւելցուցած է. «բացի այդ, հակասական է նաեւ այն, թէ ընդունուած օրինագիծը որքանով կ՛արտայայտէ գերմանական հասարակութեան տրամադրութիւնները»: Անհեթեթութիւն է Արք. Աթէշեանի պնդումը, թէ Պունտեսթակը չի խօսիր գերմանացի ժողովուրդին անունով, երբ խորհրդարանը Հայոց Ցեղասպանութեան վերաբերեալ բանաձեւը ընդունած է գրեթէ միաձայն՝ ընդամէնը մէկ դէմ ձայնով...

 

Բացի այդ, պատրիարքական փոխանորդը մեղադրած է Գերմանիոյ խորհրդարանը՝ «մի քանի տողով Երրորդ Ռեյխի բացասական դերակատարութեան թեթեւակի ներկայացման եւ Օսմանեան Կայսրութիւնը իբրեւ միակ մեղաւոր մատնացոյց ընելու» համար: Ապշեցուցիչ է, որ Արք. Աթէշեան կը քողարկէ թրքական ժխտողականութիւնը Հայոց Ցեղասպանութեան վերաբերեալ եւ կը նսեմացնէ Գերմանիոյ՝ իր մեղսակցութիւնը ազնուօրէն ընդունիլը...

 

Անոնք, ովքեր կը փորձեն արդարացնել Պոլսոյ պատրիարքի փոխանորդի հակահայկական յայտարարութիւնները՝ պնդելով, թէ պէտք է ապրիլ Թուրքիա՝ Էրտողանի վարչակարգի բռնապետական բնոյթը լիովին ըմբռնելու համար, պէտք է իմանան, որ Թուրքիոյ մէջ շատ հայեր խիստ վրդոված են Արք. Աթէշեանի նամակէն: Անոնք տասնեակ հաղորդագրութիւններ գրած են անոր ֆեյսպուքեան էջին մէջ, յայտնելով իրենց անհամաձայնութիւնը:

 

Սթամպուլ հրապարակուող հայկական «Ակօս» թերթի խմբագիրը հայոց պատրիարքական փոխանորդը ենթարկած է խստագոյն քննադատութեան. «Մենք ափսոսանքով, զայրոյթով եւ ամօթով կարդացինք Ձեր նամակը...: Տուեալ պետութեան քաղաքացի հանդիսացող ժողովուրդի համակարգուած բնաջնջումը իր սեփական հողերուն մէջ, սեփական պետութեան որոշմամբ, Ձեր կողմէ, պետական լեզուով, իբրեւ «Առաջին աշխարհամարտի ողբերգական ժամանակահատուածի մէջ տեղի ունեցած իրադարձութիւններ» ներկայացնելը, անարգանք է այդ՝ համայնքի անդամներու նախնիներու, զոհերու եւ փրկուածներու յիշատակին, որուն Դուք եւս կը պատկանիք»: 

 

Հակառակ պատրիարքական փոխանորդի պնդումներուն, իբր թէ հայերը թուրքերու նման հաւասար վերաբերումի կ՛արժանանան, «Ակօս»-ը պնդած է, որ «հայերը խտրականութեան, ֆաշիստական եւ հրապարակային սպառնալիքներու ենթարկուած են»: Թերթը նաեւ հակադարձած է Արք. Աթէշեանի յայտարարութեան, ըստ որուն Գերմանիոյ խորհրդարանի որոշումը «տխրութեան ու ցաւի աղբիւր է», հաստատելով, որ «Ձեզ այս նամակը գրելու դրդած ճնշումն է մեզ համար տխրութեան եւ ցաւի աղբիւր...: Հայ համայնքի ինքնութիւնը վնասուած է Ձեր խօսքերէն, այլ ոչ, ինչպէս Դուք կ՛ըսէք, Պունտեսթակի որոշումէն»: 

 

«Ակօս»-ը նաեւ ըսած է Սրբազան Աթէշեանին, որ իր նամակը կը ներկայացնէ՝ «սեփական ժողովուրդի դէմ յատուկ ժխտողական յայտարարութիւն: Կը տեսնենք, թէ մօտ ապագային Ձեր այս յայտարարութիւնը որուն կողմէ «խանդավառութեամբ կ՛ողջունուի»...: Կ՛աղօթենք Աստծուն՝ Ձերդ գերազանցութեան խելք, միտք, ըմբռնում շնորհելու խնդրանքով»:

 

Իր ժողովուրդին եւ անոր սուրբ գործին լրացուցիչ վնաս չպատճառելու համար, ես խոնարհաբար խորհուրդ կու տայի Արք. Աթէշեանին՝ հետագային զերծ մնալ քաղաքական եւ քարոզչական որեւէ յայտարարութենէ: Հակառակ պարագային, ան պէտք է լրջօրէն մտածէ իր պաշտօնէն հեռանալու մասին, քանի որ Թուրքիոյ հայերը երբեք չեն ընդունիր զայն իբրեւ ընտրուած պատրիարք, նոյնիսկ եթէ Էրտողան աջակցի անոր ընտրութեան...  

 

Արեւելահայերէնի թարգմանեց՝ Ռուզաննա Աւագեան

 

Արեւմտահայերէնի վերածեց՝ Սեդա Գրիգորեան

 

 

 

 

 

Յարութ Սասունեան 

«Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի հրատարակիչ եւ խմբագիր

  -   Յօդուածներ