Միացեալ Նահանգներու, Ֆրանսայի եւ Թուրքիոյ նախագահները յայտարարութիւններ տարածած էին Ապրիլի 24ին՝ Հայոց Ցեղասպանութեան 103րդ տարելիցին առիթով: Այս երեքէն միայն Ֆրանսայի նախագահ Էմմանուէլ Մաքրոն ունեցած էր ազնուութիւնը եւ քաջութիւնը՝ ողբերգական իրադարձութիւնները անուանելու իրենց անունով, այսինքն՝ Ցեղասպանութիւն: Նախագահ Թրամփ խուսափած էր օգտագործելէ «ցեղասպանութիւն» եզրը, իսկ Էրտողան, ինչպէս որ կը սպասուէր, ժխտողական յայտարարութիւն տարածած էր...

 

Նախագահ Մաքրոն Ապրիլ 24ին Հայաստանի նախագահ Արմէն Սարգսեանի յղած նամակին մէջ յայտարարած է. «Ձեզի հետ մենք եւս կը յիշենք 24 Ապրիլ 1915ը եւ Կոնստանդնուպոլսոյ մէջ 600 հայ մտաւորականներու սպանդը, որ կը վկայէ 20րդ դարու առաջին ցեղասպանութեան սկզբնաւորութիւնը: Մենք երբեք չենք մոռնար սպաննուած այն տղամարդիկը, կիներն ու մանուկները, որոնք իրենց վախճանը գտան աքսորի ճամբաներուն վրայ՝ սովէն, ցուրտէն եւ հիւծուածութենէն...: Մեծն Բրիտանիոյ եւ Ռուսիոյ հետ միասին Ֆրանսան տակաւին 25 Մայիս 1915ին այդ ջարդերը որակած էր որպէս մարդկութեան եւ քաղաքակրթութեան դէմ ոճիր: 1915 Սեպտեմբերին, ֆրանսական նաւատորմը, կրակի տակ, յաջողեցաւ փրկել Մուսա լերան 4000 փախստականներ»: Իր ցաւակցական նամակին մէջ Ֆրանսայի նախագահը հայերու զանգուածային սպանութիւնները քանի մը անգամ ճշգրտօրէն սահմանած է իբրեւ ցեղասպանութիւն:

 

Միւս կողմէ, նախագահ Տանըլտ Թրամփ կրկնեց անցեալ տարուան յայտարարութիւնը՝ խուսափելով «ցեղասպանութիւն» եզրէն եւ օգտագործելով «Մեծ եղեռն» բառերը, որոնք անիմաստ են ամերիկացիներու մեծամասնութեան համար: «Մեծ եղեռն»ը (մեծ ոճրագործութիւն) այլ բառերու հետ միասին օգտագործուած է հայերու կողմէ մինչեւ 1940ականներ, երբ Լեհաստանի հրեայ իրաւաբան Ռաֆայէլ Լեմքին ստեղծեց «ցեղասպանութիւն» բառը: Եթէ «Մեծ եղեռն»ը պարզապէս հայերու դէմ թուրքերու ի գործ դրած վայրագութիւններուն նկարագրութիւնն է, «ցեղասպանութիւն»ը միջազգային իրաւունքի եզրաբանութիւն է, համաձայն՝ 9 Դեկտեմբեր 1948ին, ՄԱԿի կողմէ ընդունուած Ցեղասպանութեան գործադրումը կանխարգիլելու եւ պատժելու պայմանագիրին: Թրամփ օգտագործեց «Մեծ եղեռն» բառերը, որպէսզի պարզապէս խուսափի «ցեղասպանութիւն» եզրոյթէն՝ թրքական կառավարութիւնը հանգստացնելու համար: Ամօթալի է, որ ոչ աւանդական ղեկավար Թրամփ, որ կը հպարտանայ իր անսովոր դիրքորոշմամբ՝ ազգային եւ միջազգային բազմաթիւ հարցերու մէջ, պէտք է հետեւի իր նախորդներուն խուսափողական աւանդոյթին եւ համընթաց քալէ Անգարայի ժխտողականներուն հետ... 

 

Ապրիլ 24-ին, Սպիտակ տան մամլոյ քարտուղար Սառա Սէնտըրզ, ի պատասխան լրագրողի հարցին՝ հաստատեց, որ նախագահ Թրամփ պարզապէս պատճենահանած էր իր նախորդներուն լեզուն: Սէնտըրզ ըսաւ. «Նախագահի ստորագրած բանաձեւը համահունչ էր նախորդ վարչակազմերու բանաձեւերուն»:

 

Նախագահ Թրամփ, կիրարկելով խօսքի վարժանքներ, Հայոց Ցեղասպանութիւնը յիշատակեց իբրեւ «զանգուածային ամէնէն վատթար վայրագութիւններէն մէկը», «1915ի սարսափելի իրադարձութիւններ» եւ «անցեալի ցաւոտ տարրեր»: Թրամփի խորհրդականները վատ ծառայութիւն մատուցած են անոր, խորհուրդ տալով «ցեղասպանութիւն» եզրը փոխարինել «Մեծ եղեռն»ով: Ամերիկահայ քաղաքացիները սիրաշահելու փոխարէն, այդ եզրաբանութիւնը աւելի եւս կը հակադրէ զանոնք: Եթէ Թրամփ ճիշդ բառը օգտագործելու խիզախութիւնը չունի, ան պէտք չէ, ընդհանրապէս, որեւէ յայտարարութիւն հրապարակէ Ապրիլ 24ին: Յիշեցնենք, որ 22 Ապրիլ 1981ին նախագահ Ռանըլտ Ռիկըն նախագահական հռչակագիրով ճանչցած է Հայոց Ցեղասպանութիւնը: Ասկէ զատ, Միացեալ Նահանգներու Ներկայացուցիչներու պալատը 1975 եւ 1984 թուականներուն երկու բանաձեւ ընդունած է Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման մասին, իսկ Միացեալ Նահանգներու կառավարութիւնը 1951ին զեկոյց մը  ներկայացուցած է Համաշխարհային դատարան՝ նշելով Հայոց Ցեղասպանութիւնը: Հետեւաբար, Հայոց Ցեղասպանութիւնը բազմիցս ճանչցուած է Միացեալ Նահանգներու կառավարութեան կողմէ: Թրամփի կը մնար՝ միայն վերահաստատել Հայոց Ցեղասպանութեան մասին Միացեալ Նահանգներու պատմական արձանագրութիւնը:

 

Ամերիկայի Հայ Դատի յանձնախումբը դատապարտեց նախագահ Թրամփի «ձախողութիւնը՝ ներկայացնելու Հայոց Ցեղասպանութեան ազնիւ յիշատակումը...:  Թրամփի՝ «Առաջինը Թուրքիան» մօտեցումը կ՛ամրացնէ Էրտողանի՝ ԱՄՆի քաղաքականութեան սեղմումը՝ հայերու, յոյներու, ասորիներու եւ այլ քրիստոնեաներու ցեղասպանութեան վերաբերեալ»: Ասկէ բացի, Ամերիկայի հայկական համագումարը Թրամփի Ապրիլ 24ի յայտարարութիւնը բնութագրեց իբրեւ «կորսուած հնարաւորութիւն՝ աներկբայօրէն վերահաստատելու Հայոց Ցեղասպանութիւնը»:

 

Զարմանալի չէ, որ Թուրքիոյ արտաքին գործոց նախարարութիւնը մամլոյ  հաղորդագրութիւն  հրապարակեց 25 Ապրիլ 2018ին՝ նախագահ Թրամփի Ապրիլ 24ի յայտարարութեան հակազդելու նպատակով. «Մենք կը մերժենք պատմութեան ոչ ճիշդ եւ ենթակայական մեկնաբանութիւնները, որոնք տեղ գտած են Միացեալ Նահանգներու նախագահ Տանըլտ Թրամփի գրաւոր յայտարարութեան մէջ, որ հրապարակուած է 24 Ապրիլ 2018ին՝ 1915ի իրադարձութիւններու մասին: Միացեալ Նահանգներու վարչակազմէն կ՛ակնկալենք արդար գնահատումը նշեալ ժամանակահատուածին, որուն ընթացքին չափազանց տուժած են Օսմանեան կայսրութեան բոլոր ժողովուրդները»:

 

 

Թուրքիոյ արտաքին գործոց նախարարութեան յայտարարութիւնը, ինչպէս եւ կը սպասուէր, քանի մը լուրջ եւ փաստացի ​​սխալներ կը պարունակէ.

 

1) Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքին «500 հազար մահմետականներու» մահը անիկա կը հաւասարեցնէ 1,5 միլիոն անմեղ հայ տղամարդոց, կիներու եւ մանուկներու սպանդին: Ցեղասպանութեան զոհերն ու պատերազմի կորուստները նոյն բանը չեն:

 

2) Անիկա կը կրկնէ նոյն սուտը, ըստ որուն թրքական կառավարութիւնը բացած է իր արխիւները հետազօտողներու առջեւ եւ առաջարկած է ստեղծել «պատմական միացեալ  յանձնախումբ»: Իրականութեան մէջ, թրքական իշխանութիւնները մաքրած են Օսմանեան արխիւները՝ զիրենք մերկացնող փաստաթուղթերէ, իսկ «պատմական միացեալ յանձնախումբ»ը պարզապէս խաղ է՝ յետաձգելու համար Թուրքիոյ մեղաւորութեան ընդունումը:

 

 

) Կը պարծենայ Թուրքիոյ նախագահ Էրտողանի կողմէ 24 Ապրիլ 2018ին Ստամպուլի Հայոց պատրիարքարանին յղած ուղերձով՝ «Առաջին աշխարհամարտի տարիներուն իրենց կեանքը կորսնցուցած օսմանեան հայերու» յիշատակութեամբ: Մենք պէտք է յիշենք, որ Հայոց Ցեղասպանութիւնը կապ չունի Առաջին համաշխարհային պատերազմին հետ, այնպէս ինչպէս՝ Ողջակիզումի վեց միլիոն հրեայ զոհերը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի զոհերը եղած չեն:

 

Յոյսով ենք, որ Էրտողան եւ Թրամփ քաջութիւնը կ՛ունենան հայերու զանգուածային սպանութիւնները անուանելու իրենց իսկական անունով՝ «Ցեղասպանութիւն»: Ֆրանսայի նախագահ Մաքրոն ըրաւ այդ, նոյնը պէտք է ընեն նաեւ Էրտողան եւ Թրամփ...

 

 

 

Արեւմտահայերէնի վերածեց՝ Սեդա Գրիգորեան

 

 

 

 

  -   Յօդուածներ