Օրերս ՀՀ սփիւռքի նախարարութեան հիւրն էր ֆրանսահայ «Սուրսդ դ` Աղմենի» մշակութային միութեան նախագահ Մաքսիմ Եւադեանը: Միութեան 50 անդամները, ովքեր հիմնականում հայեր են, զբաղւում են հայագիտութեան հիմնախնդիրներով: Միութեան նախագահը սիրով պատասխանեց մեզ հետաքրքրող հարցերին: - Որտեղի՞ց էք արմատներով: - Իմ պապերը Ցեղասպանութիւն վերապրած մշեցիներ եւ խարբերդցիներ են: Իմ ծնողներից շատ էի լսել հայ ժողովրդի մասին: Իմ կարդացած աշխարհի ժողովուրդների պատմութեան առաջին գրքում հայերի եւ Հայաստանի մասին ոչինչ չկար գրուած: Ժամանակ անց կարդացի հայերէն գրքեր, ծանօթացայ հայ ժողովրդի հարուստ պատմութեանը եւ մշակոյթին: Համեմատեցի միեւնոյն ժամանակաշրջանը ներկայացնող հայերէն եւ օտար լեզուներով գրքերը, հասկացայ, որ դրանցից մէկում փաստերը ճիշտ չեն ներկայացուած, մտածեցի, որ հայերն են սխալուել: Կարդացի շատ գրքեր, ուսումնասիրեցի տարբեր գրականութիւն ու համոզուեցի, որ սխալուել էին օտարները: Ու իմ առջեւ խնդիր դրեցի` փաստերով ապացուցել, որ օտար լեզուներով տպագրուած շատ պատմական փաստեր կեղծուած են, ճիշտ չեն ներկայացուած, եւ իսկապէս հայերն աշխարհի հնագոյն ժողովուրդներից են ու շատ ազգերի պատմութիւնները խաչւում են հայ ժողովրդի պատմութեան ու մշակոյթի հետ: «Սուրսդ դ` Աղմենի» մշակութային միութիւնը Ֆրանսիայում գործող յայտնի հայագիտական կառոյց է, Հայրենիքից դուրս հիմնել նման կենտրոն եւ նուիրուել այդ աշխատանքներին, յաղթահարել դժուարութիւնները, կարծում եմ առանց ներքին մղման հնարաւոր չի: - Մարդը ուժեղ է իր արմատներով, երբ դու զգում ես դրանց ամրութիւնը, այն քեզ վստահութիւն է տալիս: Հայերը շատ բան են տուել աշխարհին, մենք պէտք է շատ ազգերի ապացուցենք, որ իրենց քաղաքակրթութիւնները ինչ-որ ձեւով խաչւում են Հայաստանում, որ իրենց երկիրի պատմութիւնն այս քարաստանի հետ ինչ որ ձեւով առնչւում է, իրենց մշակոյթների ակունքները փնտրելիս, գան Հայաստան: Մեր նպատակն է վերաարժեւորել հայ մշակոյթը` աղբիւրագիտական ուսումնասիրութիւններ կատարել, գրքեր հրատարակել, մշակութային ուղեւորութիւններ կազմակերպել: Արդէն տպագրել ենք թուով 14 աշխատութիւն, որոնցից երկուսը` «Հաւատարիմ ծառաներ» եւ «Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորչի գործը» գրքերը, հրատարակել ենք վերջերս: Տարին մօտ երկու անգամ հայագէտների, տարբեր ազգութեամբ գիտնականների խմբեր ենք բերում Հայաստան, ծանօթացնում մեր մշակոյթին ու մեր ժողովրդին: - Ինչպէ՞ս էք գնահատում հայագիտութեան արդի վիճակը, որո՞նք են այս ոլորտի հիմնախնդիրները: - Հայագիտական կենտրոնների աշխատանքները համակարգուած չեն, չունենք մշակուած կոնկրէտ ռազմավարութիւն, մեր կառոյցը մշակել է առաջիկայ տարիների համար հայագիտութեան զարգացման ռազմավարական ծրագիր, ակնկալում ենք, որ այն կը կիրառուի եւրոպական երկրների հայագիտական կենտրոններում: Հայագիտական կենտրոններից շատերն այսօր ուսումնասիրում են Ցեղասպանութիւն, համոզուած եմ, որ նրանցից շատերը չեն համագործակցում միմեանց հետ: Բացի Ցեղասպանութիւնից, նոյնքան օրհասական են հայ ժողովրդի պատմութեան վերաբերեալ աղբիւրագիտական ուսումնասրիութիւնները: Միւս խնդիրը, որը ես շատ եմ կարեւորում, այն է, որ Հայաստանում հայագէտների համար դժուար է գտնել այլ երկրներից հայ ժողովրդի պատմութեան վերաբերեալ աղբիւրագիտական փաստաթղթեր: Սա հայ մշակոյթի զարգացման ուղղութեամբ լուրջ դժուարութիւն է ստեղծում: Իմ մեծ երազն է Հայ ժողովրդին եւ հայ մշակոյթն աշխարհին ներկայացնել այնպէս, ինչպէս այն իրականում եղել է: Այս երազը իրականացնելու համար պէտք է Հայաստանից դուրս, հայերի վերաբերեալ փաստաթղթերի լայնածաւալ հաւաքագրում կատարել, այնուհետեւ խորութեամբ ուսումնասիրել: - Այս ուղղութեամբ ի՞նչ աշխատանքներ է իրականացնում Ձեր միութիւնը: - Այն, ինչի մասին խօսում եմ, արդէն 10 տարի է դրանով ենք զբաղւում: Հայերի մասին 15 լեզուներով տեղեկութիւններ եմ հաւաքել` Իսլանդիայից, Եթովպիայից, Աֆրիկեան վեց պետութիւններից, Հնդկաստանից, Չինաստանից եւ այլ երկրներից: Անդադար ճամփորդում եմ, օգտագործում եմ անձնական եւ այլ կապեր, գտնում եմ նորանոր ձեռագրեր, լուսանկարում եւ թուայնացնում: Ես խնդիր եմ համարում նաեւ այն, որ շատ հայագէտներ ուսումնասիրում են Հայաստանից դուրս եղած հայերի վերաբերեալ աղբիւրները, իսկ Հայաստանում եղած ձեռագրերի հետ ծանօթանալու հնարաւորութիւն չունեն: Ես ինքս տարին երկու անգամ այցելում եմ Հայաստան, ուսումնասիրում եմ տարբեր ձեռագրեր, բայց դա շատ կարճ ժամանակահատուած է լուրջ, ծանրակշիռ աշխատանքներ կատարելիս, ես մտածում եմ, գոնէ մէկ տարի աշխատել Հայաստանում: Համոզուած եմ աշխարհի շատ հայագէտներ Հայաստանում աշխատելու հնարաւուութիւն չունեն: 20 տարի առաջ հնարաւոր չէր հայագիտութեան ոլորտում այս ծաւալի աշխատանքներ իրականացնել: Բարեբախտաբար, այսօր բարձր տեխնոլոգիաների կիրառման ժամանակաշրջանում բարենպաստ է հայագիտական աղբիւրների ուսումնասիրման եւ հայագիտութեան զարգացման համար: Ես կապեր ունեմ աշխարհի շատ երկրներում, օրինակ վերջերս Գերմանիայից, Իտալիայից ինձ շատ արժէքաւոր ձեռագրեր են ուղարկել: Այսինքն, առանց առանձնակի մեծ ջանքերի ես այն ձեռք եմ բերել: - ՀՀ սփիւռքի նախարարութեանը Հայաստան-սփիւռք գործակցութեան շրջանակներում հայագիտութեան միասնական եւ համակարգուած քաղաքականութիւն է մշակում, որքանո՞վ էք կարեւորում նրա դերը, ի՞նչ աջակցութիւն էք ակնկալում: - Շատ ողջունելի է ՀՀ սփիւռքի նախարարութեան ստեղծումը: Նախարարութիւնը պէտք է ամուր կապեր հաստատի տարբեր երկրների հայ համայնքների հետ, եթէ նրանց հետ կապը կտրուի, սնող կենտրոնը Հայրենիքը չդառնայ, մի քանի սերունդ հատոյ հայն այլեւս հայ չի մնայ: Ես գտնում եմ, որ Սփիւռքի նախարարութիւնը Սփիւռքում ապրող հային հայրենիքի հետ կապող ապահով օղակ է: Տարիներ առաջ տխրում էի, որ գերմանացիները կամ այլ ազգեր զբաղւում էին հայագիտութեամբ, իսկ այսօր շատ ուրախ եմ ու պատրաստ եմ աջակցել, որ աշխարհի մշակութաբանները համոզուեն, որ հայկական մշակոյթը ունիւերսալ մշակոյթ է: Այս հարցում ՀՀ սփիւռքի նախարարութեան դերն անչափ մեծ է: Ինձ ուրախացնում է նախարարութեան որդեգրած հայագիտական կենտրոնների հիմնախնդիրների բացայայտման քաղաքականութիւնը: Նախարարութիւնը պէտք է Սփիւռքի համար հրատարակի Հայաստանի վերաբերեալ ուսումնական, գիտահանրամատչելի տարբեր գրքեր, պատրաստի ֆիլմեր, համատեղ տարբեր ծրագրեր մշակի եւ իրականացնի: Ես յաճախ եմ ճաշում կորսուած հայերի հետ, նրանց պատմում եմ հայերի եւ Հայաստանի մասին, հետաքրքրութիւն առաջացնում իրենց հայրենիքի հանդէպ, այս ճանապարհով նոյնպէս փորձում եմ հայապահպանական քայլ կատարել, որը պարտաւոր է անել մեզնից իւրաքանչիւրը: Անգամ մէկ կորսուած հայի վերադարձն արմատներին, ես համարում եմ ձեռք բերում: Սրանք գուցէ մանրուքներ թուան, բայց հաւատացնում եմ, շատ կարեւոր են: Հայապահպանութիւնը բոլորիս խնդիրն է: -Այժմ ի՞նչ ծրագրեր է իրականացնում Ձեր միութիւնը: - Հայկական մշակոյթի եւ Հայաստանի վերաբերեալ աշխատութիւնների երեք հաւաքածու է պատրաստւում: Հայաստանի կրօնի եւ հոգեւոր պատմութեան, հայկական եկեղեցու ծագման վերաբերեալ երկու հատորների հրատարակումից յետոյ, մենք ծրագրում ենք տպագրել սբ. Գրիգոր Լուսաւորչի եւ Սուրբ հողում մուսուլմանական Էքսպանսիայից առաջ հայերի կեանքի վերաբերեալ աշխատութիւններ: Նախատեսում ենք հրատարակել աշխատութիւն այն սրբերի մասին, ովքեր քրիստոնէութիւն են տարածել Եւրոպայում` սբ. Գրիգոր դէ Թալլար, սբ. Սերուատիուս դէ Մաստրիխտ եւ այլն: Անդադար աշխատում ենք Հայաստանից դուրս հայերի վերաբերեալ փաստաթղթերի հաւաքագրման ուղղութեամբ: Ուսումնասիրում ենք միջնադարեան Եւրոպայում մինչեւ խաչակրաց արշաւանքները հայերի վերաբերեալ ձեռագրերը, կ'անդրադառնանք հնէաբանական եւ յուշարձանային մասունքների ուսումնասիրութիւններին, այնուհետեւ կ'ուսումնասիրենք 1095-1500թթ. վերաբերուող փաստաթղթերը: Իւրաքանչիւր աշխատութեան համար մենք կ'ուսումնասիրենք բոլոր ձեռագրերը, ունենք դրանց բարձրորակ թուային լուսանկարները, որպէսզի գրաքննութիւնը լոյս տեսնի: Երբ այս աշխատանքի առաջին փուլն աւարտուի, մենք նախատեսում ենք Հայաստանին նուիրել բոլոր լուսանկարների պատճէնները եւ գրաքննութեան նիւթերը: Պիտի պատրաստենք աղբիւրագիտական նիւթերի ցանկ, այն կ'առաջարկենք բոլոր հայագէտներին, ոսումնասրիութիւններ կատարելուց յետոյ, մենք այն կը տպագրենք: Համահայկական, միջազգային եւ եկեղացական կառոյցների հետ կապերի վարչութիւն

---