ՄՈՆՏԵՎԻԴԵՈ, 27 ՅՈՒՆՎԱՐԻ, ՆՈՅԵԱՆ ՏԱՊԱՆ-ՀԱՅԵՐՆ ԱՅՍՕՐ: Ուրուգվայաբնակ Ռոզա Ճագըճյանը 1959-60 թթ. եղել է Երեւանի պետական պարարուեստի ուսումնարանի առաջին սփյուռքհայ ուսանողը, եւ ուսանել է այդ ժամանակի մեծ վարպետների մօտ: Տարիներ ի վեր Ռոզա Ճագըճյանը ինքն է սովորեցրել մանուկներին պարել` պարել հայերէն... «Իմ ողջ կեանքում աշխատել եմ մշակոյթի ոլորտում, եղել եմ պարուսույց, թէեւ այժմ արդէն թոշակի եմ անցել: Առաջին անգամ Հայաստան այցելել եմ 50 տարի առաջ` ուսումնասիրելու հայկական պարարվեստը: Եղել եմ Թաթուլ Ալթունեանի երգի-պարի, Էդվարդ Մանուկեանի պետական պարախմբում եւ Երեւանի Պիոներպալատում: Ինձ համար սրանք անմոռանալի պահեր էին: Առաջին անգամ իրապէս առնչւում էի հայկական պարին: Սքանչելի էր»,- «Հայերն Այսօր»-ին տուած հարցազրոյցում պատմում է Ռոզա Ճագըճյանը: - Արդեօ՞ք, միայն այդ այցը բաւական էր ընկալելու հայ պարարվեստը, այն լիարժէք զգալու, հասկանալու եւ սովորելու համար: - Ոչ, ի՞նչ եք ասում: Ես Հայաստան գալիս եմ արդէն 6-րդ անգամ եւ ամէն անգամ միայն մէկ նպատակ եմ հետապնդել` է'լ աւելի խորութեամբ ընկալել հայկական պարը, հայ արուեստը: Հայաստանում եղել եմ նաեւ 1972, 1987, 1999 եւ 2001 թուականներին: Վերջին այցելութիւնս առնչւում էր նաեւ Հայաստանում քրիստոնեության ընդունման 1700 ամեակին: - Ձեր վարպետութիւնը փոխանցո՞ւմ եք երիտասարդներին: - 1960 թ.-ից Մոնտեվիդեոյում գործում էր «Գայեանէ» հայկական կենտրոնը եւ նույնանուն պարախումբ Բուենոս Այրէսում: Հենց նոյն այդ ժամանակից էլ պարուսույց եմ աշխատում: 1967-ին ստեղծեցի «Մարալիկ» պարախումբը, ապա Նուբարեան վարժարանի «Արփինէ» անսամբլը, որն արդէն նաեւ երգչախումբ ուներ, այսպէս ասած` երգի-պարի անսամբլ էր: Վերջինիս երեք ելոյթներին ներկայ է եղել նաեւ Ալեք Մանուկեանը: Մինչ օրս էլ զբաղւում եմ պարի ուսուցմամբ, իհարկէ այժմ, միայն Նուբարեան վարժարանի Ալեք Մանուկեան երկրորդական դպրոցում: - Ձեր սաները ազգութեամբ միայն հայե՞ր են: - Չգիտեմ ինչ ասել` ցավո՞ք, թէ՞ բարեբախտաբար` ոչ: Ուրախութեամբ պէտք է նշեմ, որ տեղացիները նույնպես մեծ հետաքրքրութիւն են դրսեւորում մեր արուեստի եւ յատկապէս պարարուեստի նկատմամբ: Ուրուգվայում քիչ չեն պետական դպրոցները, որոնցից մէկն էլ` 156 համարը, «Արմէնիա» է կոչւում: Մոնտեվիդեոյի կառավարութիւնը դպրոցը կոչեց «Արմէնիա» Հայոց Մեծ Եղեռնի ժամանակ: Այստեղ ուսանում են հիմնականում տեղացիներ, սակայն սիրում են հայկական պարերը, ծանօթ են հայ արուեստին ու մշակոյթին: Ամէն տարի ապրիլի 24-ին այցելում են Ցեղասպանութեան զոհերի յիշատակին նուիրուած յուշարձանը: - Ինչպե՞ս կբնութագրեիք հայ պարը: - Առաջին անգամ Թաթուլ Ալթունեանի խմբում հայ պարը տեսնելով` հիացա հայ աղջիկների նազանքով եւ տղամարդկանց խրոխտությամբ: Ես շատ եմ սիրում հայ պարը եւ շատ եմ ուզում, որպեզի հայկական պարում մշտապէս պահպանուի հայկականը: Ցավոք, ժամանակակից պարային բեմադրումներում դժուվար նկատելի են հայկական տարրերը, հայկականությունը, երբեմն նոյնիսկ ընդհանրապես դժուվար է պատկերացնել, թէ ինչ է բեմադրուած` այսօր մի քիչ մոդեռն են դարձրել հայկական պարը: Ես շատ եմ սիրում, երբ կանայք են պարում` նազանքով, հեզաճկուն, նուրբ: Սիրում եմ նաեւ, երբ նրանք աւելի ճարպիկ են, այսինքն, կարող են «խաղալ»: Եվ հրաշալի է այն պահը, երբ կանանց նազանի պարին յաջորդում է տղամարդկանց խրոխտ, ըմբոստ եւ առնական պարը` կտրուկ շարժումներով, ուժեղ: Երբ մենք փոքրիկներին սովորեցնում ենք «Թամզարա», «Սասուն», «Մուսալեռ» եւ նման այլ պարեր, ապա քարտեզի վրայ նրանց նոյնիսկ ներկայացնում ենք, թէ որտեղ է գտնւում Մուսալեռը կամ Սասունը` միաժամանակ ներկայացնելով Երկրի եւ յատկապէս տուեալ վայրի պատմութիւնը, բացատրում ենք պարի էությունը: Այսպիսով, փոքրիկները պարը սովորելու հետ ուսումնասիրում եւ յուրացնում են նաեւ հայոց պատմութիւնը: - Դա հրաշալի տարբերակ է: - Նոյն կերպ ներկայացնում ենք նաեւ հայկական տարազները: Ասենք, ներկայացնելով Գիւմրու տարազը, ներկայացնում ենք նաեւ Գիւմրուայ պատմութիւնը: Գիտէ՞ք, ես տանը մի տարազ ունեմ, որն արդէն 120 տարեկան է: Հայաստանում եմ այն ձեռք բերել 1960 թուականին: Այն Գիւմրուայ տարազ է եւ գօտու վրայ գրուած է. «Փետրվար 21, 1888: Վայելի, ով որ կապի»: Ծնուել եմ Մոնտեվիդեոյում, բայց կարծես Հայաստանում ծնուած լինեմ, այնքան մեծ է կարոտս: - Իսկ Ձեր պարախմբերը, բացի դպրոցում ունեցած համերգներից, հանդէս գալի՞ս են շրջակայ միջավայրում` համայնքային հաւաքներ, այլ դպրոցների բեմեր եւ այլն: - Այո, իհարկէ, մենք յաճախ հանդէս ենք գալիս տարբեր դպրոցներում: Ուրուգվայում տոնվում է Քաղաքի օրը: Այստեղ նույնպես մենք հանդէս ենք գալիս ոչ միայն մեր հայկական ճաշատեսակների ցուցադրմամբ եւ հյուրասիրությամբ, այլ նաեւ մեր պարախմբով: Իւրաքանչիւր տարուայ հոկտեմբեր ամսին Ուրուգվայում նշւում է Արուեստի տոնը: Այստեղ նույնպես սիրով են սպասում հայկական պարերին: Նաեւ մշակոյթի տոներ են նշւում դպրոցներում, ուր նույնպես առաջնայնորեն ներկայացւում է հայկական պարը: Դպրոցների մեծ մասում սովորում են տեղացի աշակերտներ, սակայն նրանց մեծ մասը գիտէ, թէ ինչ է Արարատը եւ ով է Մեսրոպ Մաշտոցը: - Հհետաքրքիր է, ուրուգվայցի երեխային ինչո՞ւ է հետաքրքրում Արարատը, ինչո՞ւ են նրանք ուզում սովորել հայ պարը, մշակոյթը: Պէտք է ենթադրել, որ դա մեր քարօզչութեան արդեօ՞ւնքն է: - Իհարկէ, հայկական դպրոցում անպայման պէտք է հայկական երգ, պար ու թատրոն լինի: Իհարկէ, մենք նաեւ ուզում ենք, որպէսզի օտարն էլ իմանա, թէ որտեղ է Հայաստանը, ինչ է Արարատը հայի համար, որտեղ է Երեւանը եւ այլն: Չեք կարող պատկերացնել, թէ ինտերնետից փոքրիկներն որքան տեղեկատուութիւն են հաւաքում Հայաստանի, հայ մշակոյթի մասին: - Իսկ Ուրուգուայի հայկական դպրոցում աշակերտութիւնը բազմաշե՞րտ է, թէ հայերն են գերակշռող մաս կազմում: - Օրինակ մեզ մօտ` Նուբարեան դպրոցում, հայեր կան, բայց ափսոս, քիչ են: Սակայն այս վարժարանում բոլորը պարտադիր` անկախ ազգութիւնից, սովորում են հայերէն, ծանօթանում հայ մշակոյթին: - Այսինքն, հայերէնը պարտադի՞ր է: - Այո, եթէ այս դպորցն են գալիս, ուրեմն պարտադիր պէտք է ուսանեն հայոց լեզու, պատմութիւն. արուեստ... - Իսկ Ուրուգուայի համայնքը մե՞ծ է: - Մօտ 12.000 մարդ: - ՀՀ սփիւռքի նախարարութիւնը ինչո՞վ կարող է ձեզ սատարել: - Լաւագոյն օգնութիւնը կլինի, եթէ նախարարութիւնը կարողանայ մեզ օգնել ազգային տարազներ եւ գրականութիւն ձեռք բերելու հարցում: Ես մինչեւ հիմա իմ դրամով եմ դրանք ձեռք բերել, սակայն արդէն թոշակի եմ անցել, եւ, բնականաբար, դրամի սուղություն է նկատւում: Սեփական միջոցներով որքան կարողացա, արեցի, բայց արդէն դժուարանում եմ: Իհարկէ, մեզ անհրաժեշտ են նաեւ հայկական երաժշտություն, սկաւառակներ, տարազներ: Այս ամէնն իրոք մեզ համար խնդիր է, մենք բաւական հեռու ենք Արգենտինայից, այնպէս որ այնտեղից էլ չենք կարողանում նման բաներ ձեռք բերել: - Իսկ Արգենտինայի եւ Ուրուգուայի դպրոցների միջեւ շփում կայ՞: - Նախատեսել ենք այցելել Մարի Մանուկեանի դպրոց: Յուսով ենք, փոքրիկները սիրով կծանօթանան միմեանց հետ եւ բարեկամական յարաբերութիւններ կունենան, միասին պար կբեմադրեն: - Ծանո՞թ եք սփիւռքի նախարարութեան «Արի տուն» ծրագրին: - Այո, իհարկէ, տեղեկացված ենք եւ մեծագոյն ցանկութիւն ունենք մասնակցելու այս ծրագրին: Կարելի է ասել նոյնիսկ, որ սա մեր բաղձանքն է: ՐԱՖՖԻ Ն.Մ.

---