ՄԱՐՍԵԼ, 3 ԴԵԿՏԵՄԲԵՐԻ, ՆՈՅԵԱՆ ՏԱՊԱՆ-ՀԱՅԵՐՆ ԱՅՍՕՐ: Կարօ Յովսէփեանը Ֆրանսիայի Պրովանս-Ալպ-Կոտ-դ'Ազյուր նահանգի խորհրդի անդամ է, սոցիալական եւ առողջապահական հարցերով փոխնահանգապետ, Մարսելի 13-14-րդ թաղամասերի թաղապետ, Պրոլանս ալ Կոտաժյուրի շրջանային խորհրդի անդամ եւ Մարսելի հայ մշակոյթի եւ երիտասարդության տան հիմնադիր-ղեկավար: - Ի՞նչ պատմութիւն ունի Մարսելի հայ համայնքը եւ ինչպիսի՞ն է այն: - Մարսելի հայ համայնքը դարերի պատմութիւն ունի, սակայն այն հիմնականում «համալրվեց» 20-րդ դարասկզբին Թուրքիայի կողմից իրականացրած Մեծ եղեռնի արդիւնքում: 1915 թուականի զանգվածային գաղթի պատճառով այստեղ ձեւաւորուեց մեծ հայ համայնք: Այսօր Մարսելի հայ գաղութն ունի շուրջ 80.000 բանկչություն: Գաղութն իրապէս հայաշունչ եւ հայաթոր գաղութ է, ազգային հարցերում համախմբուած: Մինչեւ 1980-ականները համայնքն ապրում էր իր ամենափայլուն տարիները, իր ինքնութեան ամենահարազատ տարիները, ինչը հնարաւոր չէ ասել վերջին տասնամեակների մասին: Մեծ դժուարութիւններ են առաջացել հայապահպանութեան խնդրում: Խնդիրներ են առաջացել մայրենի լեզուի եւ հայ արմատների պահպանման հարցում: Այսօր հայերէնի գործածութիւնը սահմանափակւում է ընդամէնը առօրեայ խոսակցականի շրջանակներում ի հակառակ նրան, որ նախորդ դարերում այն եղել է նաեւ ստեղծագործելու լեզու: - Վերջերս իմացա, թէ ինչպէս Մարսելի ղեկավարութիւնը, սատարելով հայ համայնքին, բոյկոտել էր Մարսելի նաւահանգստում թուրքական «պատմական» նաւի կայանման առթիւ տոնակատարությունը: Միջոցառումը, որը պէտք է անցնէր մեծ շուքով համեստ լռութեան էր մատնուել... - Այո, Մարսելի հայ ժողովուրդը պատրաստակամ ու պահանջատէր է իր պատմական իրաւունքներին: Յուլիսին այդ թուրքական նավակը հասաւ Մարսել, ընդունուեց ամենաանշուք կերպով, եւ այս ամէնում, իհարկէ, գաղութն ունի իր կարեւոր դերը եւ աշխատանքը` չէ՞ որ հենց այդ նոյն նավահանգստով էին ցեղասպանությունից մազապուրծ հայերը տեղափոխւում Մարսել: Այսօր հայ համայնքում մեծ շարժում, կազմակերպուած աշխատանք կայ: Արւում է ամէն ինչ, որպէսզի Ցեղասպանութեան վերաբերեալ պատժական օրէնք ընդունվի եւ որպէսզի Ֆրանսիայի ծերակոյտը քվեարկի դրա օգտին: - Իսկ ինչո՞վ կպայմանավորեք Մարսելի հայ համայնքի միասնականութիւնը. աւելի շա՞տ են մտաւորականները, թէ՞ կարեւորւում է ժառանգականության գործօնը` այն, որ եղեռնից մազապուրծ սերունդի ժառանգներն են: - Այո, Մարսելի հայ համայնքը Եղեռնից մազապուրծ գաղթականների սերունդն է: Սերունդները յաջորդում են միմեանց, բայց համայնքում մեծ աշխատանք է տարւում հայի ինքնութիւնը, արժանապատվությունը պահպանելու ուղղութեամբ: Այս տարածքում հայերն ապրում են ամփոփուած, միասնական, կան հայաշատ կենտրոններ, զանազան կառոյցներ են ստեղծւում, որոնք պահպանում են հարազատությունը հայի ինքնությանը: Քիչ առաջ ասացի, որ մեր համայնքում օրհասական է մայրենի լեզուի պահպանման հարցը, սակայն այս դժուարին խնդրի կողքին չեմ կարող չնշել, որ, թեկուզեւ սերունդները հետզհետէ կորցնում են լեզուն, սակայն կրում եւ պահպանում են ազգային շատ արժէքներ: Եվ դժուարութիւնը Սփյուռքինն է, եւ Մարսելի գաղութը դիմագրաւել է այս նոր ազգային գոյապայքարը` ազգային գոյապայքարը: - Իսկ ի՞նչն է խանգարում լեզուն պահպանել: Որքան տեղեակ եմ Մարսելում կան հայկական ամէնօրեայ եւ կիրակնօրեայ դպրոցներ, ուրեմն ի՞նչն է խանգարում: - Նախ ասեմ, որ ամէն ինչ սկսւում է հենց ընտանիքից: Քանի դեռ ողջ էին մեր մեծ մայրերը, ընտանիքները համախումբ էին, խոսում էին մայրենի լեզւով, բայց հիմա այլեւս, կեանքի բնական օրէնքով, այդ սերունդն անհետանում է, նրանց հետ էլ, նոր սերնդի մօտ վերանում է հայրենախոսությունը: Պէտք է իւրաքանչիւր ծնող գիտակցի, որ անհրաժեշտ է պահպանել մայրենի լեզուն, որ իր կարեւորագոյն առաքելութիւնը յաջորդ սերնդին հայ արմատները, սովորույթներն ու աւանդոյթները եւ անպայման հայոց լեզուն փոխանցելն է: Իսկ դրա համար իւրաքանչիւր ընտանիքում պէտք է խօսեն հայերէն, որպէսզի զավակներն էլ ծնուած օրից լսեն, հասկանան ու խօսեն հայերէն: Սակայ այսօր հասկանալի է, որ շատ աւելի հեշտ է ֆրանսերէն խօոսելը, քան հայերէն, քանի որ հայերէնին տիրապետողների թիւը սարսափելի պակասել է: Իհարկէ, կան դպրոցներ, կայ համազգային վարժարան, ուր մանկապարտէզից մինչեւ աւարտական դասարաններ կան, կան շաբաթօրեայ, կիրակնօրեայ դպրոցներ, զանազան մշակոյթային խմբակներ, կազմակերպութիւններ, կենտրոններ, գործում է եկեղեցին, համայնքը համախմբուած է եկեղեցու շուրջ, բայց այս ամէնը շատ քիչ է, կամ բաւարար չէ, որպէսզի 80.000-անոց գաղութը մնայ հայ եւ ստանայ հայեցի դաստիարակութիւն: - Իսկ ի՞նչ է անհրաժեշտ: - Դրա համար պէտք է բազմապատկել դպրոցների քանակը: - Միայն այդքա՞նը... - Պէտք է պէտք է եկեղեցին աւելի յստակ կատարի իր հիմնական առաքելութիւնը` հային հայ պահելու եւ երիտասարդ սերնդին հայ դաստիարակելու առաքելութիւնը: Հայ ընտանիքները պէտք է ակտիւ ներգրաւուեն ընդհանուր համայնքի եւ դրանում գործող կառոյցների աշխատանքներում, միասնական լինեն հիմնական հարցերի շուրջ եւ միասնական լինեն հենց գաղութի ներսում: Այսօր գաղութը միասնական է միան Ցեղասպանութեան հարցի, պահանջատիրութեան շուրջ: Միայն այս հիմնախնդիրն է, որ հային միասնական է պահում: Ցավոք սա փաստ է, բայց այսքանը բաւարար չէ: Պատկերացնենք մի պահ, որ այս հիմնահարցը շուտով ստանում է անհրաժեշտ լուծումը: Դժուվար է պատկերացնել, թէ այս դէպքում ուրիշ ի՞նչ հարցի շուրջ հնարաւոր կլինի այլեւս համախմբել հայութիւնը: Այս է պատճառը, որ ես կարեւորում եմ լեզուի խնդիրը: Լեզուն է, որ հային հայ է պահելու եւ պահելու է համախումբ: Լեզուն միակ հայտարարն է ամբողջ աշխարհի հայութեան համար, ողջ Սփիւռքի համար: Եթէ կորցնենք լեզուն կը կորցնենք մեր հիմնական արժէքները: Այսօր կարելի է պատմութիւն, աշխարհագրութիւն եւ այլ գիտութիւններ ուսումնասիրել եւ սովորել ուրիշ լեզուներով, բայց անկարելի է մեր գրականագետներին, բանաստեղծներին կարդալ այլ լեզուներով: Սա է այսօր Սփիւռքին ներկայացւող հիմնական պահանջը: - Իսկ ինչ սպասելիքներ ունեք Սփիւռքի նախարարութիւնից: - Սփիւռքի նախարարութիւնը վերջերս դարձաւ մէկ տարեկան: Պէտք է ասեմ, որ շատ լաւ նախարարութիւն է եւ, որ այլեւս Սփիւռքն ունի իր «կուսակիցը» Հայաստանի կառավարութիւնում: Ուսումնասիրելով Սփիւռքի եւ Հայաստանի կապերը` ուրախանում եմ, որ դրանք արդէն լուրջ հարթութիւն են տեղափոխուել: Լուրջ, որովհետեւ, եթէ նախկինում այս յարաբերութիւնները կազմւում էին միայն մշակոյթային, սպորտային ոլորտների որոշակի, այսպէս ասած, փոխանակումներով` երգի, պարի համոյթներ, անհատ կատարողներ եւ այլն, ապա այսօր շփումներն այլեւս ուրիշ մակարդակի վրայ են: Այսօր շփումները տեղափոխուել են նաեւ գործնական, պատմական, սոցիալական հարթութեան վրայ, բոլորովին նոր եւ հիմնաւոր յարաբերութիւններ են սկսուել Հայրենիքի հետ: Այսօր Սփիւռքը եւ Հայաստանը` մեր ժողովրդի երկու բեւեռները, մօտեցել են միմեանց, քանի որ գիտակցել են, որ միայն մէկը մյուսով կարող են լինել զորավոր եւ կենսունակ: Տիկին նախարարի ձեռագիրը այնքան հաստատուն է, որ վստահ եմ, հայ ժողովրդի այս երկու բեւեռների միջեւ իր ստեղծւող կապը կամ կամուրջը եւս կլինի հիմնարար ու հաստատուն: Այս նախարարութեան ստեղծումը եւ նրա ունեցած առաքելութիւնն անպայման պէտք է նպաստի եւ զորացնի նաեւ զանազան երկրներում ապրող սփյուռքահային իր ազգային գոյապայքարում: - Վերջերս Հանրապետութեան նախագահն ու Հայաստանի կառավարական պատուիրակութիւնը վերադարձան համահայկական շրջագայությունից, որը սկսել էին հենց Ֆրանսիայից: Ինչպիսի՞ն է ֆրասահայ համայնքի տպավորություններն այս հանդիպումից: Ինչպե՞ս եք գնահատում Սփիւռքին դիմելու, նրա ձայնը լսելու ՀՀ նախագահի քայլը: - Նախագահ Սերժ Սարգսեյանի այս քայլը շատ կարեւոր էր: Նախ չափազանց կարեւոր է Սփիւռքի հետ հաղորդակցուելը. կապը պէտք է մշտական լինի յատկապէս պատմութեան մէջ մեզ համար այսքան ճակատագրական օրերին: Նախագահը ճիշտ է` պէտք է գնալ եւ Սփիւռքին բացատրել իրողութիւնը, այսօրուայ կացութիւնը: Հայաստանի Հանրապետութեան կողմից տարւվող քաղաքականութիւնը ինչ խօսք, պատկանում է երկրի նախագահին ու կառավարութեանը, սակայն նաեւ վստահ եմ, որ այդ քաղաքականութիւնը չի կարող եւ չպէտք է անտեսի հայոց պատմութիւնը, որը պատկանում է ողջ հայ ժողովրդին եւ յատկապէս Սփիւռքի ժողովրդին, ով կրում է Ցեղասպանութեան ցավը: Հայաստանում իմ ունեցած հանդիպումների ընթացքում համոզուեցի, որ այսօրուայ կառավարութեան մօտ այլեւս կայ քաղաքական ուղեգիծ, ռազմավարութիւն ու շատ յստակ դիրքորոշում: Մեզ վստահեցրին, որ Հայաստանի կառավարութիւնը երբեւիցե չի լքել Ղարաբաղն իր վիճակին մէջ: Ուրեմն, երբ կայ այս գաղափարի վճռականութիւնը, կարծում եմ բանակցութիւնների ընթացքը պէտք է շարունակուի: Բայց նաեւ ճիշտ է, որ Սփիւռքում եւ Հայաստանում կազմակերպւում են ցույցեր, որպէսզի ժողովուրդը միշտ պահանջի, որ Ցեղասպանութեան հարցը լինի օրակարգում: Սա մեծապէս կօգնի մեր իշխանութիւններին զգոն մնալու եւ ճիշտ որոշումներ կայացնելու: - Բազմիցս եղել եք Հայաստանում, փոփոխութիւններ նկատելի՞ են: - Վերջին տարիներին յաճախ եմ լինում Հայաստանում: Անշուշտ նկատելի փոփոխութիւններ կան, սակայն դրանք հիմնականում վերաբերում են յատկապէս մայրաքաղաք Երեւանին: Գործի բերումով յաճախ լինում եմ նաեւ շրջաններում, մասնաւորապէս Վանաձորում, ուր պէտք է ասեմ, որ փոփոխութիւնները շատ նուազ են, դանդաղ են ընթանում: Պէտք է հաւասարակշռութիւն մտցնել աշխատանքներում: Փափագս է, որպէսզի Հայաստանի մարզերը նույնպես եւ նոյն թափով զարգանան, ինչպէս քաղաքամայրը: - Աշխարհի 120 երկրներում կան հայկական համայնքեր, սակայն դրանց մի մասը բաւական մեծ խնդիրներ ունեն, որոշ համայնքներ էլ ծայր աղքտության մէջ են: Չե՞ք կարծում, որ ժամանակն է ոչ միայն Սփիռք-Հայրենիք կապերն ամրապնդեու, այլ նաեւ Սփիւռքի նման համայնքին հենց Սփիւռքի կայացած համայնքի կողմից օգնութեան ձեռք մեկնելու: - Կարծում եմ, ճիշտ եւ դիպուկ դիտարկում է, բայց այս խնդրի շուրջ պէտք է լաւ խորհել, խորհրդակցել ՀՀ իշխանութիւնների եւ մասնաւորապէս սփիւռքի նախարարութեան հետ, քանի որ յատկապէս այս կառոյցն է, որ ուսումնասիրում է տարբեր երկրների հայ համայնքները եւ լաւագոյնս է տեղեակ նրանց կարիքներին: Պէտք է յստակ ծրագիր եւ ռազմավարութիւն մշակել: Իրականում պէտք է Սփիւռքը օգնի Սփիւռքին, յատկապէս այն երկրներում, որոնցում կան տնտեսական կամ այլ դժուարութիւններ, կարողանան միջամտել եւ զորացնել այդ գաղութը: Անշուշտ, սա այլ աշխատանք է, որը մինչ օրս դեռ կազմակերպուած չէ, եւ պատկերացումն էլ, թէ ինչպէս պէտք է այն իրագործել, դեռեւս յստակ չէ, թոյլ է: Սա գործունէութեան շատ կարեւոր դաշտ է, քանի որ որքան զորանա սփիւռքեան համայնքը, նրա կառոյցները, այդքան կզորանա Հայրենիքը եւ հակառակը: Սփիւռքը շատ կարեւոր ազդակ է հայ ժողովրդի կեանքում: ՐԱՖՖԻ Ն.

---