Իրանահայ ճարտարապետ Վարուժան Առաքելեանը ծնուել է 1934 թուականին Թավրիզում: Պատանեկան տարիքից անդամակցել է ամենատարբեր հասարակական, խմբակցային եւ գրադարանային կազմակերպութիւնների, եղել է Թավրիզի ազգային տարբեր մարմինների անդամ եւ նախագահ: Հայ ճարտարապետների միութեան փոխնախագահն է: Ակտիւօրէն մասնակցում է Իրանի տարածքում իրականացyող հայ մշակոյթային կոթողների վերականգնողական եւ վերանորոգման աշխատանքներին: «Հայերն Այսօր» էլեկտրոնային թերթի հետ ունեցած հարցազրոյցում Վարուժան Առաքելեանը ներկայացրեց որոշ մանրամասներ` կապուած իրանահայ համայնքի ներկայիս իրավիճակին: - Պարոն Առաքելեան, ինչպե՞ս կբնութագրեք իրանահայ համայնքը: Ի՞նչ խնդիրներ ունի հայկական գաղութը: - Իրանահայ գաղութը շատ հին է, դարերի պատմութիւն ունի, ուստի դժուվար է այն Սփիռք հասկացութեան մէջ «տեղավորել», քանի որ Սփյոռքը, որպէս այդպիսին, ձեւաւորուել է յատկապէս Մեծ եղեռնից յետոյ: Իսկ Նոր Ջուղայի եւ Ատրպատականի պատմութեանն անդրադարձել է դեռեւս պատմիչ Առաքել Դավրիժեցին: Նշեմ նաեւ, որ սկզբում այդ տարածքները միանգամայն հայաբնակ էին: Նախկինում հայ համայնքն իրեն ամէնեւին էլ ազգային փոքրամասնություն չէր զգում, քանի որ բաւական մեծ էր եւ ամուր, սակայն վերջին երկու տասնամեակներում իրավիճակը լիովին փոխվեց: Նախկին ուժեղ համայնքը թուլացավ յատկապէս մեծ ծաւալների հասնող արտագաղթի պատճառով: Համայնքն այսօր, իհարկէ, ունի ե'ւ խնդիրներ, ե'ւ դժավարություններ, սակայն հիմնական մտահոգութիւնն արտագաղթն է: Արտագաղթը (առավելեւս, որ չափազանց պակասել է նաեւ ծնելիութիւնը) բաւական բացասաբար է անդրադառնում ինչպէս համայնքի մեծութեան (որից էլ, հասկանալի է, թուլանում է նրա սոցիալական, քաղաքական ամրութիւնը), այնպէս էլ հզորութեան վրայ: Ներկայիս արտագաղթը դէպի ԱՄՆ, Եւրոպա, Կանադա եւ այլուր բաւական վատ է անդրադառնում յատկապէս մնացողների վրայ: Ստեղծուած վիճակն ազդում է գաղութի թէ' հասարակական, թէ' միութենական կեանքի, թէ' բարեգործական կազմակերպութիւնների, համալսարանական միութիւնների եւ այլ կառոյցների վրայ: - Որպէս քաղաքաշինարար եւ ճարտարապետ, ինչպե՞ս կգնահատէք Իրանի տարածքում առկայ հայ պատմամշակութային կոթողների, յուշարձանների վիճակն ու դրանց պահպանութիւնը: Արդեօ՞ք, ոչ քրիստոնեայ երկրում դրանք չեն պղծվում կամ ոչնչացւում: - Պարսկաստանը հազարամեակներ եղել է մշակոյթի օրրան եւ ազատ երկիր կրոնական ու տարբեր դաւանանքների համար: Պատմութիւնը գալիս է վկայելու, որ հայերն այստեղ ապրել են ոչ թէ որպէս եկվորներ, այլ բնիկներ` իրենց բոլոր իրաւունքներով: Թերեւս այս է պատճառը, որ դժուվար է իրանահայությանն ընդգրկել «Սփիռք» եզրագծում: Հայերը, կարելի է ասել, իր բնօրրանում ապրել են դարեր ի վեր, որի կենդանի վկաներն են այս տարածքի հարիւրաւոր հուշահամալիրներն ու կոթողները` որպէս հայ ժողովրդի մշակոյթային ժառանգութիւն: Այստեղ հուշակոթողները պահւում եւ պահպանւում, ինչպէս նաեւ վերանորոգւում են Իրանի իշխանութիւնների բարեխնամ վերաբերմունքի արդիւնքում, եւ պատահական չէ, որ երկար տարիների համառ ու քրտնաջան աշխատանքի շնորհիւ հնարաւոր եղավ 2008 թուականի յունիսին Կանադայի Քվեբեք քաղաքում կայացած ԵՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաժողովում հայ պատմական երկու վանքեր` սրբ. Թադեն ու սրբ.Ստեփանոսը եւ Ծոր-Ծորի սրբ. Աստուածածին եկեղեցին հարակից եօթ կառույցներով, ներառեալ Տղմուտի եւ Արաքսի հատման կէտում հայկական Դարաշամբ բնակավայրի աւերակները, գիւղի եկեղեցին, գերեզմանատունը եւ այլ մատուռներ, հաստատագրել որպէս միջազգային արժէք ներկայացնող հուշակոթողներ: Իրականում Իրանի Իսլամական Հանրապետութիւնը բաւական ազատ երկիր է դաւանական եւ ազգային փոքրամասնությունների իրաւունքների պաշտպանութեան առումով, դրա վառ ապացոյցներից է այն, որ մենք` հայերս, մեծ շուքով նշում ենք սբ.Վարդանանց տոնը, որն, ինչպէս գիտենք, փառաբանում է հայերի յաղթանակն ընդդէմ Սասանեան Պարսկաստանի: - Բազմիցս լսել եմ Իրանի տարբեր հայկական սրբավայրերում կազմակերպւող եւ իրականացyող ուխտագնացությունների մասին: Ինչպե՞ս են դրանք կազմակերպւում: - Ուխտագնացութիւնը որպէս այդպիսին սկիզբ է առել է 1954 թուականին` ճիշտ 55 տարի առաջ: Այն առանձնապէս մարդաշատ էր յատկապէս քրիստոնեության 1700-ամեակին նուիրուած միջոցառումների շրջանակներում: Կազմակերպվեց մեծ տոնախմբություն: Այս ուխտագնացությունների հիմնական նպատակը, թերեւս, հայ սրբավայրերն անընդհատ ուշադրութեան կենտրոնում պահելն է եւ հայ երիտասարդությանը հայկական մշակոյթին ու հատկապս հոգեւոր մշակոյթին հաղորդակից դարձնելն է: - Պարոն Առաքելեան, իսկ ինչպիսի՞նն եք տեսնում Երեւանում իրականացyող շինարարութեան ճարտարապետական լուծումները: Ի՞նչ կասեք ժամանակակից հայ ճարտարապետութեան մասին: - Խախտումներն անտանելի շատ են, բաւական խաթարուել է մայրաքաղաքի դէմքը, վնասուել է մայրաքաղաքի սրտի` հրապարակի, պանորաման: Չգիտեմ ո՞վ եւ ինչո՞ւ է անտեսել, թւում է, ամենատարրական քաղաքաշինական նորմերը, սակայն այսօր դրանք վերականգնելն անհամեմատ աւելի բարդ է լինելու, քան, եթէ դրանք արուած չլինէին: Սա, թերեւս վկայում է քաղաքաշինական օրէնքների կամ բացակայութեան, կամ դրանց անլիարժէք կամ գոնէ թերի լինելու մասին: Ասեմ, որ նման բնոյթի եւ քանակության քաղաքաշինական նորմերի խախտումներ աշխարհի եւ ոչ մի երկրում հնարաւոր չէ տեսնել: Նորակառոյց թաղամասերում չեն պահպանուած ինչպէս քաղաքաշինական, այնպէս էլ շինարարական նորմերը, հաշուի չեն առնուած մարդու բարեկեցութեան համար անհրաժեշտ անհատական պահանջները: Հասկանալի է, որ միանգամից ամէն ինչ հնարաւոր չէ շտկել եւ, բնականաբար, այլ երկրներում, ասնեք, ԱՄՆ-ում, գործող օրէնքներն այստեղ միանգամից ներդնել չենք կարող: Բայց անպայման պէտք է վերանայել նորմերը, յստակեցնել դրանք ու իրականացնել: Երեւանն այսօր, կարելի է ասել, խեղդվում է, քանի որ սարսափելի պակասել են կանաչ տարածքները: ՀՀ գլխաւոր ճարտարապետ Նարեկ Սարգսեյանի հետ զրոյցում խօսեցինք քաղաքի շահադիտական դրուածքի, շէնքերի դասաւորութեան մասին: - Ի՞նչ կասեիք ՀՀ սփիւռքի նախարարութեան կողմից կազմակերպուած ճարտարապետների համահայկական հաւաքի մասին: Ի՞նչ ակնկալիքներ ունեք այս հաւաքից: - Կարծում եմ, նախ պէտք է շնորհաւորել նորաստեղծ այս կառոյցի` ՀՀ սփիւռքի նախարարութեան կազմաւորումը, քանի որ մինչ այդ այն կոմիտէի կարգավիճակ ուներ, իակ այժմ արդէն նախարարութիւն է: Ուրախ ենք նաեւ, որ Սփիւռքի համար այսքան կարեւոր կառոյցի ղեկավար է նշանակուել այսքան հմուտ, բանիմաց եւ խելացի մէկը` տիկին Յակոբեանը: Կարծում եմ, սփիւռքի նախարարութեան հիմնական խնդիրը հայութեան տունդարձն է, նրանց վերադարձը Հայրենիք` «վերադարձ դէպի Հայրենիք» կարգարգսեյ: Չմոռանանք Սիլվա Կապուտիկեանի խօսքերը «Ո՞ւմ ենք թողնում մեր շիրիմները եւ գնում»: Նորից նոր-նոր գաղութներ են ստեղծւում, մենք չպէտք է մեր ունեցածը թողնենք ուրիշներին ու գնանք ուրիշների սարքածի վրայ: Կարծում եմ, այս` ճարտարապետների համահայկական հաւաքը, կարեւոր նշանակութիւն ունեցաւ աշխարհի հայ ճարտարապետներին համախմբելու, ինչու չէ` նաեւ ծանօթացնելու եւ բարեկամացնելու գործում: Այս հաւաքի ամենակարեւոր ձեռքբերումն այն էր, որ ստեղծուեց ճարտարապետների համահայկական միութիւն: Եթէ այս միութիւնն իրականում գործի ու յստակ կատարի իր առաքելութիւնը, վստահ եմ, շատ բաներ իրենց դրական լուծումը կստանան: ՐԱՖՖԻ Ն.Մ.

---