«Ազատ Օր»ի հարցազրոյցը ԼՂՀ նախագահ Բակօ Սահակեանի հետ -Յարգելի պրն. նախագահ, վերջին տարիներուն ականատես կը դառնանք ԼՂՀ հակամարտութիւնը կարգաւորելու միջազգային շատ մը ջանքերու, ուր միշտ կը նշուին մարդոց իրաւունքներու հետ կապուած հարցերը: Հայաստան-Ատրպէյճան-Ռուսաստան եռակողմ հանդիպումներ, Մինսկի խումբի ղեկավարներու յայտարարութիւններ: Բանակցային գործընթացի զարգացման մէջ իրական կարգաւորման նախադրեալներ կը ստեղծե՞ն այս ջանքերը: -Դուք ձեր հարցադրումին մէջ շատ դիպուկ էք նշում մարդոց իրաւունքներու հետ կապուած հարցերը եւ մենք համոզուած ենք, որ անկախ ամէն ինչից ոտնահարուած է մարդկային իրաւունքը, յատկապէս Արցախցիների իրաւունքը: Չենք թաքցնում, որ նպատակ ունենք, եւ այդ ուղղութեամբ մենք աշխատանքներ ենք իրականացնում, այդ միջնորդ կազմակերպութիւնների հետ աշխատանքում, նշելու ենք ոտնահարուած իրաւունքների մասը: Եւ ըստ մեզ, մեր այս տարիների աշխատանքը որոշակի արդիւնքներ արձանագրել է: Հիմնականում դա արտացոլուած է այդ կազմակերպութիւնների եւ նրանց ներկայացուցիչների մօտեցումների հոլովոյթին մէջ: Բանակցային գործընթացը մի բազմակողմանի գործընթաց է, եւ մենք բազմիցս այս տարիների ընթացքում հնարաւորութիւն ենք ունեցել մեր տեսակէտը յայտնելու, Արցախի պաշտօնական տեսակէտը, որ մինչեւ այսօր մնացել է անփոփոխ: Մենք հաւատարիմ ենք միջազգային իրաւունքի տառերի եւ սկզբունքների համաձայն կառուցելու մեր դիրքորոշումը եւ, այս տարիներին ընթացքին, մենք ամէն ինչ արել ենք, որպէսզի չդիտուենք միջազգային հանրութեան կողմից որպէս ծայրայեղութեամբ առաջնորդուող երկիր եւ բոլոր նախադրեալները կան, որպէսզի միջազգային ընտանիքի ներկայացուցիչները համոզուեն մեր անկեղծ եւ բարի նպատակի առկայութեան մասին: Ես դիտում եմ այդ գործընթացը, այս պահի դրութեամբ, որպէս միջազգային հանրութեան կողմից խաղաղութեան նպաստող հիմնական քայլեր եւ մենք ինքներս էլ հաւատարիմ ենք այդ սկզբունքներին ու միշտ նպաստել ենք, որպէսզի գործընթացը իր տրամաբանական աւարտին հասնի: Բայց գիտէք, որ գոյութիւն ունին տարբեր խոչընդոտներ. հիմնական խոչընդոտը, որի հետեւանքով մենք չենք կարողանում արձանագրել որոշ յաջողութիւն, Ատրպէյճանի ոչ կառուցողական կեցուածքի հետ կապուած է եւ գտնում եմ, որ միջազգային հանրութիւնը հնարաւորութիւն է ունեցել այս տարիներին ընթացքում համոզուելու, թէ կողմերից ո՞րն է իրականում պատրաստ հիմնախնդրի լուծմանը եւ ո՞վ է արհեստական դժուարութիւններ ստեղծողը: -Համանախագահող երկիրները սկսա՞ծ են այլեւս համոզուիլ, թէ առանց Արցախի ուղղակի մասնակցութեան բանակցութիւններուն, կարելի պիտի չըլլայ հարցի կարգաւորման յանգիլ: -Ի հարկէ, եթէ մենք խօսում ենք գործընթացի մասին, միջնորդ երկիրների ներկայացուցիչները իրենց յայտարարութիւններում նշում են, թէ առանց Արցախի Հանրապետութեան մասնակցութեան այս հարցը լուծում չունի: Սա նոյնպէս մենք դիտում ենք որպէս յաջողութիւն: Այս պահի դրութեամբ աշխատանքները այդ ուղղութեամբ ենք իրականացնում, նաեւ Հայաստանի Հանրապետութեան ամբողջ դիւանագիտական ու քաղաքական շրջանակները աշխատում են այդ ճշմարտութիւնը մէկ անգամ եւս բոլորի համար դարձնելու իբրեւ անխուսափելի, իբրեւ անշրջելի տուեալ. գտնում ենք, որ վաղ թէ ուշ, այդ բոլոր կազմակերպութիւնների ներկայացուցիչները կը գան այդպիսի տրամաբանական որոշման, որի համաձայն Արցախը կը շարունակէ բանակցային գործընթացին մաս կազմել: Ինչպէս գիտէք, որեւէ միջնորդ երկրի կողմից չի վերանայուել Պուտափեշտեան գագաթնաժողովի այդ որոշումը, որի համաձայն Արցախը բանակցութիւնների լիարժէք կողմ է:Եւ կարծում եմ, որ բոլորը գիտակցում են, թէ առանց այդ ձեւաչափին, դժուար է յառաջդիմութիւն արձանագրել: -Ատրպէյճանի կողմէ հետզհետէ սաստկացող ռազմահունչ յայտարարութիւնները մթնոլորտը լարելու ճիգեր են: Ուրախ ենք որ կը հաստատէք, թէ միջազգային հանրութիւնը կը տեսնէ այս ապակառուցողական կեցուածքը: Սակայն իրական որեւէ հիմք ունի՞ն այս սպառնալիքները: -Գիտէք, երբ կը խօսինք Արցախի հիմնախնդրի մասին, միշտ կը նշենք ասկէանկէ եղած յայտարարութիւնները: Վերջին հաշուով մենք չենք կրնար մեր յոյսերը դնել միջազգային կազմակերպութիւններուն վրայ: Որովհետեւ պատմութիւնը ցոյց է տալիս թէ միշտ չէ, որ այդ կազմակերպութիւնները ի վիճակի կ'ըլլան այդ պատասխանատուութիւնը մինչեւ վերջ, իր յաջող աւարտին հասցնել: Մէկ կողմից դժուար է այս մէկը փաստել, բայց միւս կողմից էլ, մեր դառն փորձառութեան ճշմարտութիւնն է այս: Հետեւաբար, մենք իմանալով ռազմատենչ յայտարարութիւնների մասին, մեր կաշիի վրայ ապրելով այդ բոլորը, ի հարկէ, այս պահի դրութեամբ մենք տանում ենք համապատասխան աշխատանքներ, որի համաձայն, եթէ Ատրպէյճան հրաժարուի միջազգային հանրութեան կողմից առաջարկուող այս գործընթացից, մենք պատրաստ պիտի լինենք, անհրաժեշտութեան դէպքում, համարժէք քայլերի ձեռնարկելու: Մենք չենք թաքցնում, որ մեր երկիրը կառուցում ենք, եւ այդ երկրի կերտման ճանապարհին հաշուի ենք առնում հաւանական այս կամ այն իրավիճակի փոփոխութիւնները: -Թոյլ տուէք պահ մը եւս կանգ առնել այս կէտերուն վրայ: Միջնորդ երկիրներու դերակատարութիւնը, համանախագահներ եղող անձերը, միշտ դրական արդիւնքներ ունեցա՞ծ են: Օրինակ՝ Մաթիու Պրայզայի պարագան, որ համանախագահ էր, սակայն յետոյ որպէս Ամերիկայի դեսպան նշանակուեցաւ Ատրպէյճանի մօտ... -Գիտէք, ես չեմ կարծում, որ մեր հարցի, ԼՂՀ հիմնախնդրի մասին զարգացումները կապուած են այս կամ այն անձի նշանակման հետ: Վերջին հաշուով, մենք ի դէմս Արցախի հիմնախնդրի՝ գործ ունենք համաշխարհային նշանակութիւն ունեցող հիմնախդրի հետ, եւ դեսպանի մը նշանակման կամ ոչ նշանակման հարցով՝ չ'արտայայտուիր այս կամ այն երկրի վերաբերումը: Այդ մէկը, պարզ, ընթացիկ գործընթաց մըն է: Չեմ տեսնում, թէ նոր որոշումներու լոյսի տակ եղած են այսպիսի նշանակումներ: -Համայն հայութիւնը հպարտ եւ հարազատ կը զգայ Արցախի հայութեամբ: Ամբողջ սփիւռքահայութիւնը կը ձգտի միջազգայնօրէն ճանչցուած տեսնել Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութիւնը: Կը կարծէ՞ք, որ քաղաքական իրավիճակը լաւ նախդրեալներ կը ստեղծէ ճանաչման ապահովման գծով: Սփիւռքը ինչպէ՞ս կրնայ օգտակար ըլլալ ճանաչման գործընթացին: -Իմ այցելութիւնը հոս այդպիսի նպատակ է հետապնդում: Որովհետեւ Արցախում բոլորը գիտակցում են, որ մենք դիմադրել ենք այդ դժուարութիւններին՝ բոլորս միասին, յատկապէս Հայաստանի եւ Սփիւռքի մեր քոյրերի եւ եղբայրների հետ: Մենք այսօր արձանագրում ենք յաջողութիւններ՝ նոյնպէս միասին, մեր աւերուած տնտեսութեան վերականգնումը, երկրի ու ընկերութեան զարգացումը, ամէն ինչ կապուած է Սփիւռքի հետ: Մենք շահագրգռուած ենք մեր յարաբերութիւնները խորացնելու Սփիւռքի հետ. դիտում ենք ներկայի հնարաւորութիւնները՝ ջանալով նոր որակ եւ զօրաւոր թափ տալ կապերուն: Այդ թւում, մենք պարտաւոր ենք Սփիւռքի ներուժը լիարժէք օգտագործելու նաեւ Արցախի Հանրապետութեան միջազգային ճանաչման գործընթացին հետ կապուած աշխատանքներուն մէջ: Հետեւաբար, մենք փորձում ենք եւ, մեր հնարաւորութիւնների սահմանում, տարբեր միջոցներ ենք օգտագործում, միշտ Սփիւռքի հետ մեր կապերը աւելի արդիւնաւէտ դարձնելու իմաստով: Ես վստահ եմ, որ այս այցելութիւնս Յունաստան նոյնպէս պիտի նպաստէ, եւ մենք արդէն սկսել ենք մեր աշխատանքները, ծանօթանալով գաղութին եւ կառոյցներուն, շփուելով ժողովուրդին հետ եւ կարծում եմ որ այս հանդիպումները առիթ կը ստեղծեն, որպէսզի մեզ յուզող ընդհանուր հարցերը միասնաբար քննարկենք եւ մեր հիմնախնդրի ընթացքին հետ կապուած տարբեր աշխատանքներ իրականացնենք: -ԼՂՀ 20ամեայ անկախութեան կարճ ժամանակամիջոցին կրցա՞ծ է յառաջդիմել Արցախեան ընկերութիւնը: Ժողովուրդի թուային աճ կա՞յ: Աշխատանքով ապահովուա՞ծ են մարդիկ: Հայաստանի շրջափակման իրավիճակը բացասական իր ազդեցութիւնը զգալի կը դարձնէ՞: -Ի հարկէ, Հայաստանի շրջափակումը բացասական ազդեցութիւն ունի նաեւ Արցախի տնտեսական վիճակին վրայ: Բայց միեւնոյն ժամանակ, ես պիտի փաստեմ, որ այս տարիների ընթացքում, մեզ յաջողուել է բաւական լուրջ աշխատանքներ իրականացնել: Երբ կը խօսինք Արցախի տնտեսութեան զարգացման մասին, մենք ամպայման պիտի ճշդենք Արցախի տնտեսութեան վերականգնման հարցը: Որովհետեւ մեր տնտեսութիւնը հիմնականում աւերուած էր, երբ մեր երկիրը սաստիկ կերպով ենթարկուեցաւ ռմբակոծութիւնների: Մենք ստիպուած ենք հիմա մէկ կողմից վերականգնել մեր երկիրը, միւս կողմից զարգացնել մեր երկիրը: Եւ բարեբախտաբար մենք յաջողութիւն կ'արձանագրենք այս մարզէն ներս: Դարձեալ պիտի նշեմ, թէ մենք միասնաբար կը կատարենք այս աշխատանքը: Անցնող երկու տասնամեակներու ընթացքին, -արդէն նշեցինք ԼՂՀ անկախութեան 20-ամեակը եւ այս տարի կը պատրաստուինք նշելու Շուշիի ազատագրութեան 20-ամեակը- մենք միշտ զգացել ենք Սփիւռքի մասնակցութիւնը մեր կեանքին մէջ: Յատկապէս տնտեսութեան վերականգնման եւ զարգացման գործին մէջ: Աւելցնեմ, որ հակառակ միջազգային ծանր տնտեսական իրավիճակին, մեզ յաջողուեց տնտեսութեան մէջ աճ արձանագրել եւ այդ գործընթացը տարուէ տարի կը շարունակուի ու բնականաբար կ'ազդէ ժողովուրդի բարեկեցութեան աստիճանի բարելաւման վրայ: Այս տարի կարողացանք 10% տոկոսով տնտեսական աճ արձանագրել եւ բոլոր փորձագէտներու եւ մասնագէտներու կարծիքով հաստատ է, թէ բարձր ցուցանիշ է այս տոկոսը: Անշուշտ այս զարգացումը կուգայ Արցախի ժողովուրդի աշխատասիրութիւնից, իր հայրենասիրութիւնից, գիտակցութեան բարձր զգացումից: Մենք գիտակցում ենք մեր պատասխանատուութեան աստիճանին: Գիտենք, որ մեր պատասխանատուութիւնը սահմանափակուած չէ միայն մեր ժողովուրդին առջեւ: Գիտենք որ մենք պատասխանատու ենք ամբողջ հայ ժողովուրդին առջեւ: Ես համոզուած եմ, որ նման կամքի դրսեւորմամբ, մենք ի վիճակի ենք ապագայում դեռ աւելի բարձր ցուցանիշներ արձանագրել: Այո, մեր կեանքին մէջ կան տարբեր տեսակի դժուարութիւններ, բայց մենք յուսահատած չենք, մենք լաւատեսութեամբ կ'ընկալենք հարցերը եւ այդ բարձր տրամադրութիւնը, մեր հայրենասիրութիւնը, մեր աշխատասիրութիւնը կը մղեն, որպէսզի մէկ կողմէ յաղթահարենք դժուարութիւնները, իսկ միւս կողմէ յառաջդիմութիւն արձանագրենք: -Արտագաղթի ցուցանիշ կա՞յ Արցախի մէջ: -Ո՛չ: Թոյլ տուէք ես ձեզի որոշ այլ ցուցանիշների մասին խօսեմ: 2007 թուականին, նախագահական ընտրութիւններից յետոյ, մենք ուսումնասիրելով մեր ժողովրդագրական վիճակը, եկել ենք այն եզրակացութեան, թէ մենք պէտք է ամպայմանօրէն յատուկ միջոցառումներ իրականացնենք՝ ժողովրդագրական վիճակի բարելաւման համար: Մեր այդ հետազօտութիւնները յանգեցան յատուկ ծրագիրներու մշակման, ինչ որ հիմա մեզ առաջնորդած է բազմաթիւ ծրագիրներու իրագործման, ինչպիսին են ամուսնութիւնների խրախուսման ծրագիրը, բազմազաւակութեան ծրագիրը, իփոթեքային ծրագիրը եւայլն: Մենք արդէն կարողացած ենք տեսնել այս ծրագիրների ազդեցութիւնը: Ակնյայտ են արդիւնքները՝ եթէ 1992ին մենք ունեցել ենք 138.000 բնակիչ Արցախում, այսօր արդէն այդ թիւը հասնում է 145.000ի: Ծննդաբերութեան հետ կապուած՝ մենք մօտենում ենք Խորհրդային Միութեան տարիների ցուցանիշներին: Շահագրգռուած ենք այդ գործընթացը շարունակական դարձնելու, գիտակցելով անոր կարեւորութեան: Այս տարի դարձեալ նոր ծրագիրներ ի զօրու են: Ժողովրդագրական մարզը մեր պետութեան կողմից որակուել է որպէս ռազմավարական ուղղութիւն: -Ինչպէ՞ս կը դիտէք ազատագրուած տարածքներու վերաբնակեցման հարցը: -Մեր երկրին մէջ բոլոր հարցերը իրարու շաղկապուած են: Մենք տարբերութիւն չենք տեսներ այդ տարածքներու կապակցութեամբ, ուղղակի այդ տարածքները ունին որոշ իւրայատկութիւններ, ինչպիսին են հաղորդակցութեան հարցը, ճանապարհների խնդիրները, կառոյցների խնդիրները եւ եթէ մենք որոշ շրջաններու մէջ աւելի շատ աշխատանք կը կատարենք, այդ չի նշանակեր, թէ կը փոխենք մեր մօտեցումները տարածքների հետ կապուած: Մեր աշխատանքները կառուցում ենք մեր հնարաւորութիւններից մեկնելով: Մենք բազմիցս անդրադարձներ կատարել ենք, վերաբնակեցումը աւելի ազդեցիկ դարձնելու գծով: Բայց դա կապուած է շատ լուրջ միջոցների հետ: Իսկ վերաբնակեցումը կը պարտադրէ լայնածաւալ աշխատանքներ կատարել տուեալ շրջաններէն ներս: Քաշաթաղի շրջանէն ներս, Շահումեանի շրջանէն ներս, այսպիսի աշխատանքներ կ'իրականացուին՝ ե՛ւ արդէն վերաբնակեցնում ենք, ե՛ւ վերաբնակեցուածների պայմաններն ենք բարելաւում, որովհետեւ ուր որ մի քանի ընտանիք կը հաստատուի, մենք պէտք է անոնց հայթաթենք դպրոց, բուժկէտ, ջրամատակարարման եւ կազատարման խողովակներ, հսկայ աշխատանք է, ինչ որ կը կատարենք մեր հնարաւորութիւնների սահմաններ ում։ Եթէ մարդը գալիս է եւ իր սպասելիքներին համապատասխան վայր չի գտնում, եթէ մեր յայտարարութիւնները չեն արդարացւում, ուրեմն շատ աւելի վատ իրավիճակ է ստեղծւում: Այդ իմաստով, լաւ նախապատրաստութիւնը հարկաւոր է: -Ի՞նչ պատգամ կը փափաքիք ուղղել յունահայութեան: -Յունաստանը բազմադարեայ բարեկամ երկիրների շարքին է: Մենք ունենք շատ բնական յարաբերութիւններ: Մենք զգում ենք այդ հարազատ կապը՝ թէ՛ մեր պատմութիւնից, անցեալի հազարաւոր տարիներից, թէ՛ ներկայի մեր յարաբերութիւններից հայ եւ յոյն ժողովուրդների միջեւ: Ես նախ խոնարհւում եմ բարեկամ այս պետութեան առջեւ, որ հնարաւորութիւն կը ստեղծէ մեր հայրենակիցներուն համար՝ հայեցի դաստիարակութիւն ստանալու, հոգեւոր կեդրոններ ունենալու, լիարժէք մասնակցելու Յունաստանի քաղաքական կեանքին եւ տնտեսութեան զարգացման գործընթացին: Ես կը տեսնեմ բարի դրացիական վերաբերումը հայ ժողովուրդին հանդէպ, որու մասին քաջատեղեակ ենք Արցախի մէջ: Մենք պատրաստ ենք, մեր հնարաւորութեան սահմաններուն մէջ, զարգացնելու այդ բարի կապերը: Համոզուած եմ, որ մեր այցելութիւնը հոս եւ շփումը գաղութի կառոյցներուն հետ՝ այդ հնարաւորութիւնները աւելի լայն կը դարձնեն: Կարելի չէ շատ աշխուժ բնորոշել ներկայ պահուս մեր միջեւ եղած յարաբերութիւնները, բայց մենք ցանկանում ենք աւելի աշխոյժ դարձնել կապերը եւ մենք, մեր առաջարկներով, կը փափաքինք նպաստել կապերու ամրապնդման ու զարգացման: Շնորհակալ ենք պրն. նախագահ:

---