Մեր զրուցակիցն է Հայաստանի ու Արցախի ազգային հերոս Մոնթեի այրին՝  Սեդա Մելքոնյանը

 

Այսօր Մոնթեի ծննդյան օրն է: Ձեր կարծիքով, այսօր որքանո՞վ է հաջողվում Մոնթեի որդեգրած կարգախոսներով առաջ գնալ, բանակ կայացնել, հաղթանակներ տանել:

 

Այսօր Հայաստանի իրավիճակը նկատի ունենալով, կարծում եմ, բանակը համեմատաբար ավելի լավ վիճակում է, քան մյուս ոլորտները: Բանակի խնդիրը պետք է դիտարկել երկու կողմից. նախ հնարավոր է, որ բանակի շատ հրամանատարներ այնքան նվիրված չեն իրենց գործին, որքան որ պետք է լինեն, մյուս կողմից հասարակության մեջ կա մի խավ, որը չի նպաստում բանակի գոյությանը և հզորացմանը: Այս երկուսն էլ անթույլատրելի են: Ես չեմ ասում, որ բոլոր ընտանիքներն այդպես են, բայց շատ է պատահում, երբ ժողովուրդն ինքն էլ կարող է օգնել բանակին, բայց չի անում, որովհետև եսասիրությունն առաջ է անցնում ամեն ինչից:

 

Կարո՞ղ ենք փաստել, որ այսօր ունենք մարտունակ բանակ, և պատերազմի ժամանակ հերոս տղաների դրած հիմքը շարունակություն ունի:

 

Չեմ կարող ասել, որ 100 տոկոսով այդպես է, բայց կարող եմ ասել, որ բանակը շատ բարձիթողի վիճակում չէ, ամեն տեղ չէ, որ բարձիթողի է: Դա, ցավոք, մի քիչ կապ ունի տեղերում որոշ հրամանատարների անձի հետ: Երանի բոլորը նվիրված լինեին իրենց գործին:

 

Որքանո՞վ է հայ ժողովուրդն արժանի գնահատում իր հերոսներին, այդ թվում Մոնթեին:

 

Կարծում եմ, որ ամեն օր իրականացնելով Մոնթեի պատգամներն իրական կյանքում, լավագույն գնահատականը կլինի և Մոնթեին, և Լեոնիդին, և Բեկորին, և մեր զոհված բոլոր հերոսներին ու ազատամարտիկներին: Բայց դժբախտաբար, այսօր Հայաստանում ստեղծված իրավիճակը չի խոսում դրա մասին, հետևաբար մեծ կարգախոսներ, համերգներ, ինչ էլ անեն, այդ բոլորը երբեք չի փակի այն բացը, որը ստեղծվել է այս տղաների արյան գնով ձեռք բերված ազատությունն ու պատգամները չիրագործելով: Այսինքն Հայաստանը կկայանա միայն մեր ամենօրյա ապրելակերպով, ոչ թե մի քանի լոզունգներով ու պաստառներով:

 

Ի՞նչ տեսակ Հայաստան էր պատկերացնում Մոնթեն, սա՞ էր իր երազած Հայաստանը, որ այսօր ունենք:

 

Նախ, Մոնթեն պատկերացնում էր բոլոր մարդկանց իրավունքները հարգող, բառիս բուն իմաստով ժողովրդավար և արդարությունն ու հավասարությունը քաջալերող մի երկիր: Մոնթեն երբեք չէր ցանկանա տեսնել մի Հայաստան, որտեղ դասակարգային հսկայական տարբերություն է ստեղծված:

 

Վերջին շրջանում ազատամարտիկների տարբեր խմբերի միջև կռիվ է ընկել, երբ պիտակավորում են միմյանց ու վիրավորում: Նախկինում երբևէ եղե՞լ է, որ այսքան պառակտված լինեն ազատամարտիկները:

 

Նախկինում էլ եղել են որոշակի կարճ ժամանակահատվածներ, կարծեմ 1992-ին, երբ անգամ ներքին տարակարծությունների պատճառով սպանություններ եղան Հադրութում, բայց այն ժամանակ իրավիճակը շատ տարբեր էր: Բաներից մեկը, որոնց համար ես Մոնթեին շատ-շատ հարգեցի, այն էր, թե ինչպես կարողացավ դիմակայել այդ տարբերություններին այդքան խաղաղ ձևով: Մոնթեն քաղաքականությունը դիրքեր չտարավ, և դա հսկայական բան էր: Մոնթեի շրջանում տարբեր կուսակցությունների կամ խավերի պատկանող զինվորները միասնաբար կռվում էին: Այսինքն քաղաքական պառակտումները, իսկապես տհաճ խոսակցությունները չհասան դիրքեր:

 

Օրերս հայ հետախույզները հատուկ գործողություն իրականացրին ու հետ բերեցին մեր զոհված օդաչուների մարմինները: Ձեր կարծիքով, հենց սա՞ պիտի աներ հայկական կողմը, թե պետք է ևս մեկ քայլ առաջ գնար և ավելի խիստ պատասխան տար հակառակորդին:

 

Իմ կարծիքով, այլ հատուցում պետք չէր, որովհետև դա կարող էր շատ վտանգավոր լինել: Պատերազմի ժամանակ նույնպես դեպքեր են եղել, երբ չեզոք գոտում մնացել են մեր կամ նրանց դիակները, որից հետո անմիջապես բանակցություններ էին սկսում: Եղել են դեպքեր, որ ադրբեջանցիները դիտում էին, թե ինչպես են հայերը գնում ու բերում իրենց դիակները և հակառակը, հայերն էին դիտում, թե ինչպես են ադրբեջանցիները գալիս տանում իրենց դիակները: Այն փաստը, որ այդքան հեռացել ենք նման մարդկային վերաբերմունքից, շատը ցավալի է, երբ պատերազմի մեջ գտնվող երկրները ոտնատակ են տալիս մարդկային իրավունքը, երբ անգամ մարդուն նորմալ հուղարկավորելու հնարավորություն չեն ուզում տալ:

 

Այսօր Ղարաբաղի խնդրի կարգավորմամբ զբաղվում է Մինսկի խումբը, որն առաջ է քաշել մի շարք սկզբունքներ, այդ թվում որոշակի տարածքների վերադարձի հարցը: Ընդհանրապես, ինչպե՞ս էր Մոնթեն տեսնում Ղարաբաղի խնդրի լուծումը:

 

Մոնթեն շատ հստակ էր արտահայտվում այդ առիթով, հատկապես վերջին շրջանում. այս տարածքը գրավում ես ու քո սահմանն ես դնում, որովհետև դիմացինդ դա քեզ նվեր չի տալու: Նա հենց այդպես էլ անում էր: Հիշում եմ՝ 1993-ի Նոր տարվա գիշերը մի քանի դիրքեր գնացինք, մեկն այնքան էլ ապահով չէր, և Մոնթեն բարկացավ տղաների վրա՝ ասելով. «Սա Հայաստանի սահմանն է»: Այսինքն նկատի ուներ, որ դիրքերը պաշտպանելիս միշտ պիտի մտածեք, որ դա հենց Հայաստանի սահմանն է, որը պիտի ապահով լինի և այսուհետ չպիտի թողնենք, որ թշնամին անցնի: Նա ասում էր՝ երանի ազերիները մի փոքր նայեն պատմությունը, հասկանան, որ սա մեր երկիրն է, և գիտակցելով տան մեզ: Մի փոքր միամիտ մոտեցում է, դժբախտաբար նման բաներ չեն լինում:

 

Մոնթեն ե՞րբ միացավ արցախյան հերոսամարտին:

 

Առաջին անգամ նա Հայաստան եկավ 1990-ի հոկտեմբերի 6-ին, 1991-ի օգոստոսին ամուսնացանք, իսկ սեպտեմբերի 14-ին առաջին անգամ որպես թարգմանիչ գնաց Շահումյան: Բայց հասնելուն պես, Էրքեջ, Մանաշիդ, Բուզլուխ գյուղերի կռիվներն արդեն սկսվել էին, և նա թղթակցուհուն թողնելով նետվեց կռվի դաշտ:

 

Սփյուռքի մեր հայրենակիցներից շատերը չէ, որ միացան Մոնթեի օրինակին: Ինչո՞վ եք բացատրում, որ սփյուռքն այդքան պասիվ էր և այսօր էլ, բացի Ցեղասպանությունից, այլ խնդիր առաջնահերթ չի համարում:

 

Դա մի փոքր բարդ հարց է: Պետք է խոստովանել, որ ՀՅԴ-ն պատերազմի ժամանակ սփյուռքից տղաների բերեց, իհարկե, ժամանակավոր, որոնք եկան, կռվեցին, ոմանք զոհվեցին, բայց մեծ մասը 1-2 ամիս կռվելուց հետո վերադարձան: Դժբախտաբար, երբ խոսք է գնում սփյուռքի մասին, պիտի խոստովանել, որ սփյուռքի հոգեբանությունը հիմա շատ տարբեր է: Ուզենք, թե չուզենք, ամեն մեկն ապրելով որևէ երկրում, այդ երկրի մի մասն է զգում իրեն և կամաց-կամաց ձուլվում է: Ցավով պիտի արձանագրեմ, որ ես սփյուռքի հետ կապված մեծ հույսեր չունեմ:

 

Իսկ դուք ինչպե՞ս եք պատկերացնում Ղարաբաղի խնդրի լուծումը այսքան տարիների հեռվից, հաշվի առնելով, որ հրադադարից անցել է 20 տարի:

 

Երանի կարողանան առանց պատերազմի, համաձայնությամբ ընդունել ներկա սահմանները: Հասկանում եմ, որ կարող են լինել որոշակի վիճելի տարածքներ, բայց երանի այնպես պատահի, որ մենք շատ չտուժենք այդ ամենում, որովհետև Արցախի ժողովուրդն արժանի է իր ամբողջ հայրենիքն ունենալու: Սա չի նշանակում, որ կղզի պիտի ունենան: 

ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆ, Հարցազրուցավար

Նոյյան տապան  -   Հարցազրույցներ