Հունիսի 27-29-ը կկայանա ՀՀ ԳԱԱ ընդհանուր ժողով, որի ժամանակ ընտրվելու է նաեւ ՀՀ ԳԱԱ նախագահ։ hraparak.am.-ի զրույցը վաստակաշատ գիտնական Հանրի Ներսիսյանի հետ

 

ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս Հանրի Ներսիսյանը 80 տարեկան է, բայց ոչ մի երիտասարդ դժվար թե կարողանա նրա նման ընդվզել անարդարության դեմ: Ինչպե՞ս է վերաբերվում գիտնականը ԳԱԱ համակարգին եւ դրա նախագահի ընտրության հարցին։

 

- Ըստ երեւույթին, Ռադիկ Մարտիրոսյանն ուզում է երրորդ հնգամյակն էլ օգտագործել ու ընտրվել ՀՀ ԳԱԱ նախագահ: Կարծում եմ, որ դա կլինի Հայաստանում գիտությունը վերջնականապես թաղելու ամենակարճ ճանապարհը: Դժվար թե գիտական աշխարհն արձագանքի այս վտանգին, քանի որ մեր հասարակությունը պասիվ է եւ ակտիվանում է միայն, երբ նրա հայրենասիրական լարին են կպչում: «Քոսոտ երկիր» արտահայտությունը կպել էր հենց այդ լարին, բայց դա միայն լեզվի սայթաքում էր, մի շտրիխ, որը մեկ անգամ եւս ցույց է տալիս, որ Ռադիկ Մարտիրոսյանն այս 10 տարում այնքան է երես առել, որ արդեն արտահայտություններն էլ չի վերահսկում:

 

- Իսկ ի՞նչ անենք, որ գիտության շուրջ եւս ակտիվանա հանրությունը, որ պարտադրի, թելադրի իր կամքը:

 

- Հանրությունն ակտիվացել էր քառօրյա պատերազմից հետո: Քննարկվում էր, թե ինչքանով է կարեւորվում գիտությունը, շեշտավորվում դրա սերտ կապը երկրի քաղաքականության եւ անվտանգության հետ, քանի որ, օրինակ, նույնիսկ դիվանագիտությունը սերտ կապված է պատմաբանության հետ: Հանրության ընկալման մեջ պիտի ամրակայվի, որ ԳԱԱ-ն հենց այնպես մի կառույց չէ, որը գիտությունից բացի ուրիշ ոչ մի բանի վրա չի ազդում, ոչ մի այլ բանի համար պատասխանատու չէ: Այն ընդգրկում է շատ ոլորտներ՝ սկսած առողջապահությունից, վերջացրած, ինչու չէ, ռազմարդյունաբերությամբ: Այստեղ մամուլի դերը կարեւոր է, այն պետք է ներկայացնի տարբեր տեսակետներ, նպաստի ազատ քննարկումներին: Ինքը՝ ԳԱԱ-ն, եւ, առաջին հերթին, դրա նախագահը պատասխանատու են, այս կամ այլ չափով, շատ ոլորտների համար: Էլ չեմ ասում, որ վերջինս պետք է գոնե տեղյակ լինի այդ ճյուղերի այսօրվա իրավիճակին: Բայց պարզվում է, որ ԳԱԱ նախագահ Ռադիկ Մարտիրոսյանն ակադեմիայի համար կարեւոր հարցերում բացահայտորեն բոբիկ է:

 

- «Բոբիկությունը» վկայող թեկուզ մեկ օրինակ կբերե՞ք:

 

- Այդպիսի օրինակներով լի է հենց նրա վերջին՝ արդեն թեւավոր «քոսոտ երկիր» արտահայտությամբ հարցազրույցը: Տեսեք՝ հենց այս միտքը, իբր, եթե մենք զենք արտադրենք եւ վաճառենք, ապա մեր «քթին կխփեն»: Հիշենք «արմենիկումի» պատմությունը: Բազմաթիվ երկրներում հետաքրքրվեցին, նույնիսկ գրանցեցին, ստուգեցին: Եթե սպասումներն արդարացվեին, կգնեին: Միջազգային դեղարտադրության շուկայում ոչ պակաս կյանքի ու մահվան կռիվ է: Արտադրիր որակով զենք, վաճառիր հարմար գնով՝ պատվերներով կապահովեն: Սա Հայաստանում շաքարի կամ բենզինի ներմուծումն ու վաճառքը չէ, Ռադիկ Մարտիրոսովիչ: Հարցազրույցի մի այլ հատվածում հայտարարում է. «Ես այն քիչ մարդկանցից եմ Հայաստանում, որ սովետական տարիներին երկար ժամանակ ռազմարդյունաբերական համալիրի հետ աշխատել եմ»: Նա բացահայտ, բայց անհիմն պարծենում է: Խորհրդային տարիներին Հայաստանում գործում էին տասնյակ խոշոր ռազմական բնույթի համալիրներ, որտեղ աշխատում էին հազարավոր գիտնականներ եւ ինժեներներ: Հիշում եմ՝ միայն Մերգելյանի ինստիտուտում 60-80 թվականներին առնվազն մի քանի տասնյակ ԵՊՀ շրջանավարտ մաթեմատիկոս եւ ֆիզիկոս էր աշխատում: Շարունակեմ. ոչ միայն այդ հարցազրույցում, այլեւ ակադեմիայի տարեկան ժողովներին նա շարունակ պնդում է, որ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ինչ-որ հաշվարկների համաձայն (մեջբերում եմ), «Մենք Իսրայելի, Թուրքիայի, Ուկրաինայի եւ այլ երկրների հետ համեմատած, առաջ ենք՝ մեր գիտական արդյունքների առումով: Նման եզրակացության համար հաշվի են առնվել միջազգային կապերը, մենք արտասահմանյան անդամներ ունենք, նրանց հետ համագործակցությունը: Միջազգային գիտատեխնիկական ծրագրերին ենք ակտիվ մասնակցում»: Անհեթեթություն. Իսրայելի տարածքը մեր տարածքի 2/3-ն է, բնակչությունը՝ ընդամենը երեք անգամ ավելի, բայց նա վերջին տարիներին աշխարհի զենք վաճառողների վեցնյակի մեջ է: Իսրայելն էլ փոքր երկիր է, ուրեմն «քոսոտ է», բայց ո՞վ է Իսրայելի «քթին տալիս»: Իսրայելն սփյուռքի հրեա գիտնականների հետ կապ չունի՞: Իսրայելը գիտական հետազոտությունների վրա ծախսում է իր համախառն ազգային արտադրանքի (2014-ին՝ 300 միլիարդ ԱՄՆ դոլար) ավելի քան 4 տոկոսը: Ունի Նոբելյան մրցանակի արժանացած շատ գիտնականներ, սեփական միջուկային զինանոց: Եվ նա «գիտական արդյունքների առումով» քարշ է գալիս մեր պոչի՞ց: Աչքերդ բաց, պարոն ԳԱԱ նախագահ, չէ՞ որ վերջերս քո հարազատ գյուղի մոտ էր, որ հենց Իսրայելում արտադրված նորագույն զենքերից էին զոհվում մեր զինվորները:

 

- Հանրությունը տեղյակ է այն բոլոր փաստերին, որոնց մասին Դուք տարիներ շարունակ բարձրաձայնել եք, եւ կարծիք կա, որ ՀՀ ԳԱԱ-ն վերածվել է պորտաբույծ, մաֆիոզ կառույցի՝ ԳԱԱ-ի գիտական հիմնարկների գլխին։ Ի՞նչ է անում ԳԱԱ նախագահը:

 

- Լիարժեք պատասխանս չափազանց ծավալուն կլիներ: ԳԱԱ նախագահությանը ես այդպիսի գնահատականներ եմ տվել եւ այն հիմնավորել իմ մեծ հոդվածում («Հայկական ժամանակ», 2013թ․): Մեր ակադեմիայի վերջին 2 նախագահներին էլ չեմ մոռացել: Ավելացնեմ միայն մի քանի փաստ. Վիկտոր Համբարձումյանը, երբ ԳԱԱ նախագահ էր, ամեն շաբաթ նախագահության նիստ էր հրավիրում, եւ նիստից հետո անպայման մի գիտական զեկուցում պիտի լիներ: Ռադիկ Մարտիրոսյանը (2014-ին) տարվա մեջ 7 նիստ է անցկացրել, որոնց մի մասը հեռակա նիստեր էին, հեռախոսային՝ համաձա՞յն ես, համաձայն չես: Հետո խոստացավ, որ գիտական զեկուցումները կվերականգնի: Մինչ օրս դա չտեսանք: Գիտնականի եւ զուտ անբան չինովնիկի տարբերությունն զգո՞ւմ եք: Անտերության է մատնված ակադեմիան, անիմաստ թղթաբանության, այն էլ՝ համակարգչային այս դարում: Ասենք՝ ԳԱԱ նախագահությունը թուղթ է դեմ տալիս՝ լրացրեք, թե հետագա 2 տարում ինչ գիտական արդյունքներ պիտի ստանաք: Հիմար հարց գիտնականին: Հետո՝ տասնյակ տարիներ ոչ հետեւող կա, ոչ հարցնող, թե կատարե՞լ ես խոստացածը: Նույնը՝ տարեվերջի հաշվետվությունները. վերջին 20 տարում մի դեպք չեմ հիշում, որ որեւէ հաշվետվություն համարվի անբավարար, գոնե մեկ գիտնական դիտողություն ստանա: Փող են պահանջում կառավարությունից 30 ԳԱԱ ինստիտուտի համար՝ ուռում-բարգավաճում է միայն նախագահությունը: Ռադիկ Մարտիրոսյանի հովանավորությամբ ակադեմիկոս է ընտրվում ՀՀ ԳԱԱ կանոնադրության ակնհայտ, լկտի խախտումով. նա hրապարակայնորեն հայտարարում է՝ «կանոնադրությունը սուրբ կով չէ»: Իմիջիայլոց, լինելով, ըստ օրենքի, ԳԱԱ կանոնադրության գլխավոր երաշխավորը: Կանոնադրության կետերը փոխում է ի շահ իր թիմի՝ գիտնականներին նսեմացնելով։ Նրա գլուխգործոցը կարելի է համարել վերջնական հաղթանակն «արտասահմանում ապրող եւ աշխատող» ԳԱԱ անդամների նկատմամբ: Վերջիններս այժմ զրկված են ոչ միայն «պատվովճարից», այլեւ ԳԱԱ ընտրություններին մասնակցելուց: Իբր նրանք բարձր աշխատավարձ են ստանում եւ Հայաստանի համար չեն աշխատում: Բայց, նախ, ինքը՝ ԳԱԱ նախագահը (եւ նրա մերձավոր շրջապատը), ունենալով տարբեր պաշտոններից ոչ պակաս եկամուտ, քան արտասահմանյան պրոֆեսորները, սեփական «պատվովճարից» չեն հրաժարվում: Երկրորդը. արտասահմանյան համալսարաններ հրավիրված մեր լավագույն ակադեմիկոսներն աշխատում են գիտությունը զարգացնելով եւ, դրանով իսկ՝ հայրենիքի համար: Ինչպե՞ս չասեմ՝ գետինն էլ չեն մտնում: Գիտնականներս նսեմացված ենք, անսահման նսեմացված: Ռադիկ Մարտիրոսյանի միակ գործը կառավարության նիստերին մասնակցելը, նորանոր անձնական կապեր հաստատելն է. նա այսօր գիտությունից, ակադեմիայի ինստիտուտների կարիքներից մղոններով հեռու է: Չեմ չափազանցնում՝ օրինակ, եւ մաթեմատիկայի, եւ մեխանիկայի ինստիտուտները գտնվում են նրա նստավայրից 60-70 մետր հեռավորության վրա: Այս 10 տարում այդ կոլեկտիվների հետ չի հանդիպել, իրավիճակը, կարիքները չի իմացել:

 

- Իսկ Մարտիրոսյանը հանդուրժո՞ւմ է քննադատությունը, գիտնականները կարողանո՞ւմ են ներգործել նրա վրա:

 

- Քննադատությո՞ւն: Ցավալին այն է, որ մեր այսօրվա հասարակայնությունը ցանկացած քննադատություն համարում է թշնամական քայլ: Արդյո՞ք դա չէ պատճառներից մեկը, որ այս հալին ենք: Նույնիսկ զուտ գիտական քննադատական դիտողությունները սվիններով են ընդունվում ակադեմիայի ղեկավարության կողմից (իհարկե, եթե վերեւից չեն գալիս): 2 օրինակ. նախագահական նիստերից մեկի ժամանակ, երբ մամուլում սուր բան էի գրել, Ռադիկ Մարտիրոսյանը հարց է բարձրացնում՝ ո՞նց անենք, որ Ներսիսյանին ակադեմիկոսի տիտղոսից զրկենք՝ գործ չի անում, այստեղ-այնտեղ գրում է: Նախագահության անդամներից մեկը հիշեցնում է՝ ախր, ըստ ԳԱԱ կանոնադրության, նա ցմահ ակադեմիկոս է: Զավեշտալին այն է, որ նա դա էլ չգիտի կամ եթե գիտի, փորձ է անում այդ իր մտադրությունն էլ անօրինականորեն անցկացնել: Վերջերս հանդես եկա մի գիտնականի աշխատանքների քննադատությամբ: Նա տարիներ շարունակ Ռադիկ Մարտիրոսյանի սիրեցյալն է եւ այսօր ԳԱԱ նախագահությունում բաժին է ղեկավարում: Հեռու լինելով վերջինիս մասնագիտությունից, Ռադիկ Մարտիրոսյանը հայտարարում է, որ ես իբր հետապնդում եմ տաղանդավոր գիտնականին: Հիմա օգտագործում է իր դիրքը՝ խոչընդոտելով իմ քննադատական վերլուծությունների հրապարակմանը: Դժվար թե միայն իմ քննադատությանն այդպես արձագանքի: Չեմ կարող ասել՝ նրա այս կամ այլ քայլերն արվում են իր շրջապատի ազդեցության տա՞կ, թե՞ ոչ: Չեմ բացառում, որ որոշ սխալներ թույլ է տվել, ենթարկվելով ճնշմանը՝ վերեւից: Բայց դա կարեւոր չէ՝ այդ կարգի ղեկավարն ինքն է պատասխանատու իր գործունեության (կամ անգործության) համար:

 

- Ինչպե՞ս եք վերաբերվում մամուլի այն նյութերին, որ վկայում են Ռադիկ Մարտիրոսյանի գործունեության մասին ռեկտոր եղած ժամանակ՝ ասենք, իր տղայի բիզնեսի հետ կապված:

 

- Բազմիցս պատասխանել եմ նման հարցերին, երբ ԵՊՀ-ից (եւ այլ տեղերից) գալիս էին ինձ մոտ եւ բերում, իբր, Ռադիկ Մարտիրոսյանին վարկաբեկող շատ փաստեր: Ընդգծում եմ, որ իմ մեղադրանքները կապված են միմիայն նրա գործունեության հետ ԳԱԱ նախագահի պաշտոնում, քանի որ վերջին մի քանի տասնյակ տարիներին ես միայն ԳԱԱ-ում եմ աշխատում: Դա իմ տեսակետն է, իմ համոզմունքը՝ այլ խոսակցություններ չեմ կարեւորում: Փաստեր են բերում, թող իրենք էլ համարձակվեն հրապարակել եւ պայքարել:

 

- ԳԱԱ նախագահի մասին ոչ մի լավ բան չե՞ք կարող ասել:

 

- Լավ բռնացրիք. այո՝ ես աշխատեցի հիմնավորել իմ այն տեսակետը, որ Ռադիկ Մարտիրոսյանի պաշտոնի երկարաձգումը կործանարար կլինի Հայաստանի գիտության համար: Բնականաբար՝ կանգ առա միայն նրա բացասական քայլերի, սխալների վրա: Ձեր անակնկալ հարցը չշրջանցելով, անհրաժեշտ եմ համարում հստակեցնել իմ դիրքը Ռադիկ Մարտիրոսյանի անձի նկատմամբ: Նույն տարիքին ենք, մտերիմ չենք եղել, սակայն աշխատելով երկար տարիներ կողք կողքի, փոխադարձ (ինչպես կարծում եմ) համակրանք ենք զգացել: Նա այն սակավաթիվ մարդկանցից էր, որին վստահում էի Ֆադեյ Սարգսյանի դեմ պայքարելուց: Սատարում էի նրան իր առաջին ընտրություններին՝ որպես ԳԱԱ նախագահ, ռեֆորմների հույսեր ունեի: Մենք նրա հետ, լինելով քաղաքակիրթ, հանդիպելիս նորմալ զրուցում ենք, իհարկե, շրջանցելով աշխատանքային տարաձայնությունները: Մամուլում եւ ԳԱԱ ժողովներում նրան հրապարակայնորեն քննադատելուց առաջ ես բազմիցս փորձել եմ համոզել նրան՝ որոշ սահմաններ չանցնել: Այլ ճանապարհ է ընտրել՝ իր գործն է:

 

- Ի՞նչ կասեիք նրան, եթե այսօր Ձեզնից խորհուրդ հարցներ:

 

- Կասեի՝ Ռադիկ, ինչ եղել՝ եղել է: Հեռացիր՝ հանուն մեր գիտության ապագայի։

 

 

 

 

 

Նոյյան տապան  -   Հարցազրույցներ