Վերջերս Մայքըլ Պըրընպաումի, Ռիչըրտ Լիպովիցի եւ Մարսիա Սաչս Լիթըլի խմբագրութեամբ հրատարակուած՝ «Յիշելով ապագայի համար. Հայաստան, Օսվենիմ եւ անոնց սահմաններէն դուրս» գիրքը գիտական զեկոյցներու հաւաքածոյ մըն է, որոնք ներկայացուած էին Լոս Անճելըսի Ամերիկեան Հրէական Համասարանին մէջ, 8-11 Մարտ 2014ին տեղի ունեցած համաժողովի ընթացքին: 

 

Փրոֆ. Ռիչըրտ Ռուպինշթէյն, իր «Հայոց Ցեղասպանութիւնը Իբրեւ Ճիհատ» զեկոյցին մէջ, հայերու զանգուածային սպանութիւնները կը վերագրէ քրիստոնեաներու դէմ իսլամական մոլեռանդութեան: Սա յաճախ թիւրըմբռնուած թեմա է նոյնիսկ հայերու կողմէ, որոնք հպարտութեամբ կը յայտարարեն, որ իրենք առաջին ազգն են, որ քրիստոնէութիւնը իբրեւ պետական կրօնք ընդունած են 301 թուականին: Այս թիւրըմբռնման հիման վրայ ստեղծուած է ամբողջ բանահիւսութիւն մը, որ հայերը նահատակուած են իրենց հաւատքին համար եւ կրօնափոխութիւնը մերժելու պատճառով: Հաշուի առնելով ներկայիս հակաիսլամական մոլուցքը Միացեալ Նահանգներու մէջ եւ այլուր, որոշ մարդիկ կ՛ապակողմնորոշուին այս սխալ պնդումներով:

 

Փրոֆ. Ռուպինշթէյն իր ելոյթը կը սկսի սխալ հիմնաւորումով, երբ կը նկարագրէ զարհուրելի տեսարան մը՝ Հալիվուտի մէջ 1919-ին նկարահանուած «Յօշոտուած Հայաստան» համր ֆիլմէն, ուր կը ցուցադրուի փայտէ խաչերու վրայ գամուած քանի մը մերկ հայ կիներ: Համարելով, որ «թուրքերը» մտադիր էին նման սարսափելի տեսարաններով որոշակի հակահայկական եւ հակաքրիստոնէական ուղերձ յղել, փրոֆ. Ռուպինշթէյն սխալմամբ կը պնդէ, որ այդ ֆիլմը «չէր կրնար նկարահանուիլ առանց թրքական իշխանութիւններու ներգրաւման եւ համաձայնութեան»:

 

Փրոֆ. Ռուպինշթէյն Հայոց Ցեղասպանութեան կրօնական շարժառիթի իր ենթադրութիւնները կը հիմնաւորէ այն հանգամանքով, որ «Օսմանեան կայսրութիւնը կը կառավարուէր իբրեւ կրօնապետական (թէոքրատական) պետութիւն, որուն գլուխը կանգնած էր սուլթանը՝ միաժամանակ իբրեւ պետութեան եւ սիւննի մահմետականներու ղեկավար՝ խալիֆա, իբրեւ այդպիսին՝ Մարգարէի իրաւայաջորդ եւ իսլամութեան բարձրագոյն պաշտպան»:

 

Փրոֆեսէօրը կը պնդէ Հայոց Ցեղասպանութեան կրօնական պատճառական գործօնի վրայ՝ նոյնիսկ յայտնի ցեղասպանագէտ Վահագն Տատրեանէն մէջբերում ընելէ ետք, որով  կը հակասէ ինքնիրեն: Ըստ Տատրեանի՝ «Միութիւն եւ Յառաջդիմութիւն» կամ «Իթթիհատ» կոմիտէի անդամները, որոնք իշխանութեան եկան 1908-ին եւ կազմակերպեցին Հայոց Ցեղասպանութիւնը, չեն եղած «իսլամութեան սկզբունքներու» հետեւորդներ...: Մինչ «Իթթիհատ»ը կը շարունակէր պետութիւնը ղեկավարել հիմնականին մէջ իբրեւ կրօնապետութիւն, անոր առաջնորդները անձամբ աթէիստներ եւ ակնոսթիքներ էին»: Դժուար է հաւատալ, որ բարեպաշտ մահմետականը կրնար սպաննել ոեւէ մարդ արարած, չխօսելով արդէն միլիոնաւոր մարդոց մասին... 

 

Դոկտ. Ռուպինշթէյն կ՛ընդգծէ իսլամութեան գլխաւոր դերը թուրքերու կողմէ հայերու զանգուածային ջարդերու մէջ, թէեւ ան կ՛ընդունի, որ «[Ռանըլտ] Սունի եւ այլ մասնագէտներ պնդած են, որ արիւնայեղ միատարրութեան հիմնական դրդապատճառը եղած է ազգայնականութիւնը, եւ կասկած չկայ, որ մեծ դեր խաղցած է արմատական ազգայնականութիւնը»: Ռուպինշթէյն կ՛անտեսէ փանթրքական ազգայնականութեան հարցը, պնդելով, որ ««էթնիկ զտումներու» ծրագիրներու համար ամէնէն կարեւոր շարժառիթը եղած է կրօնական եւ, յատկապէս իսլամութեան որոշ հայեցակէտերու անփոփոխ բնութեան հետեւանքով»:

 

Ցոյց տալու համար, որ թուրք ղեկավարներու նախագիծերուն մէջ հիմնական որոշիչ գործօնը եղած է կրօնքը, փրոֆ. Ռուպինշթէյն կ՛ըսէ. «2 Նոյեմբեր 1914-ին, Օսմանեան Կայսրութիւնը պատերազմ յայտարարեց Անթանթի երկիրներուն՝ Բրիտանիոյ, Ֆրանսայի, Ռուսիոյ եւ անոնց դաշնակիցներուն դէմ: 13 Նոյեմբերին, օսմանեան սուլթանը՝ իբրեւ խալիֆա, հանդէս եկաւ ճիհատի կոչով: Յաջորդ օրը, Մուսթաֆա Հայրի Պէյը, Շէյխ-ըլ-Իսլամը, եւ Օսմանեան աշխարհի մէջ իբրեւ սիւննի կրօնական իշխանութեան առաջնորդը, պաշտօնական (եւ հրահրիչ) ճիհատ յայտարարեց «ընդդէմ անհաւատներու եւ իսլամութեան թշնամիներու»: Ճիհատի գրքոյկները արաբերէնով բաժնուեցան նաեւ ամբողջ իսլամական աշխարհի մզկիթներուն մէջ, գրքոյկները կը բովանդակէին գործողութիւններու մանրամասն ծրագիր «անհաւատներու» սպանութեան եւ բնաջնջման մասին, բացառութեամբ Գերմանիոյ՝ պատերազմի ժամանակ կայսրութեան դաշնակիցի քաղաքացիներու: Մահուան ջոկատները եւ անոնց ղեկավարները «ոգեւորուած էին ճիհատի գաղափարախօսութեամբ եւ եւրոպական ազգայնականութեան ազդեցութիւնը կրող փանթուրքիզմով»: Թէեւ ճիհատի գործնական ազդեցութիւնը զանգուածներու վրայ սահմանափակ էր՝ «անիկա աւելի ուշ հեշտացուց հայ ժողովուրդի դէմ կառավարութեան իրականացուցած ցեղասպանութեան ծրագիրը»:

 

Փրոֆ. Ռուպինշթէյն չ՝ըմբռներ այն տեսակէտը, որ կրօնական մոլուցքը աւելի շատ կը շահարկուէր մոլեռանդ թուրք խուժանին կիրքերը բորբոքելու համար՝ զանոնք հրահրելով հայերու դէմ, քան կը հանդիսանար Հայոց Ցեղասպանութեան պատճառ:

 

Կրօնքի փոխարէն, հայերու ոչնչացման առաջնային դրդապատճառը եղած է անոնց վերացումը՝ իբրեւ թրքացման դէմ արգելակ եւ խոչընդոտ, թուրք ղեկավարներու մեծ ծրագրին՝ մինչեւ Կեդրոնական Ասիա հասնող փանթուրանական կայսրութեան հաստատման: Թէեւ, մահմետական ըլլալով հանդերձ, նաեւ բազմաթիւ քիւրտեր սպաննուած են միայն այն պարզ պատճառով, որ անոնք թուրք չէին… 

 

Քրիստոնեայ հայերը երբեք խնդիր չեն ունեցած բարեպաշտ մահմետականներու եւ անոնց դաւանանքին հետ: Ի դէպ, Հայոց Ցեղասպանութեան բազմաթիւ վերապրածներ ապաստան գտած են մահմետականներու մօտ՝ Եգիպտոսի, Իրանի, Իրաքի, Յորդանանի, Լիբանանի, Պաղեստինի եւ Սուրիոյ մէջ: Հայերը լաւ կը յիշեն Մեքքէի Շէրիֆ Էլ-Հուսէյն Իպն Ալին, որ 1917-ին հրաման արձակեց, պարտաւորութեան տակ դնելով մահմետականները՝ պաշտպանելու ցեղասպանութենէ վերապրած հայերը այնպէս, ինչպէս կը պաշտպանեն իրենց սեփական ընտանիքները: 

 

Օսմանեան Կայսրութեան մէջ երիտթուրքերու կողմէ հայերու բնաջնջման ծրագիրի շարժառիթը աւելի շատ ոչ թէ Փանիսլամական մոլուցքն էր, այլ՝ փանթրքական մոլեռանդ ազգայնականութիւնը...

 

Արեւելահայերէնի թարգմանեց՝ Ռուզաննա Աւագեան

Արեւմտահայերէնի վերածեց՝ Սեդա Գրիգորեան

 

Նոյյան տապան  -   Վերլուծություն