Հովանաւորութեամբ Լիբանանի Հայոց թեմի առաջնորդ Նարեկ արքեպիսկոպոսին, կազմակերպութեամբ Համազգայինի Գիր եւ գրականութիւն մասնաճիւղին, հինգշաբթի, 7 փետրուար 2019-ին երեկոյեան ժամը 7:30-ին «Ազդակ»-ի «Փիւնիկ» սրահին մէջ տեղի ունեցաւ Խաչիկ Տէտէեանի «Երազէն անդին» բանաստեղծութիւններու Ա. եւ Բ. հատորներու շնորհահանդէսը:

Բարի գալուստի խօսքը արտասանեց Ժագ Յակոբեան, որ անդրադարձաւ բանաստեղծութեան արժէքաւոր արտայայտչաձեւ ըլլալու իրականութեան` շեշտելով, որ հայութեան համար եւս մեծ կարեւորութիւն ունեցած է գրական այս ոճը: Ան անդրադարձաւ Գիր եւ գրականութիւն մասնաճիւղին նպատակներէն մէկուն` սփիւռքահայ գիրին ու գրականութեան հաւատացողներուն կողքին կանգնիլ, անոնց աշխատանքը հանրութեան ներկայացնել` նշելով, որ այդ ծիրին մէջ կազմակերպուած է այս ձեռնարկը:

Համազգայինի Գիր եւ գրականութիւն մասնաճիւղին անունով խօսք առաւ Տիգրան Ճինպաշեան, որ անդրադարձաւ այն իրողութեան, թէ ընդհանրապէս ազգի մը ինքնութեան ամէնէն էական յատկանիշները լեզուն ու մշակոյթն են, իսկ հողէն զրկուած հայութեան համար միայն ոգեկան հայրենիքի մէջ կ՛իրականացնենք մեր ազգային գոյատեւումը, իսկ այդ հայրենիքի ստեղծման եւ կենսագործման լծուած է Համազգայինը: Ան շեշտեց, որ մշակութային զանազան բնագաւառներու համար միութիւնը յառաջացուցած է համապատասխան մարմիններ, սակայն պարագան նոյնը չէ գիր-գրականութեան, որ անհատական ստեղծագործութեան ազդակ է եւ անոր ծաղկումը կը կարօտի խթանող միջավայրի, որ այսօր դադրած է գոյութիւն ունենալէ: Ըստ Տիգրան Ճինպաշեանի, արտայայտուելու եւ իր ներքին ձայնը թուղթին յանձնելու փափաք ունեցողներն ու ընթերցողները հազուագիւտ սկսած են դառնալ սփիւռքի եւ մասամբ Հայաստանի մէջ, իսկ մեզի կը մնայ մխիթարուիլ այն քիչերով, որոնք կը շարունակեն գրել, ստեղծագործել, արարել: Ան շեշտեց, որ բանաստեղծութիւնն է, որ կը խմբագրէ ու կենդանի վկայութեան կը վերածէ յոյզեր, դէպքեր, վիճակներ` աւելցնելով, որ ներշնչումի ձայնին սեղմ տողերով արձագանգելու արարքը կը վանէ անկարեւորը, մանրամասնութիւնը եւ կը պահէ զտարիւն հիմնականն ու էական խօսքը. «Էական խօսքի մատուցող մըն է Խաչիկ Տէտէեանը, որ քերթողական երեք մատեաններու, մամուլին մէջ ցրուած թէ անտիպ բանաստեղծութիւններու մէկտեղումով մեր ըմբոշխնումին կը մատուցէ համադրական երկու հատորներ` «Երազէն անդին» խորագիրով», եզրափակեց ան:

Զոյգ հատորները ներկայացուց եւ անոնց արժէքին մասին խօսեցաւ հատորներու խմբագիր փրոֆ. Երուանդ Տէր Խաչատուրեան, որ հաստատեց, թէ այսօր գրականութեան համար դժուար ժամանակներ են Հայաստանի մէջ թէ սփիւռքի` բայց եւ այնպէս աւելցնելով, որ անիկա կը շարունակէ ծնունդ առնել, որովհետեւ կը հանդիսանայ ժողովուրդին ուժը: Ապա ան խօսեցաւ ընդհանրապէս ստեղծագործական հոլովոյթին մասին` նշելով, որ հոն տակաւին կան չբացայայտուած գաղտնիքներ, հոն կայ նաեւ ժամանակին շունչը դառնալու իրականութիւնը, որ ինքնաբերաբար կը կատարուի գրողին ներքին զգացողութեան դրսեւորման ընդմէջէն:

Ե. Տէր Խաչատուրեան յայտնեց, որ Խաչիկ Տէտէեանի տպուած ու անտիպ բանաստեղծութիւնները կարդալով հետաքրքրական պատկեր մը ստեղծուած է իրեն համար` վկայելով, որ անոր ստեղծագործութիւնները լիբանանեան եւ սփիւռքեան կեանքի 3-4 տասնամեակներու բանաստեղծութեան տարերգութիւնն են: Անոր համաձայն, Խաչիկ Տէտէեանի բանաստեղծութիւններուն մէջ կայ երկու գիծ` անձնականն ու անանձնականը. արդարեւ, անձնական ապրումներուն, հոգեկան աշխարհին, վերիվայրումներուն, տենչերուն եւ հոգեվիճակի դրսեւորումներուն ընդմէջէն կ՛արտացոլայ նաեւ անանձնականը, հաւաքականը, սփիւռքահայուն, լիբանանահայուն ներաշխարհն ու կեանքը: Հոն կան լիբանանեան կեանքի արհաւիրքները, սփիւռքահայուն սպասումները, տագնապները, հայրենիքը, հայաստանեան իրավիճակը, սէրը, բնութիւնը, կեանքն ու մահը, այլ խօսքով` այդ հատորներուն մէջ կայ բազմաձայնութիւն, ինչ որ շատ կարեւոր եւ արժէքաւոր է:

Փրոֆ. Երուանդ Տէր Խաչատուրեան յայտնեց, որ հեղինակին գործերը կը կապուին հայ դասական բանաստեղծութեան ակունքներուն, հոն կայ բնական հայերէնի շեշտ մը, մարդկային տագնապ, անկեղծութիւն, բնականութիւն, խոստովանութիւն, հայկականութիւն: Իր խօսքը եզրափակելով ան ըսաւ, որ գրողին համար կարեւոր է նաեւ ջատագով հանդիսացողը, ընթերցողին դերը:

Այնուհետեւ զոյգ հատորներէն ընտրանի մը ներկայացուց Իրմա Գապագեան-Տէտէեան:

Ապա արտասանուեցան սրտի խօսքեր. Ժիրայր Դանիէլեան յատկանշական նկատեց այն, որ Խաչիկ Տէտէեանի այս հատորները լաւագոյն դրսեւորումը կը հանդիսանան Հայաստան-սփիւռք մշակութային կապերու աշխուժացման` լիբանանահայ բանաստեղծ, որուն քերթուածները ծնած են Լիբանանի մէջ, խմբագրուած եւ հրաշալի հատորներու վերածուած են հայրենի գրականագէտ եւ արուեստաբան Երուանդ Տէր Խաչատուրեանի կողմէ եւ մատչելի դարձած հայրենի եւ սփիւռքահայ ընթերցողներուն: Ան դիտել տուաւ, որ Խաչիկ Տէտէեան երկնել սկսած է 1980-ական թուականներէն, քերթուածները տեղ գտած են օրաթերթերու, «Արծիւ»-ի, «Բագին»-ի եւ «Կամար»-ի մէջ: Նաեւ հրատարակած է երեք քերթողագիրքեր, իսկ ներկայիս հայ ընթերցողին կը ներկայանայ «Երազէն անդին» զոյգ հատորներով, որոնք կը համախմբեն իր նախորդ հատորներու քերթուածներն ու 2012 թուականէն առաջ եւ ետք երկնած անտիպ քերթուածները: Ըստ Ժ. Դանիէլեանի, Խաչիկ Տէտէեանի քերթուածներուն մէջ կայ զսպուածութիւն, ան կը սանձէ յոյզերու եւ զգացումներու վարար հոսքը` քերթուածները ենթարկելով իմացականութեան, բանականութեան հակակշիռին, լեզուն պարզ, միտքերը յստակ, մանուածապատ շարահիւսութենէ եւ ոճէ զերծ: «21-րդ դարու բարդ երեւոյթներու եւ անծանօթ հորիզոններու դէմ յանդիման, Խաչիկ Տէտէեան կը լարէ իր դատողութիւնը եւ ամենայն պարզութեամբ ու յանդգնութեամբ ընթերցողին կը փոխանցէ իր ապրումներն ու մտածումները, յաճախ ջղուտ ըմբոստացումով, քաջութեամբ, որ իր նկարագիրին յատկանշական ցայտուն գիծերէն են», եզրափակեց ան:

Հրայր Ճէպէճեան խօսեցաւ քրիստոնէական աստուածաբանութենէն հիմնաւորումներ կատարելով եւ նշելով, որ այդ աստուածաբանութեան հիմքը ուրիշը ճանչնալու, զայն գտնելու եւ անոր արժէքը գտնելու մէջ կը կայանայ: Ասկէ մեկնելով ան ըսաւ, որ Խաչիկ Տէտէեանի բանաստեղծութիւններուն մէջ նկատած է անոր ներաշխարհը, զոր ան կը պեղէ շարունակ, բայց նաեւ իրեն հետ կը տանի ուրիշներ` զանոնք գտնելու եւ ճանչնալու մտասեւեռումով, ինչ որ իւրայատուկ քաշողականութիւն կու տայ բանաստեղծութեան, ինչպէս նաեւ ուրիշը փնտռելու հեւքը կը բաժնէ ընթերցողին հետ, որպէսզի մենք ալ գտնենք եւ ճանչնանք նոյնը: Հրայր Ճէպէճեանի համաձայն, այս բանաստեղծութիւններուն մէջ կայ յոռետեսութիւն, որ կանգնած չէ, այլ ճամբորդող, շարունակուող` բանաստեղծութեան ճամբով, բայց եւ այնպէս այդ յոռետեսութիւնը զինք չի խեղդեր, այլ մղիչ ուժ կը հանդիսանայ շարունակելու, հասնելու հայուն, ազգին, հայրենիքին, մարդկութեան, ուրիշին: Խ. Տէտէեան կ՛ուզէ հասնիլ ճշմարտութեան, իմաստութեան, կ՛ապրի տագնապը հայուն, հայրենիքին, զօրութիւնը հողին, կ՛երազէ, կը ձգտի, կը փնտռէ` հասնելու համար յաղթութեան եւ հպարտութեան:

Յակոբ Պալեան ընդհանուր գիծերու մէջ անդրադարձաւ բանաստեղծութեան աշխարհին, ընթերցողի կարեւորութեան, ստեղծագործելու տենդին: Ան խօսեցաւ յատկապէս բանաստեղծական տողերուն մէջ սեւէն եկող սպիտակին մասին` դիտել տալով, որ բանաստեղծելը արկածախնդրութիւն է, որ կը խաղցուի առանձնութեան մէջ, իսկ անոր վերջ գտնելէն ետք է, որ կու գան գիրը, գիրքը, ընթերցողը, որոնք նաեւ կրնան չգալ: Ըստ Պալեանի, բանաստեղծութիւնը միայն գրուած տողը չէ, այլ նաեւ չգրուածը, որ արկածախնդրութիւնն է, իսկ բանաստեղծութիւնը պէտք է կարդալ, թափանցել անոր խորերը, գտնել ինքզինք, հասկնալ մատուցուածը:  Յակոբ Պալեան հաստատեց, որ Խաչիկ Տէտէեան եւս չի բաւարարուիր գրուած սեւ տողերով, այլ կը շարունակէ կեանք տալ սպիտակի լայն տարածութեան, կը վերսկսի իր արկածախնդրութեան, իսկ գիրքը այդ արկածախնդրական խաղին մասնակցելու հրաւէր է` ուղղուած բոլորին: «Խաչիկ Տէտէեան պէտք է կարդալ առանց ուրիշներուն կարծիքներուն հետեւելու, ապա միայն ըսել` ան մեզ տարա՞ւ տարբեր տեղեր: Կարդաք թէ չկարդաք, միեւնոյնն է, բանաստեղծները կը նմանին Սիզիֆին` ժայռը լեռ կը հանեն գիտնալով, որ կրկին պիտի գլորի, եւ իրենք պիտի վերսկսին: Ընթերցողը պիտի ըլլա՞յ Սիզիֆ բանաստեղծին հետ ժայռը գագաթ հանելու, քանի որ ան գրողին, իմաստասէրին, բանաստեղծին միւս հաւասարն է», յայտնեց ան:

Խաչիկ Տէտէեան իր խօսքին մէջ շնորհակալութիւն յայտնեց բոլոր անոնց, որոնք նեցուկ եղած են իրեն ստեղծագործական իր աշխարհին մէջ ապրելու ու արարելու, ինչպէս նաեւ շնորհահանդէսի այդ երեկոն կազմակերպելու: Ան երեկոն նկատեց հայ գրականութեան եւ բանաստեղծութեան հանդէպ յարգանքի երեկոյ, հայ մշակոյթին նկատմամբ յարգանք մատուցելու առիթ: Ըստ անոր, ներկայ ըլլալով այդ երեկոյին, պատիւ կը տրուի բանաստեղծութեան, յոյս, որ սփիւռքահայութեան մեր կեանքին մէջ հայուն նաւը կը շարունակէ փոթորկել, հակառակ փոթորկոտ իրավիճակին, իսկ սակաւաթիւ գրողները ունին առաքելութիւն գրելու, անկախ անկէ` կը կարդացուի՞, թէ՞` ոչ:  Խաչիկ Տէտէեան դիտել տուաւ, որ իր փափաքն էր նաեւ հայաստանեան իրականութեան ծանօթացնել իր գործերը, սակայն ուրախ է, որ առաջին շնորհահանդէսը կը կատարուի Լիբանանի մէջ: Իր խօսքը եզրափակելով ան հաստատեց, որ վճռակամ է շարունակելու բանաստեղծական իր երթը:

Ապա ցուցադրուեցաւ բանաստեղծութեամբ եւ տարբեր տարիներու լուսանկարներով համադրուած հարազատ տեսերիզ մը:

Աւարտին Խաչիկ Տէտէեանի հատորներուն մասին խօսեցաւ Նարեկ սրբազան, որ շնորհակալութիւն յայտնեց խօսք առնողներուն, որոնք պահը լեցուցին իրենց վկայութիւններով: Ան ըսաւ, որ սիրոյ առաքեալը` Յովհաննէս աւետարանիչ, իր Աւետարանը կը բանայ «Ի սկզբանէ էր Բանն» նախադասութեամբ` յայտնելով, որ երբ Աստուած մարդը ստեղծեց, զայն կոչեց ստեղծագործութիւնը ծաղկեցնելու, եւ աւելի լաւ եղանակ չկայ ատիկա կատարելու, քան` բանաստեղծութիւնը, Բանի ստեղծագործութեան շարունակականութիւնը: Այս ծիրին մէջ առաջնորդ սրբազանը լուսարձակի տակ առաւ Խաչիկ Տէտէեանի բանաստեղծութիւններուն մէջ մայրենիին նկատմամբ պաշտամունքը. ան նաեւ ըսաւ, որ անոր տողերուն մէջ երգուած են սէրը, վիշտը, բնութիւնը, մահը, անորոշութիւնը, կեանքը, պարզութիւնը, հոգիի թռիչքը: Նարեկ սրբազան իր խօսքին մէջ մէջբերած բանաստեղծութիւններու կարգին նկատի առած էր լիբանանեան կեանքին ու տագնապին նուիրուած Խաչիկ Տէտէեանի բանաստեղծութիւնը, ուր կայ վիշտն ու յուզումը Լիբանանի ապրած դաժան օրերուն, նաեւ քրիստոնէական հաւատքին ու մարտահրաւէրին նուիրուած բանաստեղծութիւն մը, որուն մէջ արտայայտուած զգացումները, մտորումները միշտ առկայ են մեր կեանքին մէջ: Եզրափակելով իր խօսքը` սրբազան հայրը հաստատեց, որ բանաստեղծը, գրագէտը, հոգեւորականը պիտի շարունակեն գրել ու գործել, որովհետեւ սկիզբէն էր Բանը եւ յաւիտենական է Բանը:

Աւարտին տեղի ունեցաւ գինեձօն, անկէ ետք Խաչիկ Տէտէեան մակագրեց հատորները:

 

---