Հայաստանում 2020-ին լրտեսական ծրագրերի (stalkerware) գրոհների բախվել է բջջային սարքերի օգտատերերի 0,03%-ն այն դեպքում, երբ 2019-ին այդ ցուցանիշը կազմել է 0,02%։ Եթե Վրաստանում անցյալ տարի նման գրոհների է ենթարկվել բջջային օգտատերերի 0,03%-ը, ապա 2019 թվականին նրանց բաժինը կազմել է 0,01%, իսկ Ադրբեջանում ըստ տարիների այդ ցուցանիշները համապատասխանաբար կազմել են 0,06% և 0,04%։ Այս մասին են վկայում «Կասպերսկի»ընկերության տվյալները, որոնց համաձայն, 2020-ին stalkerware տիպի հավելվածներից տուժել է գրեթե 54 հազար օգտատերեր ամբողջ աշխարհում։ 2018-ին այդ թիվը կազմել է գրեթե 40 հազար օգտատեր։ Մինչդեռ 2019 թվականին ստալկերական ծրագրերից տուժել է ավելի քան 67 հազար մարդ։

 

Ընկերության փորձագետները նշում են, որ սարքի վրա լրտեսական հավելված տեղադրելու համար բավական է մեկ անգամ ֆիզիկական հասանելիություն ստանալ դրան:Այնուհետև հետապնդողը կարող է ստալկերական ծրագրերի միջոցով հետևել լրտեսման օբյեկտի տեղակայմանը, կարդալ մեսենջերների և սոցցանցերի հաղորդագրությունները, դիտել ուրիշի սարքի լուսանկարները, տեսանյութերը և այլ ֆայլերը, լսել հեռախոսազրույցները, տեսնել այն ամենը, ինչ օգտատերը մուտքագրում է ստեղնաշարով, այդ թվում՝ գաղտնաբառերը և երկգործոն իրավազորման կոդերը:

 

«Ընդ որում, տուժողը նույնիսկ չի էլ գլխի ընկնում, որ stalkerware-ը սարքում է. նման հավելվածները սովորաբար իրենց թաքցնում են տեղադրված ծրագրերի ցանկից և իրենց ակտիվության մասին ոչ մի ծանուցում չեն անում։Իմանալով զոհի յուրաքանչյուր քայլի մասին՝ չարագործը կարող է վերահսկել նրան, ճնշում գործադրել հոգեբանորեն և սպառնալ նրա կյանքին ու առողջությանը»,- պարզաբանում են նրանք։Գենդերային հավասարության եվրոպական ինստիտուտի (EIGE) 2017-իհաշվետվության համաձայն՝ առցանց լրտեսումից տուժած տասը կանանցից յոթը բախվել են հետապնդողի ֆիզիկական և/կամ սեռական բռնությանը:Ֆրանսիայում, Centre Hubertine Auclert-ի տվյալներով, հարաբերություններում բռնության յուրաքանչյուր հինգերորդ զոհը բախվել է լրտեսական ծրագրերի:

 

Ստալկերական ծրագրերի դեմ պայքարի հիմնական խնդիրներից մեկն այն է, որ դրանք հնարավոր չէ հենց այնպես վերցնել և հեռացնել:Stalkerware տեղադրողը, նկատելով դրա հեռացումը, կարող է հասկանալ՝ զոհը տեղյակ է, որ իրեն հետևում են. որոշ նմուշներ իրենց տիրոջը ծանուցում են ուղարկում այդ մասին։Դա կարող է իրավիճակն ավելի վտանգավոր դարձնել զոհի համար և հանգեցնել հակամարտության սրման ինչպես առցանց, այնպես էլ ցանցից դուրստիրույթում։Դրանից խուսափելու համար հարկավոր է օգտագործել TinyCheck լուծումը, որը հատուկ մշակված է լրտեսական ծրագրերը տերերից գաղտնի որոնելու համար։Սմարթֆոնի վրա stalkerware-ի հայտնվելու ռիսկը նվազեցնելու համար փորձագետները խորհուրդ են տալիս ոչ մեկին չտալ և հնարավորության դեպքում չթողնել այն առանց հսկողության, սարքը պաշտպանել բարդ թվատառային գաղտնաբառով և չասել այն որևէ մեկին:Անհրաժեշտ է, որ օգտատերերը սմարթֆոնի կարգավորումներում արգելի կողմնակի աղբյուրներից հավելվածների տեղադրումը և ինքն էլ օգտվի միայն պաշտոնական խանութներից, ինչպես նաև սարքը պաշտպանի հուսալի մոբայլ հակավիրուսային ծրագրով, որը կարողանում է հայտնաբերել և նախազգուշացնել stalkerware-ի մասին:

 

«Կասպերսկի» ընկերության Հայաստանի ներկայացուցչություն

 

 

 

Նոյյան տապան  -   Կազմակերպություններ