1in.am Երբ «Հրապարակի» կայքում կարդացի դաշնակցական հեղինակի «երազանքը», որ ուկրաինական կարգավորման Թրամփի ծրագրի նման մի «փաստաթուղթ էլ կդրվի Նիկոլի սեղանին», տպավորություն ունեցա, որ գործ ունենք նրա ոչ այնքան ողջամիտ երազանքի հետ: Պարզվում է, սխալվել եմ: Ազգային ժողովի ՀՅԴ-ական պատգամավոր Քրիստինե Վարդանյանը ֆեյսբուքյան գրառմամբ հայ-ադրբեջանական նախաստորագրված պայմանագիրը համեմատել է Ուկրաինայի վերաբերյալ ամերիկյան ծրագիրը և եկել եզրակացության, որ այդ փաստաթղթի «օրինակով պարզ երևում է, թե ինչպիսի կոնկրետություն կարող է ունենալ խաղաղություն անունը կրող փաստաթուղթը»:

 

Ի՞նչ «կոնկրետության» մասին է խոսքը, պարզ է դառնում հետագա շարադրանքից. ուկրաինական կարգավորման ամերիկյան ծրագրի իրականացման «երաշխիք» կա՝ ի դեմս ԱՄՆ նախագահի կողմից գլխավորելիք «Խաղաղության խորհրդի», իսկ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև պայմանագրի դեպքում նման մեխանիզմ չի նախատեսվում:

 

 

Սա արդեն անհատական, նույնիսկ կարելի է ասել՝ կուսակցական-դաշնակցական ընկալում չէ: Եվ ցավալի է հասկանալ, որ Հայաստանում կան քաղաքական ուժեր, հանրային շրջանակներ, խմբեր և անհատներ, որ կամ չեն ըմբռնում հայ-ադրբեջանական երկկողմ պայմանավորվածությունների կարևորությունը, կամ այն ստորադասում են «միջազգային երաշխիքներին»:

 

Որքան էլ փորձենք կարեւորել կարգավորման սկզբունքների մշակմանն ուկրաինական կողմի մասնակցությունը, ներկայացված ծրագիրը բոլոր առումներով Ուկրաինայի մասին կամ նրա վերաբերյալ ռուս-ամերիկյան համաձայնություն է, ոչ թե Ռուսաստան-Ուկրաինա պայմանագրի նախագիծ:

 

Ովքեր հետևել են քառասունչօրսօրյա պատերազմին հաջորդած հայ-ադրբեջանական բանակցային գործընթացին, դեռևս 2021-2022 թվականներին են նկատել և հրապարակայնացրել, որ գլխավոր խնդիրը մեկն է՝ ապագա պայմանագիրը լինելու է հայ-ադրբեջանակա՞ն, թե՞՝ «Հայաստանի մասին» ռուս-ադրբեջանական կամ ամերիկա-ադրբեջանակա՞ն: Եթե գործընթացը զարգանար երկրորդ տարբերակով, ապա կունանայինք նաև «միջազգային երաշխիքներ», իրականում՝ Սյունիքում և հայ-ադրբեջանական սահմանին ռուսական զինված ուժերի ներկայություն:

 

Հայաստան-Ադրբեջան նախաստորագրված պայմանագիրը երկկողմ, միջազգային իրավունքի իրավահավասար սուբյեկտների միջև ձեռք բերված պայմանավորվածություն է, որ կողմերի համար սահմանում է նույնական իրավունքներ և պարտականություններ: Եվ այդ իրավա-քաղաքական հիմքը խաղաղության ամենագործունակ երաշխիքն է, քանի որ, կրկնեմ, փաստաթուղթը «Հայաստանի մասին չէ», Հայաստանինն է:

 

Եթե վաղը, տա Աստված, Ուկրաինայի համար ավելի ընդունելի մի ծրագիր մշակվի և բոլոր ներգրավված կողմերը դա ընդունեն, միևնույն է, այն կլինի ոչ թե ռուս-ուկրաինական, այլ Ուկրաինայի մասնակցությամբ «Ուկրաինայի մասին» ԱՄՆ-ի, Ռուսաստանի և Եվրամիության միջև ձեռք բերված համաձայնություն: Ինչպես ժամանակին Մերձբալթիկայի և Լեհաստանի մասին պայմանավորվել են Մոլոտովը և Ռիբենտրոպը կամ Գերմանիան բաժանվել է ԽՍՀՄ և արևմտյան դաշնակիցների միջև: Իսկ դա խնդրի լուծում չէ, այլ, ղարաբաղցու ասած՝ «ձյունով ծածկած կեղտ»:

 

Անշուշտ, ցավալի է, որ հայ-ադրբեջանական երկկողմ համաձայնությունը ձեռք է բերվել կամ պետք է իրավաբանորեն ամրագրվի առանց Արցախի: Բայց այդ մասին պետք է մտածվեր ժամանակին: Հայաստանի իշխանությունները և քաղաքական ուժերը, դժբախտաբար, չեն հասկացել կամ, գուցե, չեն ցանկացել հաշտվել այն մտքի հետ, որ արտաքին միջամտությամբ և «միջազգային երաշխիքներով» հնարավոր չէ հասնել Լեռնային Ղարաբաղի հայանպաստ լուծման, միակ հայանպաստն այն է, ինչին կհամաձայնի նաև Ադրբեջանը:

 

Քանի որ այդ մասին ասել եմ նույն պահին, կրկնեմ. նման վերջին հնարավորությունը Հայաստանը բաց է թողել 2022թ. մարտին, երբ անմիջապես չի հայտարարել, որ միանշանակորեն ընդունում է խաղաղության պայմանագրի՝ Ադրբեջանի ԱԳՆ կողմից հրապարակած «հինգ սկզբունքները»: Ժամանակը չի ներում, հրամայաբար պահանջում է, որ Հայաստանի ոչ միայն իշխանությունները, այլև քաղաքական ուժերը, հանրությունը վերջնականապես հաղթահարեն Սևրի պայմանագրի և Ուիլսոնի իրավարար վճռի «կախարդանքը»: Որպեսզի Հայաստանում այլեւս երբեք «միջազգային երաշխիքներով» հարեւան երկրների հետ «մեծախոսող» իշխանություն չձևավորվի: Ի վերջո, արժանապատվությունը ոչ թե հարևանի «գլխին տղա բերելու», այլ նրա հետ սեփական ռեսուրսներով համաձայնության հասնելու մեջ է:

 

 

Նոյյան տապան  -   Իրավունք