ՄԱՐՍԵԼ, 3 ԴԵԿՏԵՄԲԵՐԻ, ՆՈՅՅԱՆ ՏԱՊԱՆ-ՀԱՅԵՐՆ ԱՅՍՕՐ: Կարո Հովսեփյանը Ֆրանսիայի Պրովանս-Ալպ-Կոտ-դ'Ազյուր նահանգի խորհրդի անդամ է, սոցիալական եւ առողջապահական հարցերով փոխնահանգապետ, Մարսելի 13-14-րդ թաղամասերի թաղապետ, Պրոլանս ալ Կոտաժյուրի շրջանային խորհրդի անդամ եւ Մարսելի հայ մշակույթի եւ երիտասարդության տան հիմնադիր-ղեկավար: - Ի՞նչ պատմություն ունի Մարսելի հայ համայնքը եւ ինչպիսի՞ն է այն: - Մարսելի հայ համայնքը դարերի պատմություն ունի, սակայն այն հիմնականում «համալրվեց» 20-րդ դարասկզբին Թուրքիայի կողմից իրականացրած Մեծ եղեռնի արդյունքում: 1915 թվականի զանգվածային գաղթի պատճառով այստեղ ձեւավորվեց մեծ հայ համայնք: Այսօր Մարսելի հայ գաղութն ունի շուրջ 80.000 բանկչություն: Գաղութն իրապես հայաշունչ եւ հայաթոր գաղութ է, ազգային հարցերում համախմբված: Մինչեւ 1980-ականները համայնքն ապրում էր իր ամենափայլուն տարիները, իր ինքնության ամենահարազատ տարիները, ինչը հնարավոր չէ ասել վերջին տասնամյակների մասին: Մեծ դժվարություններ են առաջացել հայապահպանության խնդրում: Խնդիրներ են առաջացել մայրենի լեզվի եւ հայ արմատների պահպանման հարցում: Այսօր հայերենի գործածությունը սահմանափակվում է ընդամենը առօրյա խոսակցականի շրջանակներում ի հակառակ նրան, որ նախորդ դարերում այն եղել է նաեւ ստեղծագործելու լեզու: - Վերջերս իմացա, թե ինչպես Մարսելի ղեկավարությունը, սատարելով հայ համայնքին, բոյկոտել էր Մարսելի նավահանգստում թուրքական «պատմական» նավի կայանման առթիվ տոնակատարությունը: Միջոցառումը, որը պետք է անցներ մեծ շուքով համեստ լռության էր մատնվել... - Այո, Մարսելի հայ ժողովուրդը պատրաստակամ ու պահանջատեր է իր պատմական իրավունքներին: Հուլիսին այդ թուրքական նավակը հասավ Մարսել, ընդունվեց ամենաանշուք կերպով, եւ այս ամենում, իհարկե, գաղութն ունի իր կարեւոր դերը եւ աշխատանքը` չէ՞ որ հենց այդ նույն նավահանգստով էին ցեղասպանությունից մազապուրծ հայերը տեղափոխվում Մարսել: Այսօր հայ համայնքում մեծ շարժում, կազմակերպված աշխատանք կա: Արվում է ամեն ինչ, որպեսզի Ցեղասպանության վերաբերյալ պատժական օրենք ընդունվի եւ որպեսզի Ֆրանսիայի ծերակույտը քվեարկի դրա օգտին: - Իսկ ինչո՞վ կպայմանավորեք Մարսելի հայ համայնքի միասնականությունը. ավելի շա՞տ են մտավորականները, թե՞ կարեւորվում է ժառանգականության գործոնը` այն, որ եղեռնից մազապուրծ սերունդի ժառանգներն են: - Այո, Մարսելի հայ համայնքը Եղեռնից մազապուրծ գաղթականների սերունդն է: Սերունդները հաջորդում են միմյանց, բայց համայնքում մեծ աշխատանք է տարվում հայի ինքնությունը, արժանապատվությունը պահպանելու ուղղությամբ: Այս տարածքում հայերն ապրում են ամփոփված, միասնական, կան հայաշատ կենտրոններ, զանազան կառույցներ են ստեղծվում, որոնք պահպանում են հարազատությունը հայի ինքնությանը: Քիչ առաջ ասացի, որ մեր համայնքում օրհասական է մայրենի լեզվի պահպանման հարցը, սակայն այս դժվարին խնդրի կողքին չեմ կարող չնշել, որ, թեկուզեւ սերունդները հետզհետե կորցնում են լեզուն, սակայն կրում եւ պահպանում են ազգային շատ արժեքներ: Եվ դժվարությունը Սփյուռքինն է, եւ Մարսելի գաղութը դիմագրավել է այս նոր ազգային գոյապայքարը` ազգային գոյապայքարը: - Իսկ ի՞նչն է խանգարում լեզուն պահպանել: Որքան տեղյակ եմ Մարսելում կան հայկական ամենօրյա եւ կիրակնօրյա դպրոցներ, ուրեմն ի՞նչն է խանգարում: - Նախ ասեմ, որ ամեն ինչ սկսվում է հենց ընտանիքից: Քանի դեռ ողջ էին մեր մեծ մայրերը, ընտանիքները համախումբ էին, խոսում էին մայրենի լեզվով, բայց հիմա այլեւս, կյանքի բնական օրենքով, այդ սերունդն անհետանում է, նրանց հետ էլ, նոր սերնդի մոտ վերանում է հայրենախոսությունը: Պետք է յուրաքանչյուր ծնող գիտակցի, որ անհրաժեշտ է պահպանել մայրենի լեզուն, որ իր կարեւորագույն առաքելությունը հաջորդ սերնդին հայ արմատները, սովորույթներն ու ավանդույթները եւ անպայման հայոց լեզուն փոխանցելն է: Իսկ դրա համար յուրաքանչյուր ընտանիքում պետք է խոսեն հայերեն, որպեսզի զավակներն էլ ծնված օրից լսեն, հասկանան ու խոսեն հայերեն: Սակայ այսօր հասկանալի է, որ շատ ավելի հեշտ է ֆրանսերեն խոսելը, քան հայերեն, քանի որ հայերենին տիրապետողների թիվը սարսափելի պակասել է: Իհարկե, կան դպրոցներ, կա համազգային վարժարան, ուր մանկապարտեզից մինչեւ ավարտական դասարաններ կան, կան շաբաթօրյա, կիրակնօրյա դպրոցներ, զանազան մշակութային խմբակներ, կազմակերպություններ, կենտրոններ, գործում է եկեղեցին, համայնքը համախմբված է եկեղեցու շուրջ, բայց այս ամենը շատ քիչ է, կամ բավարար չէ, որպեսզի 80.000-անոց գաղութը մնա հայ եւ ստանա հայեցի դաստիարակություն: - Իսկ ի՞նչ է անհրաժեշտ: - Դրա համար պետք է բազմապատկել դպրոցների քանակը: - Միայն այդքա՞նը... - Պետք է պետք է եկեղեցին ավելի հստակ կատարի իր հիմնական առաքելությունը` հային հայ պահելու եւ երիտասարդ սերնդին հայ դաստիարակելու առաքելությունը: Հայ ընտանիքները պետք է ակտիվ ներգրավվեն ընդհանուր համայնքի եւ դրանում գործող կառույցների աշխատանքներում, միասնական լինեն հիմնական հարցերի շուրջ եւ միասնական լինեն հենց գաղութի ներսում: Այսօր գաղութը միասնական է միան Ցեղասպանության հարցի, պահանջատիրության շուրջ: Միայն այս հիմնախնդիրն է, որ հային միասնական է պահում: Ցավոք սա փաստ է, բայց այսքանը բավարար չէ: Պատկերացնենք մի պահ, որ այս հիմնահարցը շուտով ստանում է անհրաժեշտ լուծումը: Դժվար է պատկերացնել, թե այս դեպքում ուրիշ ի՞նչ հարցի շուրջ հնարավոր կլինի այլեւս համախմբել հայությունը: Այս է պատճառը, որ ես կարեւորում եմ լեզվի խնդիրը: Լեզուն է, որ հային հայ է պահելու եւ պահելու է համախումբ: Լեզուն միակ հայտարարն է ամբողջ աշխարհի հայության համար, ողջ Սփյուռքի համար: Եթե կորցնենք լեզուն կկորցնենք մեր հիմնական արժեքները: Այսօր կարելի է պատմություն, աշխարհագրություն եւ այլ գիտություններ ուսումնասիրել եւ սովորել ուրիշ լեզուներով, բայց անկարելի է մեր գրականագետներին, բանաստեղծներին կարդալ այլ լեզուներով: Սա է այսօր Սփյուռքին ներկայացվող հիմնական պահանջը: - Իսկ ինչ սպասելիքներ ունեք Սփյուռքի նախարարությունից: - Սփյուռքի նախարարությունը վերջերս դարձավ մեկ տարեկան: Պետք է ասեմ, որ շատ լավ նախարարություն է եւ, որ այլեւս Սփյուռքն ունի իր «կուսակիցը» Հայաստանի կառավարությունում: Ուսումնասիրելով Սփյուռքի եւ Հայաստանի կապերը` ուրախանում եմ, որ դրանք արդեն լուրջ հարթություն են տեղափոխվել: Լուրջ, որովհետեւ, եթե նախկինում այս հարաբերությունները կազմվում էին միայն մշակութային, սպորտային ոլորտների որոշակի, այսպես ասած, փոխանակումներով` երգի, պարի համույթներ, անհատ կատարողներ եւ այլն, ապա այսօր շփումներն այլեւս ուրիշ մակարդակի վրա են: Այսօր շփումները տեղափոխվել են նաեւ գործնական, պատմական, սոցիալական հարթության վրա, բոլորովին նոր եւ հիմնավոր հարաբերություններ են սկսվել Հայրենիքի հետ: Այսօր Սփյուռքը եւ Հայաստանը` մեր ժողովրդի երկու բեւեռները, մոտեցել են միմյանց, քանի որ գիտակցել են, որ միայն մեկը մյուսով կարող են լինել զորավոր եւ կենսունակ: Տիկին նախարարի ձեռագիրը այնքան հաստատուն է, որ վստահ եմ, հայ ժողովրդի այս երկու բեւեռների միջեւ իր ստեղծվող կապը կամ կամուրջը եւս կլինի հիմնարար ու հաստատուն: Այս նախարարության ստեղծումը եւ նրա ունեցած առաքելությունն անպայման պետք է նպաստի եւ զորացնի նաեւ զանազան երկրներում ապրող սփյուռքահային իր ազգային գոյապայքարում: - Վերջերս Հանրապետության նախագահն ու Հայաստանի կառավարական պատվիրակությունը վերադարձան համահայկական շրջագայությունից, որը սկսել էին հենց Ֆրանսիայից: Ինչպիսի՞ն է ֆրասահայ համայնքի տպավորություններն այս հանդիպումից: Ինչպե՞ս եք գնահատում Սփյուռքին դիմելու, նրա ձայնը լսելու ՀՀ նախագահի քայլը: - Նախագահ Սերժ Սարգսյանի այս քայլը շատ կարեւոր էր: Նախ չափազանց կարեւոր է Սփյուռքի հետ հաղորդակցվելը. կապը պետք է մշտական լինի հատկապես պատմության մեջ մեզ համար այսքան ճակատագրական օրերին: Նախագահը ճիշտ է` պետք է գնալ եւ Սփյուռքին բացատրել իրողությունը, այսօրվա կացությունը: Հայաստանի Հանրապետության կողմից տարվող քաղաքականությունը ինչ խոսք, պատկանում է երկրի նախագահին ու կառավարությանը, սակայն նաեւ վստահ եմ, որ այդ քաղաքականությունը չի կարող եւ չպետք է անտեսի հայոց պատմությունը, որը պատկանում է ողջ հայ ժողովրդին եւ հատկապես Սփյուռքի ժողովրդին, ով կրում է Ցեղասպանության ցավը: Հայաստանում իմ ունեցած հանդիպումների ընթացքում համոզվեցի, որ այսօրվա կառավարության մոտ այլեւս կա քաղաքական ուղեգիծ, ռազմավարություն ու շատ հստակ դիրքորոշում: Մեզ վստահեցրին, որ Հայաստանի կառավարությունը երբեւիցե չի լքել Ղարաբաղն իր վիճակին մեջ: Ուրեմն, երբ կա այս գաղափարի վճռականությունը, կարծում եմ բանակցությունների ընթացքը պետք է շարունակվի: Բայց նաեւ ճիշտ է, որ Սփյուռքում եւ Հայաստանում կազմակերպվում են ցույցեր, որպեսզի ժողովուրդը միշտ պահանջի, որ Ցեղասպանության հարցը լինի օրակարգում: Սա մեծապես կօգնի մեր իշխանություններին զգոն մնալու եւ ճիշտ որոշումներ կայացնելու: - Բազմիցս եղել եք Հայաստանում, փոփոխություններ նկատելի՞ են: - Վերջին տարիներին հաճախ եմ լինում Հայաստանում: Անշուշտ նկատելի փոփոխություններ կան, սակայն դրանք հիմնականում վերաբերում են հատկապես մայրաքաղաք Երեւանին: Գործի բերումով հաճախ լինում եմ նաեւ շրջաններում, մասնավորապես Վանաձորում, ուր պետք է ասեմ, որ փոփոխությունները շատ նվազ են, դանդաղ են ընթանում: Պետք է հավասարակշռություն մտցնել աշխատանքներում: Փափագս է, որպեսզի Հայաստանի մարզերը նույնպես եւ նույն թափով զարգանան, ինչպես քաղաքամայրը: - Աշխարհի 120 երկրներում կան հայկական համայնքեր, սակայն դրանց մի մասը բավական մեծ խնդիրներ ունեն, որոշ համայնքներ էլ ծայր աղքտության մեջ են: Չե՞ք կարծում, որ ժամանակն է ոչ միայն Սփյուռք-Հայրենիք կապերն ամրապնդեու, այլ նաեւ Սփյուռքի նման համայնքին հենց Սփյուռքի կայացած համայնքի կողմից օգնության ձեռք մեկնելու: - Կարծում եմ, ճիշտ եւ դիպուկ դիտարկում է, բայց այս խնդրի շուրջ պետք է լավ խորհել, խորհրդակցել ՀՀ իշխանությունների եւ մասնավորապես սփյուռքի նախարարության հետ, քանի որ հատկապես այս կառույցն է, որ ուսումնասիրում է տարբեր երկրների հայ համայնքները եւ լավագույնս է տեղյակ նրանց կարիքներին: Պետք է հստակ ծրագիր եւ ռազմավարություն մշակել: Իրականում պետք է Սփյուռքը օգնի Սփյուռքին, հատկապես այն երկրներում, որոնցում կան տնտեսական կամ այլ դժվարություններ, կարողանան միջամտել եւ զորացնել այդ գաղութը: Անշուշտ, սա այլ աշխատանք է, որը մինչ օրս դեռ կազմակերպված չէ, եւ պատկերացումն էլ, թե ինչպես պետք է այն իրագործել, դեռեւս հստակ չէ, թույլ է: Սա գործունեության շատ կարեւոր դաշտ է, քանի որ որքան զորանա սփյուռքյան համայնքը, նրա կառույցները, այդքան կզորանա Հայրենիքը եւ հակառակը: Սփյուռքը շատ կարեւոր ազդակ է հայ ժողովրդի կյանքում: ՐԱՖՖԻ Ն.

---