Այս ամսվա սկզբին մի քանի թերթեր տեղեկացրեցին, որ Թուրքիայի դեմ մեծածավալ բողոք է ներկայացվել Միջազգային քրեական դատարան (ՄՔԴ): Իրավական հարցերով եվրոպացի  իրավաբանների խումբը հավաքել է հսկայական գործ, որը ներառում է «վկաների ցուցմունքները, որոնք մանրամասնում են խոշտանգման, պետության կողմից հովանավորվող առևանգման և անօրինական բանտարկության մասին»՝ իրականացված Թուրքիայի կառավարության կողմից իր 200 հազար հակառակորդների նկատմամբ:

 

Ե՛վ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը, և՛ ՄԱԿ-ի կամայական կալանքի  հարցերով աշխատանքային խումբը եզրակացրել էին, որ Թուրքիայի կողմից բանտարկությունների և կալանքների մեծ մասը Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի խախտում էր։ Դրանք համարվում են մարդկության դեմ ուղղված հանցագործություններ։ Նոր բողոքը փոխանցվել է ՄՔԴ դատախազ Քարիմ Խանին փետրվարի 9-ին, սակայն հրապարակվել է 2023 թվականի մարտի 1-ին։

 

4000 էջանոց թղթապանակը պատրաստվել է բելգիական Van Steenbrugge Advocaten իրավաբանական ընկերության, բելգիական Turkey Tribunal հասարակական կազմակերպության և Եվրոպական դատավորների ասոցիացիայի կողմից:

 

«Թուրք պաշտոնյաները մարդկության դեմ հանցագործություններ են կատարել Էրդողանի վարչակարգի հարյուր հազարավոր հակառակորդների նկատմամբ», ասվում է հայտարարության մեջ։ «Այս հանցագործությունները հավասարազոր են «համատարած և համակարգված հարձակման խաղաղ բնակչության դեմ», որը թույլ է տալիս ՄՔԴ-ին վարույթ սկսել Էրդողանի վարչակարգի բարձրաստիճան պաշտոնյաների դեմ»:

 

Չնայած Թուրքիան չի ստորագրել Հռոմի կանոնադրությունը, որով հիմնվել է ՄՔԴ-ն, սակայնԴատարանն իրավասու է հետամուտ լինել այդ հանցագործություններին, քանի որ թուրքական կառավարությունը հանցագործությունների մի մասը կատարել է ՄՔԴ անդամ 45 երկրների տարածքում՝ Ալբանիա, Ավստրիա, Աֆղանստան, Բանգլադեշ, Բելգիա, Բոսնիա Հերցեգովինա, Բուրկինա Ֆասո, Գաբոն, Գամբիա,Գերմանիա, Գվինեա, Դանիա, Զամբիա,  Թունիս, Լեհաստան, Լիբերիա, Լիտվա, Լյուքսեմբուրգ, Կամբոջա, Կանադա,  Կոնգո, Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն, Հորդանան, Հունաստան, Հյուսիսային Մակեդոնիա,  Մադագասկար, Մալի, Միացյալ Թագավորություն, Մոլդովա, Մոնղոլիա, Նիգեր, Նիգերիա, Նիդեռլանդներ, Շվեյցարիա,  Չադ, Պերու, Ռումինիա, Սենեգալ, Վենեսուելա,   Վրաստան,  Տանզանիա, Տաջիկստան,  Ուգանդա, Քենիա և Ֆրանսիա։

 

Բողոքում նշվում է, որ եղել է հարկադիր անհետացման 17 դեպք, երբ զոհերն առևանգվել են Քենիայից, Կամբոջայից, Գաբոնից, Ալբանիայից, Բուլղարիայից, Մոլդովայից, Մոնղոլիայից և Շվեյցարիայից ու հետ տարվել Թուրքիա։ Այս առևանգվածները մեղադրվում էին ԱՄՆ-ում բնակվող մահմեդական քարոզիչ Ֆեթուլլահ Գյուլենի հետևորդ լինելու մեջ: Նախագահ Էրդողանը երկար տարիներ աջակցել է Գյուլենին, մինչև նրանց հարաբերությունների սրվելը: Գյուլենի հազարավոր հետևորդներ, այդ թվում՝ 9100 ոստիկան, հետագայում հեռացվեցին աշխատանքից և ձերբակալվեցին։

 

Օսման Քարաջան ձերբակալվել է 2019 թվականի հոկտեմբերի 14-ին Կամբոջայում, որտեղ աշխատել է որպես դպրոցի ուսուցիչ։ «Չորս օր կալանքի տակ մնալուց հետո Քարաջային հանձնել են թուրքական իշխանություններին, որոնք նրան կառավարական փոքր ինքնաթիռով վերադարձրել են Թուրքիա։ Նա դատապարտվել է 2016 թվականի հեղաշրջման փորձի ժամանակ զինված ահաբեկչական խմբավորում ղեկավարելու համար՝ չնայած այն փաստին, որ նա Թուրքիայից Կամբոջա էր մեկնել 2002 թվականին», հաղորդում է «Գարդիանը»։

 

Քարաջան մեկն է այն բազմաթիվ թուրքերից, որոնք առևանգվել են արտերկրից և մեղադրվել «ահաբեկիչ» լինելու համար: ՄՔԴ-ում Թուրքիայի դեմ ներկայացված հայցը պարունակել է 800 առևանգվածների խոշտանգումների վերաբերյալ հայտարարություններ, որոնք «մանրամասն նկարագրում էին, թե ինչպես են խոշտանգումները կիրառվել լայն մասշտաբով և հետևողականորեն»:

 

«Դա պետք է հետաքննվի», ասել է Բելգիայի նախկին փոխվարչապետ և մարդու իրավունքների պրոֆեսոր Յոհան Վանդե Լանոտը, որն օգնել է Turkey Tribunal-ի ստեղծմանը:  Նա  ղեկավարում է ՄՔԴ-ին հետաքննություն սկսելու հարցում համոզելու ջանքերը: «Խախտվում են միջազգային իրավունքի համընդհանուր հիմնարար սկզբունքները… Թուրքիայի կառավարության կարևոր անդամները չեն կարող հերքել, որ իրենք պատասխանատու են, քանի որ հպարտորեն հայտարարել են իրենց պատասխանատվության մասին»։ 

 

Turkey Tribunal-ը հայտարարել է, որ փաստագրել է «արտերկրային և ներքին բռնի անհետացման 59 դեպք՝ 109 անձի վերաբերյալ։ Թեև թուրքական պետությունը միշտ հերքել է իր ներգրավվածությունը ներքին անհետացումների մեջ, իշխանությունները մշտապես պարծեցել են արտերկրում կատարված ապօրինի առևանգումներով: Վերջերս, 2021 թվականի հուլիսին, նախագահ Էրդողանը մամուլի ասուլիս էր անցկացրել թուրք ուսուցչի պատկերի կողքին, որը հայտարարել էր, որ իրեն առևանգել են օտար երկրից։ Անպատժելիության ամբարտավան ցուցադրության մեջ առևանգված անձի հրապարակված պատկերը ցույց էր տալիս խոշտանգումների հստակ նշաններ, իսկ նա հետագայում վիրահատվեց՝ կոտրված ձեռքը բուժելու համար»:

 

Turkey Tribunal հավելել է. «Միջազգային իրավունքի հիմնարար կանոնների խախտմամբ բանտարկությունների կապակցությամբ, թուրքական պաշտոնական վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ «ահաբեկչական կազմակերպության» ենթադրյալ անդամակցության վերաբերյալ  2015-2021 թվականներին հետաքննություն է սկսվել 2 217 000 անձի նկատմամբ. 560 հազար  մարդ կանգնել է դատարանի առջև և 374 հազար մարդ դատապարտվել է, որոնցից 270  հազարը ճանաչվել է ահաբեկչական կազմակերպության անդամ»: 

 

Ավելին, ըստ Turkey Tribunal-ի՝ «Թուրքիայի պաշտոնական վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ 2016 թվականից ի վեր աշխատանքից ազատվել է 129 410 պետական ծառայող և չեղարկվել է 19 962 ուսուցչի դասավանդման արտոնագիր։ Առգրավվել է 234 419 անձնագիր՝ Գյուլենի շարժման ենթադրյալ անդամների նկատմամբ կամայական հետաքննության շրջանակներում։  Դրանցից 155 հազարը վերաբերում է այն անձանց, որոնց նկատմամբ  քրեական հետապնդում չի իրականացվել, օրինակ՝ հետաքննության կամ քրեական հետապնդման ենթարկված անձանց ամուսինները»։

 

Բելգիայի նախկին փոխվարչապետ Վանդե Լանոտը եզրափակել է. «Հարցի ուսումնասիրման համար մենք դիմել էինք ՄԱԿ-ի բռնի անհետացման հարցերով աշխատանքային խմբին, ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների կոմիտե, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան և նույնիսկ հենց Թուրքիայում դատավորներին, սակայն ոչինչ չի արվել, ուստի սա արդարության  հասնելու վերջին հնարավորությունն է»։

 

 

Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի

 

 

Նոյյան տապան  -   Քաղաքական