ԵՄ առաջնորդները պետք է հստակ ասեն Ալիևին, որ նրան թույլ չեն տա անպատիժ գործել․ Ռասմուսենի հոդվածը Project Syndicate-ում
25-03-2023 11:56:47 | Հայաստան | Ի՞նչ է գրում մամուլը
Lragir.am. ՆԱՏՕ-ի նախկին գլխավոր քարտուղար, «Ռասմուսեն Գլոբալ» միջազգային քաղաքական խորհրդատվական կազմակերպության հիմնադիր նախագահ Անդերս Ֆոգ Ռասմուսենը, ով վերջերս այցելել է Հայաստան, հոդված է հրապարակել Project Syndicate հեղինակավոր պարբերականում․
Ակնհայտորեն խախտելով 2020 թվականի հրադադարի համաձայնագիրը՝ Ադրբեջանը Լեռնային Ղարաբաղում հումանիտար ճգնաժամ է հրահրում և հերթական անգամ սպառնում է հարևան Հայաստանին ռազմական ագրեսիայով։ Քանի որ Ռուսաստանը չի կարող կամ չի ցանկանում օգնել, Եվրամիությունը պետք է ավելի մեծ դեր խաղա Հարավային Կովկասում խաղաղության և կայունության պահպանման համար:
Բոլոր հայացքներն արդարացիորեն ուղղված են Ուկրաինայում Ռուսաստանի պատերազմին: Բայց դա արդարացում չէ մեկ այլ ճգնաժամի անտեսման համար, որը հասունանում է Եվրոպայի դռների մոտ: Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև լարվածությունը կրկին աճում է՝ բարձրացնելով հերթական պատերազմի հեռանկարը։
Անցյալ շաբաթ ես այցելեցի Լաչինի միջանցք՝ Լեռնային Ղարաբաղի էթնիկ հայ բնակչությանը Հայաստանի և արտաքին աշխարհի հետ կապող միակ ճանապարհը։ Դեկտեմբերից միջանցք մուտքն ադրբեջանցիներն արգելափակել են բնապահպանական բողոքի պատրվակով։ Դա ակնհայտորեն տեղի է ունենում Բաքվի ռեժիմի աջակցությամբ։
Քանի որ «ցուցարարները» արգելափակում են քաղաքացիական կամ առևտրային երթևեկությունը Լեռնային Ղարաբաղ, Amnesty International-ը նախազգուշացնում է, որ մոտ 120,000 էթնիկ հայ բնակիչներ զրկված են առաջին անհրաժեշտության ապրանքներից և ծառայություններից, ներառյալ կյանքը փրկող դեղամիջոցներից և առողջապահությունից:
Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև 2020 թվականի Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմի հրադադարի համաձայնագրով Ադրբեջանը պարտավորվել է ապահովել ազատ տեղաշարժը ճանապարհի երկայնքով երկու ուղղություններով։ Ընդունելով, որ Ադրբեջանը խախտում է իր պարտավորությունը՝ հրաժարվելով վերացնել շրջափակումը, Արդարադատության միջազգային դատարանը (ICJ) փետրվարի 22-ին վճիռ է արձակել՝ Ադրբեջանից պահանջելով ձեռնարկել բոլոր անհրաժեշտ քայլերը դրա համար։ Բայց անցել է մեկ ամիս, և ոչինչ չի փոխվել։
Թեև միջանցքի երկայնքով տեղակայված ռուսական խաղաղապահ ուժերը պետք է պաշտպանեն երթուղին, նրանք չեն կարողացել գործել։ Եթե Եվրոպան և ավելի լայն միջազգային հանրությունը չճնշեն Ադրբեջանին շրջափակումը վերացնելու համար, ներկայիս հումանիտար ճգնաժամը կարող է հումանիտար աղետ դառնալ:
Ադրբեջանը օգտագործում է շրջափակումը և այլ միջոցներ Լեռնային Ղարաբաղը խեղդելու համար. Բնակիչներին հաճախ արգելում են վերադառնալ իրենց տները, իսկ գազն ու էլեկտրականությունը պարբերաբար անջատվում են առանց նախազգուշացման կամ բացատրության: Ակնհայտ է, որ նպատակը հայ բնակչության կյանքը հնարավորինս դժվարացնելն է, և մոտալուտ էթնիկ զտումների լուրջ վտանգ կա: Մենք չպետք է մեր հայացքը շեղենք այն ամենից, ինչ կատարվում է։
Իր հերթին, ադրբեջանական ռեժիմը (և նրա առցանց տրոլները) շարունակել են նսեմացնել շրջափակման հետևանքները կամ նույնիսկ նրա գոյությունը: Նրանք նաև հրաժարվում են միջազգային դիտորդներին հնարավորություն տալ իրավիճակը գնահատելու համար: Այսպիսով, միջազգային հանրության համար առաջին առաջնահերթությունը ՄԱԿ-ի կամ Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպության հովանու ներքո գտնվող փաստահավաք առաքելություն միջանցք ուղարկելն է: Մենք պետք է հասկացնենք, որ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը կկանգնի հետևանքների առաջ, եթե նա շարունակի անտեսել ՄՔԴ-ի պարտավորեցնող հրամանը։
2020 թվականի Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմը պարզ դարձրեց, որ Ադրբեջանը զգալի ռազմական առավելություն ունի Հայաստանի նկատմամբ՝ շնորհիվ այն զենքի, որը նա գնել է Ռուսաստանից, Թուրքիայից և Իսրայելից։ Այս փաստը կրկնվեց անցյալ տարվա սեպտեմբերին, երբ Ադրբեջանը գրավեց Հայաստանի տարածքը, ներառյալ ռազմավարական դիրքերը Ջերմուկ քաղաքի վերևում, ընդամենը երկու օր շարունակվող մարտերից հետո:
Թեև Հայաստանը դեռևս Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության անդամ է՝ տարածաշրջանային դաշինք, որը Ռուսաստանը կապում է նախկին խորհրդային հինգ երկրների հետ, ոչ մի աջակցություն չհայտնվեց, երբ նա օգնություն խնդրեց իր ինքնիշխան տարածքի վրա կատարված հարձակումից հետո: Այն մնաց խոցելի ու միայնակ։
Իրավիճակն ավելի վատթարացնելով՝ Ադրբեջանը իր զորքերը պահել է հայկական տարածքում և հրաժարվել է վերադարձնել հայ ռազմագերիներին։ Քանի որ խաղաղ բանակցությունները փակ են, կան հստակ նախազգուշական նշաններ, որ Ադրբեջանը կարծում է, որ կարող է ավելիին հասնել ռազմական ճանապարհով, քան խաղաղ բանակցությունների միջոցով: Չի կարելի բացառել առաջիկա ամիսներին Հայաստանի դեմ նոր հարձակումը։
Քանի որ Հայաստանի անվտանգության ավանդական մատակարարը՝ Ռուսաստանը, չի կարող կամ չի ցանկանում օգնել, Եվրամիությունը պետք է ավելի մեծ դեր խաղա տարածաշրջանում խաղաղության և կայունության պահպանման համար։ Ե՛վ Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելը, և՛ Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը գիտակցել են դա և զգալի քաղաքական կապիտալ են ներդրել այդ հարցում։ Սեպտեմբերին ռազմական գործողությունների վերսկսումից հետո ԵՄ-ն քաղաքացիական առաքելություն է ուղարկել Հայաստան՝ վերահսկելու Ադրբեջանի հետ սահմանը։
Բայց դեռ շատ ավելին պետք է անել: ԵՄ առաքելությունը, որը ներկայումս տեղակայված է միայն Հայաստանի տարածքում, պետք է արագորեն ընդլայնվի՝ վերահսկելու հայ-ադրբեջանական սահմանի ողջ երկարությունը։ Եվրոպացի առաջնորդները պետք է ճնշում գործադրեն Ալիևի կառավարության վրա, որպեսզի թույլ տա ԵՄ անձնակազմին մուտք գործել ադրբեջանական տարածք: Իհարկե, անզեն ԵՄ առաքելությունը չի կարողանա դադարեցնել ռազմական գործողությունները. բայց նրա ներկայության ընդլայնումը կբերի Ադրբեջանի վրա հետագա ճնշում՝ բանակցությունները ռազմական առճակատման փոխարեն ընտրելու հարցում:
Վերջին տարվա ընթացքում ԵՄ-ն ավելի ու ավելի սերտ տնտեսական կապեր է կառուցում Ադրբեջանի հետ՝ ռուսական գազից և նավթից նրա արագ հեռացման շնորհիվ: Բայց ԵՄ առաջնորդները պետք է հստակ ասեն Ալիևին, որ նրան թույլ չեն տա անպատիժ գործել, և որ Եվրոպայի կարճաժամկետ առևտրային շահերը չեն գերազանցի նրա արժեքները կամ երկարաժամկետ շահերը Հարավային Կովկասում խաղաղության և կայունության պահպանման հարցում: Եթե Ադրբեջանը շարունակի անտեսել իր միջազգային պարտավորությունները և ՄՔԴ-ի օրինական պարտավորեցնող որոշումները, նա պետք է բախվի քաղաքական և տնտեսական հետևանքների:
Հայաստանը ձևավորվող ժողովրդավարական երկիր է անչափ դժվարին հարևանությամբ: Քանի որ Ռուսաստանի ազդեցությունը նվազում է, Եվրոպան պետք է ավելի մեծ դեր խաղա տարածաշրջանում։ Սա բարեգործության ձև չէ։ Մեր բակում մեկ այլ էական հակամարտություն կամ նույնիսկ էթնիկ զտում կանխելու համար հիմա գործելը բխում է բոլորի շահերից:
ՀԱՅԵՐԵՆ
Русский
English
Դաս. հայերեն
French
